Böyük Britaniya kəşfiyyatı tarixində ilk

Britaniya rəhbərliyi 116 ildə ilk dəfə olaraq kəşfiyyat xidmətinin rəhbərliyinə qadın gətirib. Gürcü kökənli ərəbşünas xanım Bleys Metreveli dünyanın ən qüdrətli xarici kəşfiyyat xidmətlərindən birinə rəhbərlik edəcək. 

Müasir dövrün müharibələrində qalib gəlmək üçün əsas vasitələrdən biri sözsüz ki, kəşfiyyat üstünlüklərinə malik olmaqdır. Etiraf edilməlidir ki, dünyanın heç bir dövləti məxfi xidmətini yaratmayana qədər özünü tam suveren hesab etmir. İranla İsrail arasında gedən hərbi əməliyyatlar da kəşfiyyat xidmətinin nə qədər önəmli olduğunu bir daha təsdiqləyir. Bu gün dünyanın ən güclü kəşfiyyat xidmətləri arasında İsrailin Mossad, ABŞ-nin Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi (CIA), Böyük Britaniyanın MI6, Çinin Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi və Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidməti kimi təşkilatlar xüsusi yer tutur. Bu xidmətlər geniş resursları, yüksək texnologiyaları və peşəkar kadrları ilə dünya miqyasında fəaliyyət göstərirlər. 

Dünya kəşfiyyat nəhənglərindən biri

Kəşfiyyat xidmətləri arasında ilk beşlikdə olan MI6 xüsusi seçilib və seçilməkdə də davam edir. Tarixən bu məxfi xidmət Birinci və İkinci Dünya müharibələrinin gedişinə əsaslı təsir edib. Bugünlərdə Britaniya rəhbərliyi 116 ildə ilk dəfə olaraq təşkilata rəhbərliyi qadına - 20 ildən çox kəşfiyyatçı təcrübəsi olan Bleys Metreveliyə həvalə edib. Xanım Metreveli hələ tələbə ikən bu xidmətə qoşulub. Əslində Britaniya kəşfiyyatı Gizli Kəşfiyyat Xidməti adlanır. Dünyada məşhur olan onun bir bölməsi MI6 (Military Intelligence) hərbi kəşfiyyat qurumu kimi yaradılsa da, sonradan xarici kəşfiyyat xidməti kimi fəaliyyət göstərib. 1909-cu ildə yaradılan qurum dünyada ilklərdən olaraq Britaniya hökumətinin təhlükəsizlik, müdafiə, xarici siyasət və iqtisadi siyasətinə kəşfiyyat dəstəyi verir. 

Xanım rəhbərin şəxsi keyfiyyətləri

Yeni rəhbərə gəldikdə, bu xanımın xidmət tarixçəsində Yaxın Şərq və Şərqi Avropada çoxsaylı əməliyyatlar, texnologiya və innovasiyalar üzrə məsul olan bölməyə rəhbərlik var. 2024-cü ildə o, Böyük Britaniyanın xarici siyasətinə verdiyi töhfəyə görə Müqəddəs Mixail və Müqəddəs Georgi ordeni (CMG) ilə təltif edilib. O, Rusiya, Çin və İran da daxil olmaqla düşmən dövlətlərin təhdidlərinin qarşısını almaq üçün işləyən “K” direktorluğuna da rəhbərlik edib. Metreveli rəsmi olaraq 2025-ci ilin payızında vəzifəyə başlayacaq və bu postda Riçard Muru əvəz edəcək. Payızda vəzifəsini tərk edəcək Riçard Mur, Metrevelinin varisi təyin olunması ilə bağlı nikbinliyini ifadə edib, onu peşəkar və MI6-ın texnologiyalar üzrə aparıcı mütəxəssislərindən biri kimi xarakterizə edib. Murun sözlərinə görə, yeni rəhbər xidmətə uğurla rəhbərlik etmək üçün zəruri olan liderlik və analitik keyfiyyətlərə malikdir. 

Gürcü soyadlı baş kəşfiyyatçı

2022-ci ilin dekabrında “Financial Times” (FT) qəzetinə verdiyi müsahibədə uşaqlıqdan kəşfiyyatda işləmək arzusunda olduğunu etiraf etmiş bu xanımın istəyi artıq reallaşıb. Metreveli gürcü soyadı daşısa da, özünü gürcü hiss etmir. Hamı onu tipik "imperiya ingilisi" hesab edir. Metreveli soyadı Almaniyada gürcü mühaciri olan Arçil Metreveli (təxminən 1890-1967) ilə bağlıdır. Arçil gürcü dilinin tədrisi ilə məşğul olub, İkinci Dünya müharibəsi zamanı nasist Almaniyası ilə əməkdaşlıq edən gürcü legionu üçün materiallar çap edib. Sonralar onun işi antisovet istiqaməti alır. Gürcü kökləri olan xanım həm də ərəbşünasdır. Məxfi xidmətin yeni rəhbərinin tərcümeyi-halında onu gürcü mühacir icması ilə birləşdirən maraqlı detallar var. "Gürcü soyadı onun Şərqi Avropa mənşəyini əks etdirir", - deyə “Financial Times” qeyd edir və Metrevelinin ərəb dilini mükəmməl bildiyini, Yaxın Şərqdə böyük təcrübəyə malik olduğunu vurğulayır. Gürcü tədqiqatçısı Sopho Caparidze açıq mənbələri təhlil edərək müəyyən edib ki, Metreveli ailəsi mühacir köklü gürcü diasporuna mənsubdur. Bleysin atası Konstantin Metreveli 1980-ci illərdə MI6-nın gələcək rəhbərinin uşaqlığını keçirdiyi Honq-Konqda radiologiyadan dərs deyib. Maraqlıdır ki, bu təfərrüat Böyük Britaniya hökumətinin veb-saytındakı rəsmi tərcümeyi-halda yoxdur. Burada yalnız yeni rəhbərin Kembric təhsili və kəşfiyyat xidmətlərindəki karyerası qeyd olunur. 2021-ci ildə Metrevelinin "Rejissor K" təxəllüsü ilə Rusiyaya münasibətini açıq şəkildə bildirdiyi nadir ictimai çıxışı xüsusi maraq doğurur: "Putinin Rusiyası gözlənilməz fırtına kimidir". 

"Tarixi təyinat"

Yeni təyinatı şərh edən Böyük Britaniyanın baş naziri Kir Starmer bunu "tarixi" adlandırıb və "kəşfiyyat xidmətlərinin işinin heç vaxt bu qədər vacib olmadığını" bəyan edib. "Birləşmiş Krallıq misilsiz miqyasda təhdidlərlə üzləşir, istər öz casus gəmilərini sularımıza göndərən təcavüzkarlar olsun, istərsə də dövlət xidmətlərimizin işini pozmağa çalışan mürəkkəb kiberqəsdlər hazırlayan hakerlər olsun", - deyə o bildirib. Bleys Metrevelinin təyinatı Britaniya kəşfiyyatının yeni təhdidlər arxitekturası şəraitində üstünlük verdiyi strateji prioritetləri əks etdirir. Yaxın Şərqdə genişlənən münaqişələr, Londonun Rusiya tərəfindən təhlükə elan etməsi, rəqəmsal kəşfiyyat və kibertəhlükəsizliyin artan rolu və nəhayət, süni intellektin tətbiqi yeni "C"nin kəşfiyyatda işlədiyi illər ərzində əldə etdiyi təcrübəyə uyğundur. Onun karyerası əməliyyat, regional və texnoloji istiqamətləri birləşdirir. Ekspertlərin fikrincə, o, xidmətin idarə edilməsində varisliyi təmin edə və zamanın ruhuna uyğun olaraq onun işinə lazımi dəyişikliklər gətirə biləcək. 

Azər Nuriyev