Bakı 23°C
Tadasi Sudzuki: Yaponlar uğurlu insanları sevmir
Teatrdan
sakit gedən tamaşaçılardan qorxuram
"Kaspi”
qəzetinin "Teatr” əlavəsi yapon rejissor Tadasi Sudzukinin Rusiyanın "Mədəniyyət”
qəzetinə müsahibəsini təqdim edir.
Qısa
arayış:
Tadasi
Sudzuki işləri dünya teatrına çox böyük təsir edən, dünyaca məşhur rejissor,
pedaqoq, filosof və teatr nəzəriyyəçisi, SCOT-un qurucusu və rəhbəri,
Yaponiyada birinci Beynəlxalq Teatr Festivalının təşkilatçısı (Toqa festivalı),
yeni aktyor sənəti metodunun yaradıcısıdır.
Rejissorun
"Dionis”, "Kral Lir”, "Sirano de
Berjerak”, "Madam de Sad” kimi tamaşaları məşhurdur.
T.Sudzuki
bir sıra beynəlxalq layihələrdə iştirak edib. Bunlara misal olaraq, ABŞ-ın 4
region teatrı ilə birlikdə hazırladığı "Lirin hekayəsi” layihəsini, Çexov adına
Moskva Bədaye Teatrında "Kral Lir” tamaşasını, Mədəniyyət Olimpiadası və
Düsseldorf Shcauspiel Haus təşkilatı ilə birgə həyata keçirilən "Şah Edip”
layihəsini, Ansan Arts Center/Arco Arts Theatre (Koreya) və Taqanka Teatrının
"Elektra” tamaşasını misal çəkmək olar.
X Beynəlxalq
Aleksandrinski Festivalında Tadasi Sudzukinin Evripidin mətnləri əsasında
hazırladığı "Troya qadınları”ı tamaşası nümayiş olunub.
Bu il Teatr Olimpiadası həm Rusiyada, həm də
Yaponiyada keçirilir. İki istiqamətin yaranması nə dərəcədə özünü
doğruldur?
- Fikrimcə, bu
olimpiadanın həyatında önəmli mərhələdir. Kino ilə müqayisə edin. Film, konkret
bir ölkədə çəkilir, onu xaricə çıxarmaq və geniş prokat şəbəkəsinə buraxmaq
olar, qısa müddətdə ona milyonlarla insan baxa bilər, hər kəs kinorejissor üçün
aktual olan şeyə baxacaq. Söhbət teatrdan gedəndə isə bu məntiq mümkünsüzdür.
Olimpiada hərəkatımızın ideyası tamaşaçını eyni vaxtda planetin müxtəlif bölgələrindən
olan dünya teatrları ilə tanış etməkdir. Qastrollar çox zəhmət tələb edəb
aparan prosesdir. Əgər tamaşa hazırlanıbsa və populyardısa, onu başqa ölkəyə aparmaq ancaq 2 ildən sonra
mümkün olur, bu isə o
deməkdir ki, tamaşa köhnəlir. Belə olduqda isə, tamaşa öz aktuallığını itirir.
Biz olimpiadaçılar çalışırıq bu zaman məsafəsini qısaldaq, indi məşhur olan
tamaşaları eyni vaxtda həm Rusiyada, həm də Yaponiyada görmək mümkün olsun.
Necə fikirləşirsiniz olimpiadanın tamaşaçıları
akkulturasiya problemi ilə üzləşirlərmi? Aydın məsələdir ki, rus və yapon
xalqlarının mədəni kodları fərqlidir.
- Sizinlə razı deyiləm. Yaponların müharibədən
sonrakı nəsilləri Rusiya mədəniyyəti ilə, o cümlədən rus teatrı ilə tərbiyə
olunublar. Biz Çexov və Dostoyevskinin əsərlərini çox gözəl bilirik. Mədəniyyətiniz
bizim üçün yad deyil. O ki qaldı, Rusiyaya, məndə elə təəssürat yarandı ki,
ruslar teatrı və onun bütün təzahürlərini sevir, sizin tamaşaçılar səmimidir və
onlar həmişə tamaşanı bəyənib-bəyənmədiklərini etiraf edə bilirlər.
Ümumiyyətlə, elə
hesab edirəm ki, əgər tamaşa maraqlıdırsa, tamaşaçı heyranlıqla baxırsa,
tamaşanın yarandığı ölkənin uzaqlığı, əcnəbi dildə olması önəmli deyil. Amma
indi mənim və aktyorlarımın anlaşılmamaq ehtimalı yoxdur, çünki "Sirano de
Berjerak”ı gətirmişəm. Hətta tamaşada səslənən musiqi - Cüzeppe Verdinin bəstəsi
ümumavropa mədəniyyətinin koduna uyğun gəlir.
Bu fransız mətnin Yaponiyada çox məşhur olduğunu
demisiniz. Siz Edmon Rostanın uğurunun sirrini açmağı bacardınız?
- Yaponlar üçün əsas
olan insandır, bu yazıçı da ola bilər, döyüşçü də. Razılaşın, maraqlı vəhdətdir.
Biz uyumsuz məşğuliyyətləri, keyfiyyətləri və cəhdləri özündə birləşdirə bilən
qəhrəmanları qiymətləndiririk. Bununla belə, bu cür şəxslərə xas olan istedad və
bəxtə baxmayaraq, son nəticədə uğurun olması o qədər də labüd deyil. Biz uğurlu
olanları sevmirik. Bizim üçün hansısa qəribəlikləri
olan və ya cəmiyyətin rədd etdiyi şəxsləri, ümumiyyətlə hər hansı bir
çatışmazlığı olan insanlar önəmlidir. Amma istənilən halda, onlar ağıllı
olmalıdırlar.
Bunların hamısı sənət çərçivəsindədir?
- Təkcə bu deyil. Bilirsiz, bax, məsələn,
amerikalılar uğur əldə etmək üçün çalışırlar, həyatda və sənətdə bu onların əsas
yoludur, yaponlar, təkrar edirəm, əsas olan insandır, onlar uğur əldə etmək
üçün mübarizə aparırlar, ancaq əldə edə bilmirlər, bu vəziyyət isə onlara daha
cazibəli gəlir. Yeri gəlmişkən, yaponlar da yəqin ki, mənim haqqımda belə
düşünürlər: uğur əldə edə bilməyib və buna görə də Toqada dağlarda gizlənib.
Bəs, əsil səbəb nədir?
- Mən teatra münasibətin
qiymətləndirmə şkalasını dəyişməyə çalışıram. Səhnə əsərinin təkcə böyük şəhərlərdə
deyil, balaca yerdə də var ola biləcəyini və dünya səviyyəsində maraqlı ola biləcəyini
göstərmək istəyirəm.
Uğur qazanmayan qəhrəmanlara qayıdaq, belə çıxır
ki, yapon tamaşaçısını, ilk növbədə, bu proses və mübarizə maraqlandırır?
- Fikrimcə, bu təkcə yaponlara aid deyil. Əgər dünya ədəbiyyatına
baxsaq, pyes və romanlarda ya dəli, ya uğursuz insanlar, ya bədbəxt sevgililər
ya da qatillər haqqında danışırlar. "Şah
Edip” və "Kral Lir” arasında onlarca əsr var, lakin onları əsərdə rahat həyatın
olmaması birləşdirir. Nəyə görə tamaşalar ən çox qədim yunan faciələrindən
yaradılıb? Ona görə ki, onlar keçmişdə olduğu kimi indi də ortaya aktual olan
problemi - güclü insanların ədalətsiz dünyaya qarşı çıxmasını qoyur.
Sizin
tamaşanıza baxan tamaşaçı hansı cavablarla tamaşaçı salonunu tərk etməlidir?
- Düzünü deyəcəm, cavab tapmış, teatrdan sakit
gedən tamaşaçılardan qorxuram. Sənət adamları həmişə pessimistliyə köklənir:
Biz ətrafda nə qədər anlaşılmazlıq olduğunu, zamanın çıxılmaz yollar
hazırladığını kəskin şəkildə hiss edirik. Bu bizim alın yazımızdır, ancaq rus
incəsənəti də bundan kənar deyil. "Nə etməli?” sualını məhz siz soruşmusunuz.
Tamaşaçı teatra gələndə isə rejissorun və aktyorun indiki, gələcək və bugünkü
dünya üçün keçirdiyi narahatlıqlar ona ötürülür. Ona görə narahat şəkildə getmək
daha düzgündür. Kimlərsə düşünür ki, guya teatr dünyanı dəyişə bilər. Məncə, bu
belə deyil, ancaq o hər bir insanın düşüncəsin dəyişə bilər, bizi daha empatik
və düşüncəli edə bilər.
Belə
bir təəssürat yaranır ki, sizin quruluşda pyesin mətni əsas deyil. Mən görürəm
ki, rus tamaşaçısı titlərə az fikir verir. Bəs, onda siz nəyin köməyilə
tamaşaçı zalı ilə kontakt qurursunuz?
- Aktyorun enerjisi
ilə. İfaçə enerji axınını tamaşaçıya verə bilməlidir, onda onlar səhnədə nə baş
verdiyini anlamağa başlayacaqlar. Əgər enerji yoxdursa, istənilən ideya yox
olacaq, itəcək.
Buna sizin aktyor treninqləriniz kömək edir? Yeri gəlmişkən
onun mahiyyəti nədir?
- Təbiət insanı beş
duyğu ilə mükafatlandırıb: görmək, eşitmək, hiss etmək, iy bilmək və dad bilmək.
Aktyorların heyvan kimi konsentrasiya yarada bilməsi çox vacibdir, bu, onlara
duyğularını azad şəkildə istifadə etməyə icazə verir. Müasir insana baxın: o az
gəzir, maşınlar onu aparır, canlı ünsiyyət telefonla əvəzlənir. Bir tərəfdən də
əgər biz internetdəyiksə, həm də görürük, maşının pəncərəsindən səslənən
musiqini də eşidə bilirik. Ancaq hərəkətə gəldikdə isə biz çox vaxt incə
deyilik. Görünür bizim təbii hisslərimiz zəifləməyə başlayıb. Amma heyvanlarda
hər şey əvvəlki kimidir, onlar müasir dünyaya öz bədənləri ilə əlaqəsini, hisslərini
itirmədən gəldilər. Onlar hər hansı bir təhlükədə yüksəklikdən tullanıb öz pəncələri
üstə düşə bilər, daha güclünü hiss edərsə, qaça bilər. Onların beş hissi eyni dərəcədə
reaksiya verir - bu onların bütün gücü ilə yaşadıqlarını göstərir. İnsanın isə
bu balansı pozulub.
Belə çıxır ki, sizin treninqinizdən sonra aktyor
"tam hüquqlu heyvan” olur?
- Mənim sistem
daxilində hətta belə bir terminim var. Mən aktyora "heyvan enerjisini” əldə etməyi
öyrətməyə çalışıram. Mənim metodumla çalışan aktyor bütün hisslərin
konsentrasiyasına malik olmalıdır ki, istənilən vəziyyətdə rejissorun tələb
etdiyini yerinə yetirə bilsin. Canlı enerji vacibdir, aktyorun vəzifəsi
tamaşaçını onunla yoluxdurmaqdır.
Yəqin ki buna nail olmaq çox çətindir.
Təlim zamanı siz truppa ilə diktator kimi davranırsınız?
-
Diktator deyiləm. Bu ki sistemdir, mən əmrlər vermirəm, öyrədirəm. Bununla belə
hiss edirəm ki, biz eyni məqsəd üçün çalışırıq. Məsələn, klassik baletdəki kimi
tələbələr və müəllimlər arasında ünsiyyət olur.
Dediniz teatrın vəzifəsi insanın
düşüncəsini dəyişdirməkdir, bəs mədəniyyətlərin toqquşması necə?
-"Körpülər yaradaraq”
- bu olimpiadamızın şüarıdır. Əlbəttə, fikrimcə teatr mədəni mübadiləni
yaradır, bir-biri ilə bənzərliyi və fərqləri duymaq imkanı toqquşmaları
anlaşmaya çevirir. Nəinki, milli mədəniyyətə görə narahat olmaq, həm də bəşəriyyətin
mədəniyyətini qorumaq mənim üçün çox vacibdir, bu daha çox qlobaldır. Yeri gəlmişkən
indi səhnədə Roksana rolundakı istedadlı Nana Tatişvilini gördünüz, mənim
quruluşumdakı tamaşada iştirak edən Rusiyalı aktrisadır. Bunu ona görə deyirəm
ki, sənət üçün ümumi bir açar yaranırsa, ünsiyyət qurmaq və birlikdə dünyanı
yenidən yaratmaq olar.
Tərcümə edən:
Razimə İsmayılova
Teatrşünas
