Avanqard teatr konsepsiyaları sərgisi
1924-cü ildə Frederik Kisler tərəfindən "Vyana
musiqi və teatr festivalı” çərçivəsində "Beynəlxalq Yeni Teatr Texnikaları” sərgisi
keçirilmişdi. Avanqard sənətin öncüllərindən olan ixtisasca teatr rəssamı,
dizayneri və memarı avstriyalı Frederik Kislerin bu addımı böyük əhəmiyyət kəsb
edirdi. Sərginin əsası 20-ci illərdə teatr sənəti mövzusunda həyata keçirilmiş
araşdırmalardan ibarət idi. Kisler Vyanada dövrünün ən qabaqcıl və yenilikçi
teatr təcrübələrini toplamışdı. Sərgidə təqdim olunanlar arasında alman
konstruktivistləri, ekspressionistləri, rus konstruktivistləri və italyan
futuristlərinin əsərləri ilə yanaşı, Fransa, Skandinaviya, Polşa, Çexoslavakiya
və Avstriya nümayəndələrinin avanqard incəsənət nümunələri də yer alırdı. Sərgidə
yüzə yaxın teatr konsepsiyası, səhnə dekorasiyası, kostyumlar, tamaşa afişaları
toplanmışdı. Bauhaus və De Stijl qrupunun sənətkarlarının, teatr rəssamlarının
və memarlarının iştirak etdiyi bu sərgidə Vsevolod Meyerholdun olduğu da
bildirilir.
Sərginin predmetlərinin müxtəlif olması Kislerə
bütün bacarıqlarını nümayiş etdirməyə şərait yaradırdı. O, ilk növbədə, "space
stage” (məkan səhnəsi) layihəsi üzrə hazırlanan teatr səhnəsini sərgi
iştirakçılarına təqdim etmişdi. Konzerthausun əsas salonunda qurulan bu səhnədə
avstriyalı yazar Paul Frischauerin "Im Dunkel” pyesinin səhnələndiyi
bildirilir.
XX əsrin 20-ci illərində teatr sahəsində cəmlənən
sənətkarlar avansəhnə (ön səhnə) məhfumunu burjua teatrının qalığı hesab
edirdilər. Kislerin də "məkan səhnəsi” bu ənənəvi məhfuma qarşı yönəlmiş tənqidi
yanaşmadır. Səhnənin quruluşuna nəzər yetirdikdə tamaşanın oynanılması üçün
rahatlıq vəd etmədiyini görürük. Spiralvari yoldan ibarət olan səhnənin üst
qatına çıxmaq üçün üç üsuldan istifadə etmək mümkündür. Bunlardan ən qısa yol
meyilli yolla ikinci mərtəbəyə qalxıb iki ayaqlı dəmir nərdivanla üst qata
çıxan yoldur. Səhnədə taxta pilləkan olsa da, pilləkanın aşağı pillələri yoxdur
və görünüşcə havada qalmış təəssüratı
yaradır. Səhnə elə bir quruluşa malikdir ki, bura dinamik və sözsüz tamaşaların
oynanılması üçün daha əlverişlidir.
Kislerin teatr sahəsindəki axtarışları davam
edirdi. Onun "məkan səhnəsi”ndən çıxış edərək yaratdığı yumurta formalı "Sonsuz
Teatr” layihəsi də bu sərgidə nümayiş olunmuşdur. "Sonsuz Teatr” proyektinin
maketi yaxın keçmişdə tapılmış və Vernisajda nümayiş etdirilmişdir.
Kislerin əsasını qoyduğu bu sərgi Vyanada "Vienna 1924. Hotspot of the
Avant-garde” adı altında indi də keçirilir. 2018-ci ilin ilk nümayişi 13 mart-1 iyun tarixlərində baş
tutub. İkinci nümayiş isə 4 sentyabrda başlayıb və dekabrın 21-ə qədər davam edəcək.
Cövhər Xeyrullayeva
Tələbə teatrşünas