Bakı 8°C
Dostoyevskini, Kafkanı, Pamuku sevməyənlər
Mənim Bukovskidən zəhləm gedir. Heç cür bu yazıçını
sevə bilməmişəm. Mənə elə gəlir ki, o öz ədəbsizliyini yenilik kimi sırımağa
çalışıb. Bukovskidə estetik gözəllik yoxdur.
Bizim
bəzi avara dostlar isə Bukovskinin dəlisidirlər. Onlara elə gəlir ki, bu cür
həyat tərzi və bu həyat tərzinin ədəbiyyata çevrilməsi (daha doğrusu çevrilə
bilməməsi) müstəsna hadisədir.
Özünü
Bukovskiyə oxşadan, Bukovski kimi həyat tərzi keçirən o qədər gənc bədbəxt görmüşəm
ki... Heyf onlardan...
Ümumiyyətlə,
bizdə başqalarının bioqrafiyaları ilə yaşamaq istəyi var. Hansısa bir məşhurla
özünü tay tutmaq bizim yazarların xəstəliyidir. İçki, eyş-işrət, "macəra dolu
Amerika” – bu, bizim istedad meyarımızdır.
Təzə-təzə
yazmağa başladığım vaxtlar idi. Bir məclisdə yaxşıca içirdik. Araqla başlayıb
pivə ilə bitən günlərimizdən danışıram. Məclisin şirin yerində ürəyim darıxdı,
pivəni bakala süzməyə ərindim, götürüb birbaşa butulkadan içdim.
Yazarlarımızdan biri bu mənzərəyə heyrətlə baxdı və öz heyrətini bu cür ifadə
etdi:
"Baxın
e... Görün necə istedadlı adamdır”.
İndi
görürəm ki, içməyi yaradıcılıq hesab edən gənclik yetişir. Təbii ki, bunda
Bukovskinin və dəxi yazıçıların günahı var.
Sözüm
onda yox... Keçən günlər öz Facebook daxmamda kiçik bir sorğu keçirdim.
Soruşdum ki, ey camahatı-müslüman, sizin sevmədiyiniz yazıçılar varmı? (Özüm
yazının girişindəki kimi Bukovskini sevmədiyimi bildirmişdim) Yağış kimi
selləmə rəylər töküldü statusun altına. Yığıb-yığışdıra bilmədim. Və açığı
deyim, eynən pivəni butulkayla içdiyim vaxt heyrətlənən dostumuz kimi dəhşətli
heyrət məni qoynuna aldı. Gəlin, xalqımızın kiçik hissəsinin sevmədiyi
yazıçılara göz ataq:
Birinci
yerdə: Dostoyevski
İkinci
yerdə: Kafka
Üçüncü
yerdə: Orxan Pamuk
Dördüncü
yerdə: Borxes...
Sonrakı
yerlərdə Çexovun, Qorkinin, Corc Oruelin, Herman Hessenin, hətta Ekonun adını
çəkənlər vardı...
Heyrət,
ey büt!
Sizə
də ilk dördlüyə düşənlər qəribə gəlmədimi? Dostoyevskini deyirəm... O
Dostoyevski ki, "Cinayət və Cəza”nı, "İdiot”u, "Şeytanlar”ı, "Karamazov
qardaşları”nı yazıb. Bütün dünyanın marağında olan, əsərləri bir neçə rejissora
(məsələn, Zeki Demirkubuza) ciddi mənada təsir edən yazıçıdan danışırıq.
Hələ
Kafka... Onu necə sevməmək olar? Anlamaqda çətinlik çəkirəm. "Ədəbiyyatdan
kənar hər şey məndə ikrah hissi doğurur” deyən Kafka. "Məhkəmə”, "Çevrilmə”
kimi əsərlər yazan və əsərlərini yandırmaq istəyən yazıçını necə sevməmək olar?
Orxan
Pamukla Borxesi hardasa anlaya bilərəm. Bəlkə də bizim oxucu üçün çox anlaşılmazdı.
Borxes göndərmələrlə, yuxu labirinti, güzgü effekti ilə işləyir, o, daha çox
yazıçıların yazıçısıdır. Yəni yazan adamlar üçün Borxes heyrət doğurur. Pamuk
da eynən. Amma hər ikisi eyni zamanda oxucu üçün də bolluca material göndərir.
Borxes Argentinadakı kafelərdə bıçaqlaşan adamları təsvir edir, Pamuk bizi
İstanbulun qaranlıqlarına doğru aparır.
Çexovun,
Qorkininin adını görəndə isə gözlərim bərəldi. Bir insana bəlkə də "ədəbiyyat
nədir” sualını ən yaxşı izah edə biləcək iki müəllifdən söhbət gedir. Mən heç
bir kitabı üzü açmayan bir qohumumuza Qorkinin "Arxip baba və Lyonka”
hekayəsini oxuyanda gözləri dolmuşdu. Ədəbiyyatın ən sadə və ən pak tərəfidir
Qorki və Çexov. Onları sevməmək mümkünsüz.
Ümumiyyətlə,
mənə elə gəlir ki, bir oxucunu, hətta bir insanı sevmədiyi adamlara görə
tanımaq olar. Sevdiklərimiz aydındı, onlar göz qabağındadır. Hərdən mənə elə
gəlir ki, sevgi yalançı, aldadıcı hisdir. Ən səmimi hiss nifrətdi. O, bir
insanı daha dəqiq göstərir.
Mən
keçirdiyim bu kiçik sorğudan belə qənaətə gəldim: bizdə hazırlıqlı oxucu çox
az, barmaqla sayılacaq qədərdi. Yox, mən demirəm ki, hamı Dostoyevskini,
Kafkanı sevməlidir. Qətiyyən! Amma və lakin! Dünyanın bəlli bir kriteriyası
var. Sən sevməsən də, onu qəbul etməlisən. Məsələn, sənə görə Kafka darıxdırıcı
ola bilər. Ancaq haqqında ən çox yazılan, ən çox danışılan da Kafkadır. Və
bütün yazıçılara bu və ya digər şəkildə təsir edib.
Düşünürəm
ki, sevmədiklərimizə təkrar qayıtmalıyıq. Onlara bir daha "şans” verməliyik.
Bəlkə, gözümüzdən qaçırdığımız nələrsə var? Ola bilməzmi?
Hə,
əziz oxucu, bəlkə mən yanılıram. Bəlkə sən həqiqəti deyəsən: Hansı yazıçını
sevmirsən?
Ayxan Ayvaz
