Şeir yazmaq qələndərlərin işidir

Alışıb-yanırdıq. Bu hal bizi külə döndərər, yoxsa nağılımız bitər? Görəsən, Adəm kimi adam olarıqmı? Kimin payına düşər adamlıq? "Düşmək” olduğu yerdən ayrılmaq, aşağı enmək, atılmaq deyilmi? Bu halda, "adamlığın düşməsi” hicran, yurddan ayrılma anlamına gəlmirmi? Belə çıxır ki, düzgün yerdə dayanmamışıq... Ağlımız çaşıb. Çaşar. Əlbəttə, çaşar. Ağıl onsuz da çaşmaq üçündür. Çaşan gördüyünə, görəcəyinə heyrətlənən, onun nə olduğunu anlamayandır.

Aqil də hər zaman sirli bir heyrət içrədir. Sirri bilməz, fəqət yeni macəralardan da geri qalmaz. Zəka onların arxasınca düşüb gələr(sə), olacaqları planlaşdırmağa, tədbirlər tökməyə başlayarlar. Həyat onlar üçün artıq idarə edəcəkləri bir mexanizmə çevrilər. Sənət, siyasət, ədəbiyyat, fəlsəfə yaşayaraq yaradılan ünsürlərdir. Hətta bir müddət sonra şeirə belə "əl” atarlar.

Əslində, olduqları yer elə "düşdükləri” məkandır. Qazandıqları bəhər də düşdükləri yerə məxsusdur, burada ilkin məkana aid hansısa haldan söhbət belə gedə bilməz. Vərdişlər onları ayrılıq fikrindən uzaqlaşdırıb. Lap arada ayrılıq fikri olsa belə, onlar nəyə düçar olduğunu anlamalıdırlar ki, yurdlarına dair də nəsə hiss edə bilsinlər. Fəqət bu, ardıcıllara – xələflərə adi deyil, çünki onlar nə baş verdiyini, nəyə varid olduqlarını bilməzlər. Deməli, şahidlik ediləcək bir hal yoxdur. Bax, bu, nazil olmaq deyil, düşməkdir. Düşən üçün düşdüyü yer, əslində, elə olmalı olduğu yerdir, Cəmiyyət və düşüncə buradanbəhs edir, bunu təlqin edir. Məsələn, müəyyən qəlibdən kənara çıxmış fərqli fikir sahibinə "Məcnun” deyir. Onsuz da belə fikir, ya da hiss mövcud deyil, ola bilməz. Lap olsa belə, reallığın fövqündədir, inanılmazdır. Bura və burada olandır həqiqi, qanalı boş şeydir.

Burada var olmağına belə imkan verilməyən axmaq buranın "hara”, ya da buranın "ora”mı olduğu barədə hər hansı bir qənaətə gələ bilmir. Hətta haradan gəldiyi, bura haradan düşdüyü ilə bağlı müəyyən fikrə sahib olmaq üçün gerçəkliyin fövqündə dayanan bir həqiqətə möhtacdır. O, hardadırsa oranı, bütün olacaqları planlanauyğun bir mexanizm kimi görməkdən ziyadə, tam olacaq ikən heç olmayana köklənib; təzə libaslar geyinib, yeni kimliklər qazanmaqdan çox, yonularaq özündən nələrisə əskiltməklə məşğuldur. Qələndər buranın dünyəvi libaslarını soyunub üryan qalma dərdindədir. Səhv başa düşülməsin, o, dünyanı sevir və ondan qopmağa da niyyəti yoxdur. Çünki onun dünyası elə onu əridəcək, yox edərək özünə "gətirəcək” yerdir. O, burada hicran əzabına düçar olub, deməli, özünə aparan yol da buradankeçir. Bu dünya varlığın yaranma getgəlində aləmlər içrə dolaşan, özündən özünə qayıdış dünyasıdır. Ağ qapıları bağlı, həqiqətin fövündə duran kəlamı şeir olan, xəyal aləmi, simvolizm dünyasıdır. Ayrılıq əzabı və vətən həsrəti ilə asosasiya olunan bu məqamda ancaq simvollarla ünsiyyət qurmaq mümkündür.

Bu halda, şeiri aləm içrə aləm olması deyil, maddilik ayağa salır. Ağıllı görünüb, qıvraq zəka həmlələri ilə burada tamaşaçı qismində qalmağı istəmək şeiri özündən "çıxarır”. Düşüncə axsayanda vəziyyət necə olmalıdır ki? Bu, yüksəlməmiş yığılmağa bənzəyir. Düşərkən ağırlığınızı hiss etməzsiniz, hər şey normal gələr, heç nə səni yormaz. Bu qəziyyə şeirin yerlə bir olmağının xəbərçisidir.

Əslində, hara düşdüyün, nə qədər yol qət etdiyin bir o qədər önəmli deyil. Düşəcəyin yer dərin ola bilməz, axı buranın məsafəsi nə qədər dərin ola bilər ki? Önəmli olan düşməkdən qurtulmaq üçün pənah gətirdiyin "xilaskar” və onun səni sənə gətirməsidir. Yüksəlmək üçün heç nəyə, heç kimə ehtiyacın yoxdur, yerindəsənsə, özündəsən!

Yüksəlmək ağırlaşmaqdır. Çünki hər şey yüksələnə qatılır, əlavə olunur. Yaxud da əksinə – sükanın əlinizdə olduğu o müdhiş bir sükunət halı hər şeyin öz yerini tapdığı məqamdır. Əslində, hər şeyin öz yerində qərar tutması elə yüksəliş deməkdir. Bəxşedilənin gözəllikləri ilə sərməst olduğumuz hər yer varlığın əsli, özünü kəşf etdiyi Dərgahi-Xudadır. Bura yerdə yersizdir. Bu yer özündədir, özündür. Can İlahi nəfəs ilə öz içində yaranır. İnsanın kamalı, ən uca vəlilik özünü tapmaq, özünü dərk etməkdir, canın gözəlliyi içində mübhəmdir. Can öz içində şeirə sığınır. Dolayısıyla şeiri özündə olanın qət edəcəyi yol yoxdur. Hazırlaşmayın! Səfər yoxdur, sülh çağıdır.

Ağıllının ayıqkən gördüyünü, qələndər gözü qapalı halda görür. Ağıllı yıxılanda ağlını itirər, qələndər yıxılanda özünə gələr. Ağıllı dünyaya düşkündür, qələndər dünyadan uzaq. Qələndər eşqə düşər, ağıllı ayrılığa mübtəla olar. Çıxdığı səfərdə eniş və yoxuşlar arasında vurnuxan, Qürbətə düşən qərib yaxınlıqda mehman olar. Yaxınlıqdan gəlib, yaxınlığa çevirlər. Qələm də bu yaxınlığa bənzəyən səslə dillənər. Ümuminin hissiyyatı qovuşduğu yeri vətən bilər deyə, qürbətin fərqinə varmaz. O, onsuz da qalxmaq istədiyi üçün yıxılıb. Buna görə də yüksəlmək ehtirasından uzaqdır. Onlar yığılmağı etdiklərinin, edəcəklərinin nəticəsi hesab edirlər. Buradan kimisi dünyəvi, kimisi də axirətlə bağlı ümidlər yığar boğçasına. Yıxılmaqdakı yüksəlişi görməyən, candakı İlahi nəfəsi içinə çəkməyən, hər dəm yenidən doğulmayan adəm adamdır sadəcə. Vəssəlam. Budur...

Qələndər hər zaman əlindəkilərdən qaçar, ağıllı isə əlindəkilərə... İnsanın əlindəkilərlə kifayətlənməsi də bihudədir. Əlindəkilərsiz olmaz, fəqət ancaq ovcundakılara baxan göz də görməz. "Neçə bilgi, neçə zəka, neçə-neçə anlayış var ki, şəxsə quldur kəsilər”. "Əlindəkilər” sehrli kəliməsi həm iştah artırar, həm də göz boyayar. Hər şeyi (sənət, siyasət, ədəbiyyat, fəlsəfə) yaradacaq vəhm, güc qazanar. Axmaq əliaçıq olduğundan çoxunu, daha çoxunu vermək istəyir. Qələndərin belə sərgərdan həyatını isə bəşəriyyət anlamaz. Anlaya bilməz. O, naməluma sədaqətlidir.

Abdal deyə damğalanan, buradan olmayan, "fərqli şeylər”dən bəhs etdiyinə görə "şair” adlandırılan Kəlamın əfəndisi belə bir məqamda şövqlə və zövqlə "cənnət əhlinin çoxu qələndərlərdir” buyurur. Zövqlə və şövqlə, eyni həqiqətə inanışla bu abdallığın gətirəcəyi "bütün pislikləri” qəbul edərək deyirik ki, ŞAİRlər ƏDƏBİYYATın CƏFAKEŞİDİR və ŞEİR QƏLƏNDƏRlərin İŞİdir.

Əli Ömər Ağbulud

Türkiyə türkcəsindən uyğunlaşdıran: Aytac Quliyeva