Bakı 18°C
Dosta dost, düşmənə duşmən
Və ya tarix özünü təkrar edirsə, biz ondan niyə dərs
almırıq?
"1920-ci yüzilliyin ilk illərində
Zaqafqaziyada ən güclü siyasi milli partiya 1890-cı ildən fəaliyyət göstərən və
Bakıda da geniş şəbəkəsi olan "Daşnaksütun” idi”. Onların
bizlərə qarşı yürütdükləri çirkin siyasəti başa düşən Əhməd bəy Ağaoğlu
"Difai”ni yaradarkən yazırdı: "Daşnak firqəsi əmin olsun ki, heç bir vaxt biz
öz millətimizin xarabazarlıqları və külü üzərində erməni millətinin səadət və
xoşgüzarlıq qurmasına yol verməyəcəyik”.
Çox-çox təəssüf ki,
uzun illər Əhməd bəyin bu çağrışını öz soydaşları nəin ki, qulaqardına
vurdular, hətta onu tənqid, təhqir etməkdən belə çəkinmədilər. Qarşımda
1970-80-cı illərdə çap olunan bir neçə tədqiqat əsərləri var. Əksəriyyəti birmənalı
olaraq Azərbaycan xalqının milli varlığını, şərəf və ləyaqətini qoruyan "Difai”
təşkilatını sovet ideologiyasına xas olaraq "terrorçu, sui-qəsdçi quldur dəstəsi”
və s. təhqiramiz ifadələrlə qamcılayır. Zaman isə sübut etdi ki, sovet
tarixşünaslığının "terrorçu” adlandırdığı bu siyasi-hərbi təşkilat xalqını
düşdüyü ağır vəziyyətdən qurtarmaq üçün yaranan yeganə ümid yeri olub.
Ermənilərin və onlara havadarlıq edən qüvvələrin
zora əl atdıqlarını görən, hürriyyət və demokratiya aşiqi olan, qələmlə silahı
birləşdirməyi bacaran Əhməd bəy Ağaoğlu "Difai”ni yaratmaqla yalnız ermənilərə
yox, onların havadarlarına da yerini göstərdi. Belə ki, partiya fəaliyyətə
başlayandan az sonra yerlərdə şöbələri yaranaraq Qzfqazda milli-ayrıseçkilik salan, yerli xalqa-Azərbaycan
türklərinə ikinci dərəcəli adamlar kimi baxan şovinist rus məmurları və onların
erməni əlaltılarına "Difai”nin əlinin suyunu eyni dərəcədə dadırdı. Onlardan
biri də azərbaycanlılara qarşı çox amansız olan rus generalı N.V.Qoloşapov
oldu.
Bütün arxiv sənədlər və tədqiqat əsərlərindən aydın
olur ki, erməni-müsəlman məsələsinin qaldırılmasında həmişə Mərkəzin əli olub.
Hələ 150 il bundan əvvəl Rusiya Nazirlər
Sovetinin sədri C.V.Vitte xatirələrində yazırdı ki, Qafqazdakı erməni-müsəlman
toqquşmalarında bizimkilərin əli vardı. Bu əl daha çox qanlara bais oldu, ermənilərin "xaç atası”
adlandırdıqları Vorontsov -Daşkov İllarion İvanoviçin Qafqaza canişin təyin
edildiyi zaman. Canişinin Qafqaza gəlişindən az sonra Qarabağda yenidən erməni-müsəlman
münaqişəsi başlayır. Münaqişəni "nizama salmaq” üçün məhz Vorontsov-Daşkovun məsləhətilə
azərbaycanlılara dəhşətli dərəcədə nifrəti olan rus generalı V.N.Qoloşapov
1905-ci ilin əvvəllərində Şuşaya general-qubernator təyin olunur.
Bu, o V.N.Qoloşapov idi ki, gah bu,
gah başqa "xatalı” regiona "sakitliyi” bərpa etməyə göndərilirdi. Canişinliyin ən yaxın əlaltılarından
biri olan Qoloşapovun Şuşaya gəlişi şəhərdə azərbaycanlı əhalinin yuxusunu ərşə
çəkdi. Ermənipərəst mövqe tutan general tez zamanda azərbaycanlılara qarşı
"terror və məcburi köçürmə əməliyyatına” başladı. Generalın bu haqsızlıqlarına
qarşı ilk etrazını bildirən də qələm əhlimiz olur. Məsələn, Cəlil Məmmədquluzadə
"Molla Nəsrəddin” jurnalının 1906-cı il 17-ci və 18-ci saylarında çap etdirdiyi
"Qoloşapova” və "Qoloşapovun geri çağrılması” sərlövhəli satirik
felyetonlarında rus generalının azərbaycanlılara qarşı düşmən münasibətindən bəhs
edir. Müəllif üzünü Qoloşapova tutaraq yazırdı: "Ey yari-bivəfa Qoloşapov! Bu
imiş məgər dostluğun şəraiti? Biz məgər sənlə belə danışmışdıq? Heç bilirsənmi
ki, kimi qırırsan, kimin evlərini topa tutursan, kimin məhəlləsinə od vurub
yandırırsan? Məgər Qarabağ müsəlmanlarını tanımırsan? Məgər qeyri-müsəlmanları
tanımırsan? Məgər müsəlmanlar sənin padşahının barəsində etdiyi rəftarının əvəzidir
ki, sən müsəlmanlar barəsində eləyirsən? ...Yoxsa ondan ötrü eləyirsən ki, müsəlmanın
həmiyyət və qeyrətindən xəbərdarsan?”
Qarabağda, xüsusən də Şuşada hadisələrin daha
da pisləşməsi, Qoloşapovun ermənilərə hər vasitə ilə dəstək olması Qafqaz
Şeyxülislamını da narahat edir. O, Qafqaz canişini Vorontsov-Daşkovun qəbuluna
gələrək Qoloşapovun geri çağrılmasını xahiş edir. Canişinin Şeyxə cavabı qəti və
amansız olur: "Qoloşapov
geri çağrılmayacaq, münaqişə başa çatana qədər cəza tədbirləri davam edəcəkdir”.
İşi belə görən Əhməd bəy Ağaoğlu "Difai”nin Şuşa təşkilatının üzvüləri ilə
danışıqlar aparır. Qoloşapovu aradan götürmək barəsində qərar qəbul edilir. Qərarın
icrası "Difai”nin Şuşa təşkilatının üzvü, pətənpərvər, millətsevər, igid Hüsü
Əlioğluna tapşırılır. O, 1906-cı ilin noyabrında tapşırığa əməl edərək
Qoloşapovu Tiflisdə qətlə yetirir.
Deyilənə görə, Hüsü Əlioğlu bu qətli Tiflisdə
canişinliyin
iqamətgahının bir addımlığında yerinə yetirib. Qoloşapovun "dərsini” ona görə
burada verib ki, o, bütün bu haqsızlıqları Vorontsov-Daşkova arxalanaraq
edirmiş... Bu hadisə həm Qafqaz canişini Vorontsov-Daşkovu, həm də çar hökumətini
vəlvələyə salır.
Deyirlər , tarix özünü təkrar edir. Bəs
onda biz tarixdən niyə dərs götürmürük? Axı tarixin acı dərsləri həmişə
karımıza gəlmiş və yəqin ki, bundan sonra da gələcəkdir. Ə.Ağaoğlu yazırdı ki,
hər millətin tarixi, ömrü, həyatı bir sıra təbii qanunlara tabedir. Millət
arasında o qanunlardan xaric nə iş görülsə, süni olub səmərə verə bilməz. Necə
ki, bizdə də vermədi. Çox uzaq yox, yaxın tariximizə - 1920-ci yüzilliyin əvvəllərində
baş verən hadisələrə diqqət yetirək. 20-ci yüzilliyin əvvəllərində baş verən
erməni-müsəlman məsələsi sonunda da təkrarlandı. Sadəcə, canişin sarayını Kreml
əvəzlədi.
...Görəsən,
biz niyə hələ də sovet ideologiyasındakı "yalançı dostluq və qardaşlıq miflərinə”
inanırıq? Unutmaq olmaz ki, zülmə öyrənənlər, mərhəməti sevməzlər. Onda biz
niyə onlardan mərhəmət umaq? Axı ata-babalarımız dostu dost, düməni düşmən kimi
tanımağı bacarıblar. Biz də bu gün dünənimizə nəzər salaq,
baş verən hadisələrdən nəticə çıxarmağı bacaraq. Dostumuza dost, düşmənimizə
düşmən olaq! Yadıma
1915-ci ildə "Açıq söz” qəzetində çap olunan məqalədən bir parça düşdü. "Bundan
sonra olsun ayılaq. Analarımızın yadların, səfehlərin ayaqları altına düşməsinə
məhəl verməyərək. Bacılarımızın bir loxma çörək üçün namuslarını satmağa razı
olmayaq! Və razı olmayaq ki, gələcək nəslimiz millətimizin bu ağır günlərindəki,
qansızlığımızı, həmiyyətsizliyimizi, imansızlığımızı, yalançılığımızı mühakimə
edib,
bizə lənət oxuyalar!”
Qərənfil Dünyaminqızı,
Əməkdar jurnalist
