Bakı 12°C
BDU-nun rektorları
Təzyiqlər onu da "səhhətindən şikayətlənməyə” vadar edib
Cümhuriyyətin süqutundan
sonra bolşeviklər idarəetmə aparatını dağıdaraq inzibati amiranəlik sistemini
yaratmağa başladılar. Ölkədə qurulan bu amiranəlik rejimi Azərbaycan xalqının
milli dövlətçilik ənənələrini, milli ruhunu məhv etməyə istiqamətləndirildi. Bu,
ilk olaraq təhsildən başladı. Xüsusən də yeni yaradılan BDU-dan. Bolşeviklər
milli ruhlu alimləri və müəllimləri tədris prosesindən uzaqlaşdırmağa start
verdilər. Bunu, respublikanı idarə edən Mərkəzin səlahiyyətli nümayəndələri də
dolayısı ilə təsdiq edirdilər. Məsələn, 1920-ci ilin sonlarında Azərbaycan SSR
Xalq Təsərrüfatı Şurasının sədri N.İ.Solovyovun V.İ.Leninə göndərdiyi hesabat
Azərbaycanın o zamankı siyasi reallığını əks etdirirdi: "Azərbaycanın yeni
hökuməti - İnqilab Komitəsi azərbaycanlılardan təşkil edilsə də, heç kimə sirr
deyil ki, onun üzərində Azərbaycan Kommunist Partiyasının hakimiyyəti
mövcuddur. Partiyada rəhbərlik erməni-gürcü qrupunun əlindədir. Bu rəhbər qrup,
kütləvi həbslərlə və ən yaxşı nümayəndələri güllələmək yolu ilə Azərbaycan
millətini başsız qoymağı qərara almışdır. Bütün müsəlman ziyalıları və milli
burjuaziya nümayəndələri güllələnmişdir”. Əlbəttə respublikanın Sovet Rusiyası
tərəfindən "idarə edilməsi” BDU-nun da işinin məzmununu tamamilə dəyişməyə
istiqamətləndirildi.
Əksər mənbələrdə qeyd edilir ki, V.İ.Razumovskidən sonra BDU-nun
ikinci rektoru Sergey Nikolayeviç Davidenkov olub. Amma əslində o zaman siyasi
vəziyyət çox gərgin olduğu üçün yeni yaranan hökumət bir necə ay ərzində
universitetə 2-3 rektor təyin edib. Məsələn, 1920-ci il iyunun 15-də Birləşmiş Cəmiyyətlər
Şurası 1920-ci ilin iyun-avqust aylarında tibb fakültəsinin dekanı, professor
İ.İ.Şirokoqorovu rektor seçdi. 1920-ci ilin avqustunda o, vəba epidemiyasına
qarşı mübarizəni təşkil etmək üçün Batuma yollandı. Rektor vəzifəsini müvəqqəti
icra etmək tibb fakültəsinin dekanı A.M.Levinə və tarix-filologiya fakültəsinin
dekanı N.A.Dubrovskiyə tapşırıldı.
BDU-nun yaranma tarixi ilə bağlı arxiv materiallarından və
araşdırmalardan aydın olur ki, o illərdə universitetin rektor və prorektorları
bu cür seçilirdi: əvvəlcə gizli məktublar vermək yolu ilə səsə qoyulmaq üçün
namizədlər göstərilirdi. Göstərilən hər bir namizəd haqqında verilmiş
məktubların sayı hesablanırdı. Bəziləri özləri haqqında az məktub verildiyini
görəndə, səsə qoyulmaqdan imtina edirdilər. Bundan sonra gizli səsvermə
keçirilirdi. Səslərin çoxunu toplayan şəxs bir il müddətinə rektor və ya
prorektor olurdu. BDU-nun ikinci rektoru S.N.Davidenkov da bu yolla
seçilmişdir. Seçkini əks etdirən protokoldan: "58 məktub verilmişdir.
S.N.Davidenkov -49 məktub, İ.İ.Şirokoqorov - 4 məktub, A.A.Oşman - 2 məktub,
V.V.Sipovski, A.V.Urusov və L.S.Leybenzon - hərəsi 1 məktub. Namizədlər
A.A.Oşman, L.S.Leybenzon və A.V.Urusov öz namizədliklərinin geri götürülməsini
xahiş edirlər. Burada olmayan İ.İ.Şirokoqorovun və V.V.Sipovskinin namizədliklərinin
səsə qoyulması üçün onlardan razılıq alınmadığına görə, sədr rektor vəzifəsinə
seçilmək üçün S.N.Davidenkovu səsə qoymağı təklif edir. Sədr səsəqoyma
qutularını açanda məlum olur ki, S.N.Davidenkov 58 seçici səsi, 27 qeyri-seçici
səsi toplamışdır”. Beləliklə, BUD-ya 1920-ci ilin 23 noyabrından 1923-cü ilin
29 sentyabrına kimi rəhbərlik edən S.N.Davidenkov, gizli səsvermə yolu ilə
1921, 1922 və 1923-cü illərdə rektor seçilmişdir. Səsvermən protokolları ilə
tanışlıq belə deməyə əsas verir ki, digər namizədlərə nisbətən, universitet
kollektivi arasında S.N.Davidenkovun böyük hörməti-izzəti olub.
1880-ci ildə müəllim ailəsində anadan olan Sergey seminariyada
təhsili aldıqdan sonra Moskva Dövlət Universitetinə qəbul olub və 1904-cü ildə oranı
bitirib. Əvvəllər Moskvada və Xarkovda psixiatriya xəstəxanada çalışıb. 1912-ci
ildən isə S.N.Davidenkov Xarkov Qadın Tibb İnstitutunun sinir və zehni
xəstəliklər kafedrasında işləyib. Klinik neyrogenetikanın qurucusu kimi tanınan
S.N.Davidenkov, həm də bu terminin müəllifidir. O, dünyada ilk tibbi genetik
məsləhətin təşkilatçısıdır. 1920-ci ildə BDU-da işləmək üçün Bakıya gələn
məşhur nevropatoloq, əvvəl BDU-nun tibb fakültəsində çalışıb. İlk olaraq sinir
xəstəlikləri kafedrasının müdiri işləyən Sergey Nikolayeviç 1920-ci il noyabrın 23-də Birləşmiş Cəmiyyətlər Şurasının
iclasında gizli səsvermə yolu ilə BDU-nun rektoru seçilib. Bu zaman
Azərbaycanın bütün ideoloji və siyasi həyatı Sovet Rusiyası tərəfindən idarə
edilirdi. Professor S.N.Davidenkov da universitet həyatında baş verən siyasi
hadisələrin qarşısını almaqda aciz qaldı. Onun rəhbərliyi dövründə ilk olaraq Xalq
Maarif Komissarlığının 6 dekabr 1922-ci il kollegiyasının qərarına əsasən, Bakı
Dövlət Universitetinin adı dəyişdirilərək Azərbaycan Dövlət Universiteti
adlandırıldı. Bundan sonra universitetlə bağlı
bütün qərarlar mərkəzdən ünvanlanır və onların həyata keçirilməsi
məcburi idi. Sovetləşmə siyasətini aparan hökumət milli ruhlu ziyalıları universitet
həyatından uzaqlaşdırmaq üçün "təmizləmə” işlərinə başlayaraq, təhsili sovet
ideologiyasına uyğun istiqamətləndirdi. AK (b) P MK-nın katibi S.M.Kirovun
məqsədli şəkildə çapına icazə verdiyi E.Xanbudaqovun "Milli məsələ” sərlövhəli
məqaləsi ilə "təmizləmə” əməliyyatı daha da genişləndirildi. Məqalənin dərc
edilməsi ilə Azərbaycanda "millətçi ovu” başladı”.
Bu proses daha çox BDU-ya şamil edildi. Çünki milli ruhlu ziyalıların
toplaşdığı bu təhsil ocağı, Mərkəzin sovetləşmə siyasətini həyata keçirmək üçün
maneəyə çevrilə bilərdi. Odur ki, respublika daxilində milli ruhlu kommunistləri
təzyiqlər və təqiblər nəticəsində elə bir vəziyyətə saldılar ki, onlar mərkəzin
göstərişlərini müti şəkildə həyata keçirməyə məcbur oldular. Hətta bu proses
tələbələrə də şamil edildi. Universitetdə 1923-cü ildən başlanan "akademik”
yoxlamalar 1924-1925-ci tədris illərin də davam etdirildi. ADU-nun 1313
tələbəsi arasında 129 "perspektivsiz” tələbə aşkar olunaraq, universitetdən
xaric edildi.
Xalq Maarif Komissarlığının yerli-yersiz sərəncamları tez bir zamanda
S.N.Davidenkovu da V.İ.Razumovski kimi "səhhətindən şikayətlənməyə” vadar etdi.
O, 1923-cü il sentyabrın 29-da ərizə yazaraq "xəstəliyinə və ailə şəraitinə
görə” universitetin rektoru vəzifəsindən "imtina” etməli oldu. 1925-ci ildə
Bakını birdəfəlik tərk edən S.N.Davidenkov Sankt-Peterburqa qayıdaraq,
Həkimləri Təkmilləşdirilməsi İnstitutunda işləyib. Sovetlər də onun əməyini
yüksək qiymətləndirib. SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının həqiqi üzvü, Əməkdar
elm xadimi olan N.S.Davidenkov Lenin ordeni və digər medallarla təltif olunub.
1950-ci ildə S.N.Davidenkovun şəxsi həyatında baş verən hadisə, onu
çox sarsıdır. Yeganə övladı Nikolayın (34 yaşında) qəfil ölümü S.N.Davidenkovu
yatağa salır. O, 1961-ci ildə 81 yaşında dünyasını dəyişir.
Qərənfil Dünyaminqızı
Əməkdar jurnalist
