Bakı 12°C
Mətn gözəl hisslərdən doğulur
Müsahibimiz gənc yazar,
AYB-nin üzvü Ulucay Akifdir.
–
Salam, Ulucay, necəsən?
– Salam, yaxşıyam, amma
hələ tam istədiyim qədər yox. Hiss edirəm ki, hər şey daha da yaxşı olacaq.
Ümumiyyətlə, ən sevmədiyim sual "necəsən?" sualıdır, çünki bu sual
keçmişlə bu günü və gələcəyi biri-birinə qatır.
– Bəs hansı sualı sevirsən?
–
Bütün suallardan qaçıram.
– Artıq bir neçə aydır Türkiyədəsən.
Azərbaycan və Türkiyə mühiti arasında dəqiq təyin olunacaq fərqlər hiss
etmisən?
–
Arada fərqlər var. Məncə, türkiyəlilərin
əksəriyyətinin intellektual bazası Azərbaycanlılardan bir az aşağıdır. Düzdür,
mən yaşadığım şəhər, bölgə turistik zonadır və buradakıların əksəriyyəti bura
işləməyə gələnlərdi deyə, məncə, bunun da təsiri var, amma mən Türkiyənin başqa
şəhərlərində də olmuşam deyə bu qənaətimin düzgün olduğunu düşünürəm. Digər
fərq isə xarakterlə bağlıdır ki, məncə, bizim ölkənin insanları daha istiqanlı
və mehribandır.
– Səncə, bu fərqlərin ədəbiyyat faktları ilə əlaqəsi var? Qeyri-ixtiyari
və ya bilərəkdən mətnlər öz "qurmacasını" həm də real, sosioloji
detallardan götürür. Yoxsa, bu hadisəyə fərdi məsələ kimi baxırsan?
–
Ədəbiyyatla bir əlaqəsinin olduğunu düşünmürəm.
Türkiyə ədəbiyyatının təsiri olsaydı, məncə, insanları ədəbiyyatlarına nəzərən
daha fərqli olardı. Türkiyəlilər də ən az azərbaycanlılar qədər ədəbiyyata
uzaqdırlar. Türkiyə cəmiyyətinə ən böyük
təsiri kapitalizm və siyasi proseslər göstərir. Hətta kənardan çox böyük təsir
gücünə malik imiş kimi görünən din belə kapitalizm və siyasət qədər
insanların həyatına təsir etmir.
–
Türkiyə ədəbiyyatından hansı şairləri özünə mənəvi olaraq yaxın hiss edirsən?
–
Düşüncələrimə ən çox təsir edən türkiyəli şair
isə Nazim Hikmətdir. Orxan Vəli, Cemal
Sürəya, Atilla İlhan da sevdiklərim arasındadır, amma Nazim Hikmətin yeri
başqadır. Nazim Hikmət mənə dünyanın çox kiçik, insanın isə çox böyük olduğunu
hiss etdirə bilib.
– Bəzən Nazim Hikmətlə Səməd Vurğun qarşı-qarşıya qoyulur. Hər ikisi də
fövqəladə istedada malik şairdir.
– Səməd Vurğunla Nazım
Hikməti eyni tərəziyə qoymaq düzgün deyil. Nazım Hikmət həyatı daha çılğın,
daha cəsur, yəni əsl şair kimi yaşadı. Ədəbi prizmadan isə Vaqif Səmədoğlunu
Nazim Hikmətlə müqayisə etmək daha doğru olardı. Səməd Vurğun və Nazim Hikmət
tamam fərqli xarakterlərə, təbiətə sahib insanlar idi, müqayisə ediləcək tərəflərini
tapa bilmirəm.
– Nazim Hikmətin xarakterik
xüsusiyyətlərini saydın, ancaq Səməd Vurğunu yox.
– Səməd
Vurğun uşaq kimi qaldı həmişə. Dünyaya qarşı sərtləşmədi. Yumruğunu sıxıb
dünyanın düz ortasına bərkdən çırpmadı. Nazim Hikmət isə bunu etdi. Düzdür, bəlkə
Nazim Hikmətin o yumruğu dünyanı ikiyə ayırmadı, amma ən azından çatlatdı.
–
Nə vaxt hiss elədin ki, şeir yaza bilirsən?
–
Özüm yazdıqlarımdan zövq almağa başlayanda. Bu
da son bir-iki ildə belədir. Əvvəl yazdığım şerlərin heç biri mənə zövq
vermirdi, çünki bəzən süni, bəzən imitasiya olduğunu hiss edirdim. Amma indi də
bilirəm ki, bir-iki ilə daha da gözəl yazacam. Çünki içimdəki səma hər gün bir
az da böyüyür. Və mən o səmada uçmaq istəyirəm.
–
Nazimin dediyi kimi mən artıq şərqi dinləmək yox, şərqi oxumaq istəyirəm.
– Mən isə artıq şərqi
olmaq istəyirəm.
–
Bizim hiss etdiyimiz şeyləri, ifadə elədiyimiz fikirləri kimsə nə vaxtsa deyib,
hiss edib. Belə bir zamanda yaradıcı adam üçün orijinal olmaq çətin deyil?
– Bu dediyin o zaman çətin olar ki, indinin
yazıçısı 100 il qabağın oxucusuna nə isə yazmağa çalışa. Bizim hiss
etdiklərimizi, düşündüklərimizi bizdən öncəkilər hiss edib, düşünüb, bizdən
sonrakılar da hiss edib düşünəcək və çevrə heç vaxt tam tamamlanmayacaq. Yazıçı
öz zəmanəsini əks etdirərək yazmalıdır, yalnız bu halda eyni mövzuları,
fikirləri təkrarlasa da orijinal görünəcək. Çünki min il əvvəlki yazıçılar da,
min il sonrakı yazıçılar da bir kitabı yazmaqla məşğuldur. Mən belə düşünürəm.
–
Atalar sözləri ilə aran necədir?
–
Baxır atalar sözünə.
–
Məsələn, dost başa baxar, düşmən ayağa.
– Burada "baş"
sözünü ağıl mənasında deyiblərsə, səhv ediblər, çünki mən dostlarımı ağıllarına
görə yox, ruhlarına görə seçirəm.
– "Bütün yaradıcı mətnlər ağrıdan
doğulur". Bu, səncə də, dəhşətli deyil?
– Razılaşmıram. Mətn gözəl
hisslərdən doğulur. Ən çox da inam, ümid hissindən. İnsan ağrı çəkən varlıqdan
daha çox ümid edən, inanan varlıqdır və bu hiss bizə güc verir. Yaradan hər bir
insanın nəyəsə ümidi, inamı olur. Bu bütün sahələrə aiddir. İstər incəsənət
olsun, istər elm.
– Sənətkar bir yerdə "reallıq" hissini itirir. "Şərqi
olur". Çünki sənət zatən alternativ həyatdır. Böyük sənətkarların çoxu
həyata uduzub. Həyatda uduzub, ədəbiyyatda qazanıb. Ağrılarımızın başlanğıc
nöqtəsi həyatdırsa finişi ədəbiyyatdır. Bu mənada ağrının özü də yazı
materialıdır.
– Reallıq deyəndə ki,
mən bu dünyada real heç nə görmürəm. Dərindən düşünəndə hər şey mənə mistik
görünür. Real olan insanın yaratdıqlarıdır, çünki quramadır. Allahın
yaratdıqları isə mənə görə mistikdir.
– Borxeslə bağlı nə düşünürsən? Onun mistikasında Allahın izi varmı?
– Borxeslə bağlı heç nə
deyə bilməyəcən. Çünki yaradıcılığına bələd deyiləm.
– Gənc yazarlar arasında özünə mətn yaxınlığı hiss etdiyin hansı adlar
var?
- Gənclər arasında
bəyəndiyim bir neçə şair var, amma mətn yaxınlığını təkcə Rəvan Cavidin şeirlərində
hiss edirəm.
–
Atan şair Akif Səmədi şair kimi xatırlayırsan, yoxsa ata kimi ? Sənin içimdə o
şəxsin hansı tərəfi daha ağır görünür? Şair, yoxsa ata?
– Təbii ki, ata kimi.
Akif Səmədi şair kimi kəşf etməyim üçün hələ çox zamanım, ən əsası çoxlu materialım – əsərləri var, amma oğul kimi bu materiallar
– xatirələr – daha az, amma daha əzizdir. Məsələn, hərdən yadıma düşür,
pəncərədən küçəyə boylanıb atamın işdən gəlməsini gözləyirdim, küçənin yarısı
görünürdü və küçənin o başından atamdan əvvəl ayaq səsləri və öskürməyini
eşidib "papa gəldiiii" deyib tez qapıya qaçırdım. İşdən gələndə
aldığı "Kinderin” içində dünyalar var idi. Paltosundan gələn siqaret qoxusu
mənə çox doğma idi. Səsi yadımdadır.
–
Səslər unudulmur.
– Bayaq mistikadan
danışırdıq. Məsələn, bir insanın görünüşünü xatırlamaq bir yana, səsini,
qoxusunu unutmamaq çox mistik və çox gözəldir. Çox gözəl gülüşü var idi. Saf
idi. Atam uşaq kimi idi.
Söhbətləşdi: Orxan
Həsəni
