Bakı 22°C
“Cəlbedici hadisələr danışan yazarın uğur qazanmaması üçün səbəb yoxdur”
Bernard Kornvel 1944-cü ildə kanadalı pilot atanın və ingilis Hərbi Hava Qüvvələrində çalışan ananın ailəsində Londonda dünyaya gəlib. Ali təhsilini də Londonda alan Bernard universiteti bitirdikdən sonra müəllim kimi fəaliyyət göstərir. Elə həmin illərdən ədəbiyyata və yazıya güclü marağı yaranan Bernard üz çevirdiyi himayəçi ailənin soyadından imtina edərək, anasının qızlıq soyadını götürür və Kornvel imzası ilə ilk xırda ədəbi işlərini yazmağa başlayır. Londonda amerikalı Cudi ilə tanış olduqdan sonra onunla evlənən və 1979-cu ildə Amerikaya köçən gənc müəllim burada vətəndaşlıq və işləmək icazəsi ala bilmir. Bütün gününü mütaliəyə və yazıya həsr edən Bernard ən yaxın dəstəyi də xanımından alır. “Suzanna Kellz”, “Aristokratlar”, “Tac gətirən təşəkkür” (“A crowning mercy”) kimi əsərlərini Cudi ilə birgə işləyən Bernard elə yaradıcılığının ilk illərindən uğur qazanmağa və seçilməyə başlayır. “Şarpe” silsilə romanlarına kimi də ədəbiyyat dünyasının maraq və diqqət mərkəzində olan Kornvel bu əsərdən sonra film sektorunun da sözükeçən ədiblərindən birinə çevrilir.
Kornvel bütün ömrünü ABŞ-da yaşayıb-yaratsa da 2006-cı ildə Böyük Britaniyanın nüfuzlu ədəbi mükafatı olan “Kraliça Orderi” məhz ona təqdim edilib. Müəllifin bundan sonra yazdığı ilk əsərin - “Azinkurt”un Londonda işıq üzü görməsi də təsadüfi fakt deyil. Bernard Kornvel “Sakson hekayələri” (“The saxon stories”), “Starbuks salnamələri” (“The Starbuck chronicles”), “Diktator salnamələri” (“The warlord chronicles”), “Yanan torpaq” (“The burning land”),“Vaterloo: Dörd günün tarixi” (“Waterloo: The history of four days”), “Kralların ölümü” (“Death of kings”),“Qala” (“The fort”) kimi bir çox dilə tərcümə olunmuş və dəfələrlə nəşr edilmiş əsər və silsilə tarixi romanların müəllifidir. Onun “Şarpe” adlı məşhur silsilə romanı əsasında eyniadlı teleserial ekranlaşdırılmış və film müəllifə kitabdan heç də geri qalmayan şöhrət və pul gətirmişdi.
Dünyanın ABŞ, İngiltərə, İtaliya, Türkiyə kimi məşhur tarixi teleseriallar çəkilən ölkələrindən olan ssenarist və rejissorların yaxın dəstək və məsləhətçisi olan, eləcə də bu janrda roman yazan və ya tarixdən qidalanan romanlar yazan ədiblərin peşəkar və sərt tənqidçi kimi tanıdıqları yazıçının müasir dünya ədəbiyyatı haqqında nə düşündüyünü bilmək istəyənlər çoxdur. Xüsusilə tarixi roman janrının yaşayan ustalarından olduğu üçün bu haqda fikirləri yeni nəsil olduqca vacib hesab edir. Həm roman yazarı olduğu, həm də əsərlərinin ekran versiyaları uğurlu alındığı üçün Kornvel iştirak etdiyi hər tədbirdə, verdiyi hər müsahibədə “əslində necə yazmalı?”, “daha yaxşısı üçün nə etməli?” kimi sualları dönə-dönə cavablandırmalı olur. Əvvəllər bir suala dəfələrlə cavab verməkdən bezdiyini deyən yazıçı indi fərqli düşünür: “Əgər bu həqiqətən də yeni çağın nümayəndələrini daha yaxşıya, daha mükəmmələ yaxınlaşdıracaqsa, mən də etiraz etmədən, bezmədən eyni sualları cavablandıracam”. Xanımı ilə yollandığı Amerikada “Məşğul olmaq üçün yazmaqdan başqa bir iş yox idi” səbəbi ilə ədəbi yola qədəm qoyan yazıçı növbəti romanlarında başqa bir xalqın nümayəndəsi olan baş qəhrəman yaratmağı planlaşdırdığını da vurğulayıb.
- Müsahibələrinizdən birində belə bir fikir bəyan eləmisiniz ki, yazıçı olmağınızın səbəbi uşaqlıqda çox məhdudiyyətlərlə üzləşməyiniz olub, yəni belə düşündüyünüzü demisiniz. Sevdiyiniz qadınla bir həyat qurmaq və onunla yaşamaq üçün Amerikaya köçmüsünüz. Amerikada sizə biçilən tale isə bəllidir, işləmək icazəsi olmadan məşğul ola biləcəyiniz yeganə sahə ədəbiyyat idi və siz də ədəbiyyata qoşuldunuz. Bu qəribə və hər növbəti addımı məhdudiyyətdən doğan həyat yolu insana o qədər qəribə gəlir ki... amma bir də nəticəyə baxıram, minlərlə yazarın əldə etmək istədiyi uğurun, şöhrətin, nüfuzun sahibi olmusunuz, məsələnin bu tərəfi isə inanılmazdır. Sizcə, anadangəlmə bir istedadınız var idi bu sahədə, yoxsa bu uğur və özünütəsdiqə görə əməyə və təcrübəyə borclusunuz?
-“Anadangəlmə istedadım var idi” demək çox eqoistcə səslənər. Uğurdan istedadın payına çox az faiz düşür, bu iş birmənalı şəkildə durmadan işləmək və təcrübə ilə bağlıdır. Əlbəttə ki, sadəcə, bunlardan ibarət deyil, çəkinərək və utanaraq bu sahədə bir balaca istedadın da şərt olduğunu deməliyəm. Birinci romanı yazmağa başlamazdan əvvəl hardasa bir il jurnalistika ilə məşğul oldum və bunun özümdəki çatışmazlıq və üstünlükləri görməyimdə çox faydası oldu. Jurnalistika qısa zaman ərzində çox yazmağı, durmadan yazmağı və yazdığını dönə-dönə düzəltməyi tələb edir, bu isə insanda “boş səhifə” qorxusunu öldürür, özündən asılı olmadan insan peşəkarlaşır, rəndələnir. Düzünü deyim, belə uğurlu bir yol keçməyimin səbəbini tam olaraq özüm də bilmirəm, amma deyəsən, yolu bu qədər asan keçə bilməyimin səbəbi hekayə danışa bilmək bacarığım idi. Hər şey öz-özünə əlverişli və münbit şəraitə düşürdü. Oxucunu çəkən, onu əsərə kökləyən hekayədir, növbəti səhifədə nə oxuyacağı arzusudur. Əgər hekayə danışa bilmirsənsə, nə qədər yaxşı, savadlı yazıçı olduğunun mənası yoxdur, yazdığın nə olursa-olsun, böyük ehtimalla sıxıcı alınacaq.
-Tarixi romanlar hər zaman mübahisə və müzakirələr mərkəzində olub, bu tip romanları tarixçilər də, yazıçılar da, hətta marketoloqlar belə tənqid edə bilir, yəni içində bir çox sahəni birləşdirir. Bu müzakirələrdə adətən harada dayanır, necə mövqe tutursunuz? Tarixi həqiqəti və hədəfi əsas götürməklə axıcı və maraq oyandıran bir hekayə danışmaq arasındakı balansı necə qoruyursunuz ki, bu qədər tənqidə baxmayaraq, yazdıqlarınız öz sözünü deyir?
-Tamamilə tarixə və həqiqətə uyğun yazmağa çalışıram, faktlarda və sənədlərdə yer alanları əsas götürürəm. Amma insanlara və xüsusilə məni tənqid edənlərə tarixçi yox, sadəcə, hekayə danışan bir adam olduğumu dönə-dönə deməyə də məcbur qalıram. Mənim işim insanlara 100 illik müharibə ilə bağlı yeni məlumat vermək, onlara nəsə öyrətmək deyil, mənim işim müharibəni və onun fonunda yaşanan hadisələri, həyatları göstərmək, insanları əyləndirməkdir. Bilirəm, başa düşürəm ki, tarixi roman yazıramsa, tarix qarşısında da məsulam. Hekayənin danışıldığı, hadisələrin baş verdiyi dövrü bütün detalları ilə əks etdirən əsərlər yazmağa çalışıram, əks halda kitablarım tarixi roman yox, fantastik janrda olardı. Amma onu da deyim ki, əgər hekayə ilə tarixi həqiqət arasında bir mübarizə gedərsə, hekayə demək olar ki, hər zaman qalib çıxar. Bunun ən gözəl nümunəsi kimi “Şarpe” silsilə romanını və orada yer alan 1812-ci il Badajoz mühasirəsini göstərə bilərəm.Yüzlərlə ingilisin şəhərin divarlarında açılan dəliklərdə öldüyü qorxunc bir gecəydi. Əsl dram isə şəhərin qala divarlarının kənarında qalmış insanların başına gələ bilərdi, buna görə də əsərin baş qəhrəmanı Şarpe bu dəliklərdən keçməli idi. Ona görə də onu o dəliklərdən keçirdim, yaxşı bir hekayə üçün tarixi dəyişdirdim.
- “Şarpe” silsiləsinin əsasında teleserial da çəkildi. Dünya təcrübəsində bu tip teleseriallar olduqca çoxdur, “Diriliş”, “Spartak”, “Möhtəşəm yüzillik”, “Tüdorlar”, “Stalinqrad” və başqaları. Bu tip seriallar mübahisələri də qızışdırdı, bir qrup bu ekran işlərini olduqca uğurlu və yararlı hesab edir, insanlarda tarixə maraq oyatdığını deyir. Digər bir qrup isə bu tip filmlərə lazımi həssaslıq göstərilmədiyini iddia edir və bildirirlər ki, məsuliyyətsizcə yazılan ssenarilər və çəkilən filmlər tarixi korlayır, insanları yanlış istiqamətləndirir, yanlış məlumatların yayılmasına zəmin yaradır. Napoleona aid olduğu deyilən bir aforizm var, təxminən belədir: “Tarix keçmişdə yaşanan hadisələrin insanların üzərində ortaq razılığa gəldiyi versiyasıdır”. Bu baxımdan hekayə danışanın, ya da ssenaristin durmalı olduğu yer olmalıdırmı, sizcə, ya da harda durmalıdır? Tarixi romanları ilə tanınan bir yazıçı kimi etik məsuliyyət, ya da məhz bu məsələdə bir vəzifəniz olduğunu hiss edirsinizmi?
-Əlbəttə, burada mütləq bir tarazlıq olmalıdır. Adını çəkdiyiniz serialların hamısı məşhur və milyonlarla izləyici kütləsi olan, onlarla ölkədə yayımlanmış, bir neçə dilə dublyaj edilmiş filmlərdir. Onların rejissorları da, ssenaristləri də vəzifələrinin nə olduğunu bilən adamlardır, buna şübhəm yoxdur. Onların da işi əyləndirməkdir. Əgər vəzifələri öyrətmək, araşdırmaq olsaydı, gedib sənədli film çəkərdilər. Məsələ necə çəkildiklərində deyil, əgər o qədər izləyicini toplaya və yüz, iki yüz seriya boyunca izlənilirsə, artıq məlumdur ki, hekayə uğurlu danışılır. Hər kitab, serial mübahisələrlə yadda qalır, məhz tarixi seriallar insanlarda maraq oyandırır, oxumaq, araşdırmaq istəyi yaradır. Tarix onun dolaylarında zəfər qazananlar tərəfindən yazılır və hər ölkənin tarixçiləri vətənsevərliyə xidmət edirlər. Bu, yaxşı və ya pis, tarixin vəzifələrindən, həyat tapmaq formalarından biridir. Tarixi romanın və filmin də əsas vəzifələrindən biri insanlara daha çox öyrənmək hissi aşılamaqdır. Bu yazılan romanlar, çəkilən filmlər tarixə keçid məqsədi daşıyır, məncə, məhz buna görə tarixçilər nəinki şikayət etməli, hətta əksinə, minnətdar olmalıdırlar.
-Kitablarınız bir çox ölkədə istər tarixi roman, istərsə də digər mövzularda yazan yerli yazarların kitablarından çox satılır. Burada mədəni imperializm deyilən şeyin rolu varmı, yoxsa birbaşa yazarlıq istedadı və marketinq ilə bağlıdır?
-Kaş bunun cavabını biləydim. Amma tez bir cavab verməli olsam, çəkicilik əsərin hekayəsindədir deyərəm. Yəni bunun o “mədəni imperializm” dediyiniz şeylə əlaqəsi olduğunu düşünmürəm. İstənilən yazarın əla hekayələr, cəlbedici hadisələr danışdığı halda uğur qazanmaması üçün hansısa bir səbəb yoxdur.
Tərcümə etdi:
Elcan SALMANQIZI
P.S. Tərcümə müəllifin npr.org saytında yayımlanmış müsahibəsindən edilib.
Kornvel bütün ömrünü ABŞ-da yaşayıb-yaratsa da 2006-cı ildə Böyük Britaniyanın nüfuzlu ədəbi mükafatı olan “Kraliça Orderi” məhz ona təqdim edilib. Müəllifin bundan sonra yazdığı ilk əsərin - “Azinkurt”un Londonda işıq üzü görməsi də təsadüfi fakt deyil. Bernard Kornvel “Sakson hekayələri” (“The saxon stories”), “Starbuks salnamələri” (“The Starbuck chronicles”), “Diktator salnamələri” (“The warlord chronicles”), “Yanan torpaq” (“The burning land”),“Vaterloo: Dörd günün tarixi” (“Waterloo: The history of four days”), “Kralların ölümü” (“Death of kings”),“Qala” (“The fort”) kimi bir çox dilə tərcümə olunmuş və dəfələrlə nəşr edilmiş əsər və silsilə tarixi romanların müəllifidir. Onun “Şarpe” adlı məşhur silsilə romanı əsasında eyniadlı teleserial ekranlaşdırılmış və film müəllifə kitabdan heç də geri qalmayan şöhrət və pul gətirmişdi.
Dünyanın ABŞ, İngiltərə, İtaliya, Türkiyə kimi məşhur tarixi teleseriallar çəkilən ölkələrindən olan ssenarist və rejissorların yaxın dəstək və məsləhətçisi olan, eləcə də bu janrda roman yazan və ya tarixdən qidalanan romanlar yazan ədiblərin peşəkar və sərt tənqidçi kimi tanıdıqları yazıçının müasir dünya ədəbiyyatı haqqında nə düşündüyünü bilmək istəyənlər çoxdur. Xüsusilə tarixi roman janrının yaşayan ustalarından olduğu üçün bu haqda fikirləri yeni nəsil olduqca vacib hesab edir. Həm roman yazarı olduğu, həm də əsərlərinin ekran versiyaları uğurlu alındığı üçün Kornvel iştirak etdiyi hər tədbirdə, verdiyi hər müsahibədə “əslində necə yazmalı?”, “daha yaxşısı üçün nə etməli?” kimi sualları dönə-dönə cavablandırmalı olur. Əvvəllər bir suala dəfələrlə cavab verməkdən bezdiyini deyən yazıçı indi fərqli düşünür: “Əgər bu həqiqətən də yeni çağın nümayəndələrini daha yaxşıya, daha mükəmmələ yaxınlaşdıracaqsa, mən də etiraz etmədən, bezmədən eyni sualları cavablandıracam”. Xanımı ilə yollandığı Amerikada “Məşğul olmaq üçün yazmaqdan başqa bir iş yox idi” səbəbi ilə ədəbi yola qədəm qoyan yazıçı növbəti romanlarında başqa bir xalqın nümayəndəsi olan baş qəhrəman yaratmağı planlaşdırdığını da vurğulayıb.
- Müsahibələrinizdən birində belə bir fikir bəyan eləmisiniz ki, yazıçı olmağınızın səbəbi uşaqlıqda çox məhdudiyyətlərlə üzləşməyiniz olub, yəni belə düşündüyünüzü demisiniz. Sevdiyiniz qadınla bir həyat qurmaq və onunla yaşamaq üçün Amerikaya köçmüsünüz. Amerikada sizə biçilən tale isə bəllidir, işləmək icazəsi olmadan məşğul ola biləcəyiniz yeganə sahə ədəbiyyat idi və siz də ədəbiyyata qoşuldunuz. Bu qəribə və hər növbəti addımı məhdudiyyətdən doğan həyat yolu insana o qədər qəribə gəlir ki... amma bir də nəticəyə baxıram, minlərlə yazarın əldə etmək istədiyi uğurun, şöhrətin, nüfuzun sahibi olmusunuz, məsələnin bu tərəfi isə inanılmazdır. Sizcə, anadangəlmə bir istedadınız var idi bu sahədə, yoxsa bu uğur və özünütəsdiqə görə əməyə və təcrübəyə borclusunuz?
-“Anadangəlmə istedadım var idi” demək çox eqoistcə səslənər. Uğurdan istedadın payına çox az faiz düşür, bu iş birmənalı şəkildə durmadan işləmək və təcrübə ilə bağlıdır. Əlbəttə ki, sadəcə, bunlardan ibarət deyil, çəkinərək və utanaraq bu sahədə bir balaca istedadın da şərt olduğunu deməliyəm. Birinci romanı yazmağa başlamazdan əvvəl hardasa bir il jurnalistika ilə məşğul oldum və bunun özümdəki çatışmazlıq və üstünlükləri görməyimdə çox faydası oldu. Jurnalistika qısa zaman ərzində çox yazmağı, durmadan yazmağı və yazdığını dönə-dönə düzəltməyi tələb edir, bu isə insanda “boş səhifə” qorxusunu öldürür, özündən asılı olmadan insan peşəkarlaşır, rəndələnir. Düzünü deyim, belə uğurlu bir yol keçməyimin səbəbini tam olaraq özüm də bilmirəm, amma deyəsən, yolu bu qədər asan keçə bilməyimin səbəbi hekayə danışa bilmək bacarığım idi. Hər şey öz-özünə əlverişli və münbit şəraitə düşürdü. Oxucunu çəkən, onu əsərə kökləyən hekayədir, növbəti səhifədə nə oxuyacağı arzusudur. Əgər hekayə danışa bilmirsənsə, nə qədər yaxşı, savadlı yazıçı olduğunun mənası yoxdur, yazdığın nə olursa-olsun, böyük ehtimalla sıxıcı alınacaq.
-Tarixi romanlar hər zaman mübahisə və müzakirələr mərkəzində olub, bu tip romanları tarixçilər də, yazıçılar da, hətta marketoloqlar belə tənqid edə bilir, yəni içində bir çox sahəni birləşdirir. Bu müzakirələrdə adətən harada dayanır, necə mövqe tutursunuz? Tarixi həqiqəti və hədəfi əsas götürməklə axıcı və maraq oyandıran bir hekayə danışmaq arasındakı balansı necə qoruyursunuz ki, bu qədər tənqidə baxmayaraq, yazdıqlarınız öz sözünü deyir?
-Tamamilə tarixə və həqiqətə uyğun yazmağa çalışıram, faktlarda və sənədlərdə yer alanları əsas götürürəm. Amma insanlara və xüsusilə məni tənqid edənlərə tarixçi yox, sadəcə, hekayə danışan bir adam olduğumu dönə-dönə deməyə də məcbur qalıram. Mənim işim insanlara 100 illik müharibə ilə bağlı yeni məlumat vermək, onlara nəsə öyrətmək deyil, mənim işim müharibəni və onun fonunda yaşanan hadisələri, həyatları göstərmək, insanları əyləndirməkdir. Bilirəm, başa düşürəm ki, tarixi roman yazıramsa, tarix qarşısında da məsulam. Hekayənin danışıldığı, hadisələrin baş verdiyi dövrü bütün detalları ilə əks etdirən əsərlər yazmağa çalışıram, əks halda kitablarım tarixi roman yox, fantastik janrda olardı. Amma onu da deyim ki, əgər hekayə ilə tarixi həqiqət arasında bir mübarizə gedərsə, hekayə demək olar ki, hər zaman qalib çıxar. Bunun ən gözəl nümunəsi kimi “Şarpe” silsilə romanını və orada yer alan 1812-ci il Badajoz mühasirəsini göstərə bilərəm.Yüzlərlə ingilisin şəhərin divarlarında açılan dəliklərdə öldüyü qorxunc bir gecəydi. Əsl dram isə şəhərin qala divarlarının kənarında qalmış insanların başına gələ bilərdi, buna görə də əsərin baş qəhrəmanı Şarpe bu dəliklərdən keçməli idi. Ona görə də onu o dəliklərdən keçirdim, yaxşı bir hekayə üçün tarixi dəyişdirdim.
- “Şarpe” silsiləsinin əsasında teleserial da çəkildi. Dünya təcrübəsində bu tip teleseriallar olduqca çoxdur, “Diriliş”, “Spartak”, “Möhtəşəm yüzillik”, “Tüdorlar”, “Stalinqrad” və başqaları. Bu tip seriallar mübahisələri də qızışdırdı, bir qrup bu ekran işlərini olduqca uğurlu və yararlı hesab edir, insanlarda tarixə maraq oyatdığını deyir. Digər bir qrup isə bu tip filmlərə lazımi həssaslıq göstərilmədiyini iddia edir və bildirirlər ki, məsuliyyətsizcə yazılan ssenarilər və çəkilən filmlər tarixi korlayır, insanları yanlış istiqamətləndirir, yanlış məlumatların yayılmasına zəmin yaradır. Napoleona aid olduğu deyilən bir aforizm var, təxminən belədir: “Tarix keçmişdə yaşanan hadisələrin insanların üzərində ortaq razılığa gəldiyi versiyasıdır”. Bu baxımdan hekayə danışanın, ya da ssenaristin durmalı olduğu yer olmalıdırmı, sizcə, ya da harda durmalıdır? Tarixi romanları ilə tanınan bir yazıçı kimi etik məsuliyyət, ya da məhz bu məsələdə bir vəzifəniz olduğunu hiss edirsinizmi?
-Əlbəttə, burada mütləq bir tarazlıq olmalıdır. Adını çəkdiyiniz serialların hamısı məşhur və milyonlarla izləyici kütləsi olan, onlarla ölkədə yayımlanmış, bir neçə dilə dublyaj edilmiş filmlərdir. Onların rejissorları da, ssenaristləri də vəzifələrinin nə olduğunu bilən adamlardır, buna şübhəm yoxdur. Onların da işi əyləndirməkdir. Əgər vəzifələri öyrətmək, araşdırmaq olsaydı, gedib sənədli film çəkərdilər. Məsələ necə çəkildiklərində deyil, əgər o qədər izləyicini toplaya və yüz, iki yüz seriya boyunca izlənilirsə, artıq məlumdur ki, hekayə uğurlu danışılır. Hər kitab, serial mübahisələrlə yadda qalır, məhz tarixi seriallar insanlarda maraq oyandırır, oxumaq, araşdırmaq istəyi yaradır. Tarix onun dolaylarında zəfər qazananlar tərəfindən yazılır və hər ölkənin tarixçiləri vətənsevərliyə xidmət edirlər. Bu, yaxşı və ya pis, tarixin vəzifələrindən, həyat tapmaq formalarından biridir. Tarixi romanın və filmin də əsas vəzifələrindən biri insanlara daha çox öyrənmək hissi aşılamaqdır. Bu yazılan romanlar, çəkilən filmlər tarixə keçid məqsədi daşıyır, məncə, məhz buna görə tarixçilər nəinki şikayət etməli, hətta əksinə, minnətdar olmalıdırlar.
-Kitablarınız bir çox ölkədə istər tarixi roman, istərsə də digər mövzularda yazan yerli yazarların kitablarından çox satılır. Burada mədəni imperializm deyilən şeyin rolu varmı, yoxsa birbaşa yazarlıq istedadı və marketinq ilə bağlıdır?
-Kaş bunun cavabını biləydim. Amma tez bir cavab verməli olsam, çəkicilik əsərin hekayəsindədir deyərəm. Yəni bunun o “mədəni imperializm” dediyiniz şeylə əlaqəsi olduğunu düşünmürəm. İstənilən yazarın əla hekayələr, cəlbedici hadisələr danışdığı halda uğur qazanmaması üçün hansısa bir səbəb yoxdur.
Tərcümə etdi:
Elcan SALMANQIZI
P.S. Tərcümə müəllifin npr.org saytında yayımlanmış müsahibəsindən edilib.
