Serbiyada “konteyner inqilabı”

Serbiyada səkkiz aya yaxındır ki, etirazlar səngimir. Lakin başda Prezident Aleksandar Vuçiç olmaqla, hakimiyyət ölkədə inqilabın olmayacağına əmindir. 

Avropanı bürümüş anomal istilər fonunda Serbiyada da ən yüksək siyasi temperatur qeydə alınır. Ölkə inqilab təhkükəsini yaşayır. Belqrad özünü təkcə iqlim böhranının deyil, həm də kəskin daxili siyasi böhranın episentrində tapıb. Ölkədə siyasi vəziyyət gərginləşmə mərhələsinə qədəm qoyub: müxalifət növbədənkənar parlament seçkilərinin keçirilməsini tələb edir, hakimiyyət isə etirazları hibrid müdaxilə elementi və xarici ssenari üzrə Serbiyada növbəti “rəngli inqilab”a başlamaq cəhdi kimi şərh edir.

Novi Sad faciəsi ilə başlayan proseslər

Səkkiz aya yaxındır ki, ölkəni etiraz aksiyaları bürüyüb və narazı təbəqə prosesə ad da tapıb – “konteyner inqilabı”. Bu ad ötən il noyabrın əvvəlində Novi Sad vağzalının damının bir hissəsinin uçmasından sonra gündəmə gəlib. Hadisə nəticəsində 16 nəfərin ölümündən sonra ölkədə tələbə etirazları başlayıb. Aksiya iştirakçıları xüsusilə son günlər magistral yolları bağlamaq üçün zibil qablarından istifadə edirlər. Serb tələbələr vətəndaşları “ümumi blokadaya” çağırırlar. Bu çağırış polisin hər yerdə qurulan barrikadaları sökmək üçün sərt hərəkətlərinə və etirazçıların həbsinə cavab olaraq edilib. 

Təsadüfən seçilməyən tarix

Lakin diqqətlə baxanda asanca görmək olur ki, məsələnin kökü heç də baş verən qəza ilə bağlı deyil. Artıq neçə müddətdir ki, Serbiya hakimiyyəti Qərbin təzyiqləri qarşısında müstəqil xarici siyasət yürüdür. Rusiya da daxil olmaqla, bütün ölkələrlə normal münasibətlər qurmağa çalışır. Bu səbəbdən Qərbin müxtəlif strukturları tələbə-gənclər arasında təbliğatı gücləndirir, onları hakimiyyətə qarşı qalxmağa çağırırlar. Bir maraqlı nüans da var. Belə ki, etiraz kampaniyasının başlanğıc nöqtəsi kimi 28 iyun tarixi seçilib. Bu da təsadüfi deyil və güclü simvolik yük daşıyır. Məhz 1389-cu ilin bu günü serb döyüşçüsü Miloş Obiliç Kosovo çölündə Osmanlı sultanı Muradın ölümünə səbəb olub. 525 il sonra, 1914-cü il iyunun 28-də serb millətçisi Qavrilo Prinsip Sarayevoda Avstriya-Macarıstan krallığının vəliəhdi Frans Ferdinand və onun həyat yoldaşına qarşı siyasi sui-qəsd törədib və bundan sonra Birinci Dünya Müharibəsinə səbəb olan hadisələr silsiləsi başlayıb.

Məşhurların tələbələrə dəstəyi artır

Bəs etirazçılar nə istəyirlər? Onların fikrincə, qəza hakimiyyətin səhlənkarlığı və korrupsiya ucbatından baş verib. İddia edirlər ki, faciədən səkkiz aya yaxın vaxt keçsə də, ortada günahkarların cəzalandırılması ilə bağlı real nəticə yoxdur. Son zamanlar faciəyə görə məsuliyyət daşıyanların cinayət və siyasi məsuliyyət tələbi daha da böyüyərək, ölkədə növbədənkənar seçkilər və hakimiyyət dəyişikliyi çağırışına çevrilib. 

Serbiyanın vəliəhd şahzadəsi Filip Karadjordjevic ictimaiyyətə açıq məktubla müraciət edərək xəbərdarlıq edib: “Heç kəs öz inanclarını dinc yolla müdafiə etdiyinə görə hücuma məruz qalmamalıdır”. 

Serb tennis ulduzu Novak Cokovic isə Uimbldondakı qələbəsini etirazçı serb tələbələrin ənənəvi jesti ilə qeyd edib və bununla da onların mübarizəsinə dəstəyini açıq şəkildə nümayiş etdirib. 

“Blokada hərəkatı”nın iştirakçılarının sayı sürətlə artdığından, polisin onun öhdəsindən gəlməsi getdikcə çətinləşir. 

Prezident geri çəkilmək fikrində deyil

Serbiya hakimiyyəti etirazlara sərt cavab verməkdən əl çəkməyəcək kimi görünür. Daha əvvəl blokadaları “terror fəaliyyəti” adlandıran prezident Aleksandar Vuçiç öz mövqeyini bir daha təkrarlayıb. "Biz heç bir həyati əhəmiyyətli obyektin bloklanmasına imkan verməyəcəyik. Hamınızı həbs edəcəyik, sizin zorakılığınızdan doymuşuq", - deyə prezident tələbələri hədələyib. Üstəlik, o, yanvar ayında tələbə etirazçılara xəsarəti yetirməkdə ittiham olunanları nümayişkaranə şəkildə əfv edib. Bu, o vaxtkı baş nazir Miloş Vuçeviçi istefaya məcbur edib.

Ekspertlərin fikirləri haçalanır 

Prezidentyönlü Serb Tərəqqi Partiyasının lideri olan keçmiş baş nazir Miloş Vuçeviç də əmindir ki, “konteyner inqilabı” və blokadalar heç bir nəticə verməyəcək. 

Bununla belə, bir çox serb ekspert prezidentin və keçmiş baş nazirin nikbinliyini bölüşmürlər. Belqradlı politoloq və tarixçi Draqan Popoviç deyir: “Hakimiyyət repressiyaları gücləndirir. Onlar praktiki olaraq odun üstünə yağ tökərək, xaos yaradırlar”.
Öz növbəsində Rusiya Beynəlxalq Əlaqələr Şurasının (RIAC) proqram meneceri Milan Lazoviç hesab edir ki, hazırda hakimiyyətin süqutu və ya Vuçiçin növbədənkənar seçkilər keçirmək, parlamenti buraxmaq üçün güzəştə getməsi üçün heç bir aşkar ilkin şərtlər yoxdur. Onun fikrincə, hakimiyyət son vaxtlar mövqelərini bir qədər də gücləndirib və etirazlar yavaş-yavaş azalmağa başlayıb: "Amma mən demirəm ki, onlar tamamilə dayanacaqlar və hər şey boşa çıxacaq. Əksinə, mənə elə gəlir ki, kifayət qədər uzun müddət davam edəcəklər".

Azər Nuriyev