Nur-Sultan yenidən Astana olur - TƏHLİL

Parlamentin aşağı palatasının “Yeni Qazaxıstan” deputat qrupu belə bir təşəbbüslə çıxış edib. Deputatların fikrincə, hazırda həyatda olan insanın şərəfinə ad qoyulması yanlışdır. Bu addım payızda keçiriləcək növbədənkənar prezident seçkiləri öncəsi Qasım-Jomart Tokayev reytinqini bir az da artıra bilər.

Qazaxıstan hakimiyyəti ölkə paytaxtının keçmiş adının qaytarılması prosesinə start verib. Nur-Sultan adının Astanaya dəyişdirilməsi təklifi ilə parlamentin aşağı palatasının “Yeni Qazaxıstan” deputat qrupu çıxış edib. Onlar qeyd ediblər ki, hazırda həyatda olan insanın şərəfinə ad qoyulması yanlışdır. Bununla da Nazarbayev kultunun ləğvi prosesinin davamına start verilib. Deputatların müraciətində deyilir ki, konstitusiyaya əlavələr ediləcəyi təqdirdə, əsas qanuna daha bir mühüm dəyişiklik etmək lazımdır. “Söhbət paytaxtın əvvəlki adının qaytarılmasından gedir. Bir insanın sağlığında şəhərə adının verilməsini yanlış hesab edirik. Üstəlik, xalq da paytaxtın yeni adını qəbul etməyib. Ona görə də paytaxta vaxtilə birinci prezidentin (Nursultan Nazarbayev) təklif etdiyi Astana adının qaytarılmasının ədalətli olacağını düşünürük”, - deyə bəyanatda deyilir. 2019-cu ildə prezident Qasım-Jomart Tokayev Qazaxıstan paytaxtının adının dəyişdirilərək Nur-Sultan olmasını təklif edib. 2022-ci ilin yanvar hadisələrindən qısa müddət sonra on minlərlə vətəndaş şəhərin keçmiş adının  qaytarılması üçün petisiya imzalayanda Tokayev hələ bunun vaxtının çatmadığını söyləmişdi. Görünür, indi o vaxt gəlib çatıb. Baş nazirin birinci müavini Roman Sklyarın dediyi kimi, "paytaxtın adının dəyişdirilməsi cəmiyyətdə çoxdan müzakirə olunur". “Əlbəttə, təklif diqqətəlayiqdir. Deputatlar qrupu “Jana Qazaxıstan” (Yeni Qazaxıstan) onu baxılmaq üçün təqdim edib. Düşünürəm ki, bu təklif cəmiyyətdə müzakirə edildikdən sonra parlamentdə ona baxılacaq”, - deyə R.Sklyar hökumətin iclasından sonra jurnalistlərin suallarını cavablandırarkən bildirib. O, cəmiyyətin təklifə reaksiyasını dəqiqləşdirmək üçün bir qədər gözləməyi xahiş edib.

Tengrinews.kz xəbər verir ki, paytaxtın adının dəyişdirilməsi baş tutsa, bu, 1830-cu ildə əsası Akmolinsk adı ilə qoyulan şəhərin altıncı ad dəyişikliyi olacaq. 1961-ci ildə sovet lideri Nikita Xruşşovun və Qazaxıstan Kommunist Partiyasının birinci katibi Dinmuhamməd Kunayevin sərəncamı ilə şəhərin adı dəyişdirilərək Çelinoqrad adlandırılıb. Lakin Qazaxıstan müstəqillik qazandıqdan sonra Nursultan Nazarbayev sovet keçmişindən qurtularaq şəhərin adını Akmola edib. 1998-ci ildə paytaxt Akmolaya köçürüldükdən sonra adı dəyişdirilərək Astana (qazax dilində “paytaxt” mənasını verir ) adlandırılıb. 

Tokayevin reytinqinə hesablanan addım? 

Qərb müşahidəçiləri hesab edir ki, paytaxtın adının dəyişdirilməsi təklifi ölkənin daxili həyatında baş verən mühüm dəyişikliklərə uyğundur. Güman etmək olar ki, belə bir addım bu payızda keçiriləcək növbədənkənar prezident seçkiləri öncəsi Tokayevin reytinqini bir az da artıra bilər. Qərbdən fərqli olaraq  Qazaxıstanda hesab edirlər ki, bu təşəbbüs bir qədər gecikib. Əgər Tokayev təklifin ilk dəfə irəli sürüldüyü mart ayında buna razılıq versəydi, öz reytinqini xeyli gücləndirə və indikindən qat-qat populyar olardı. Bununla belə, Etno-Milli Strategiyalar Agentliyinin direktoru, tarix elmləri doktoru Aleksandr Kobrinskinin fikrincə, paytaxtın adının dəyişdirilməsi ilə bağlı proseslər dövlət başçısının reytinqinə mənfi təsir də göstərə bilər: axı Astananın adının Nur-Sultan olaraq dəyişdirilməsi təşəbbüsü Tokayevə məxsus idi. Ona görə də belə bir qərar qəbul olunarsa, bu, cəmiyyətdə hazırkı hakimiyyətlə bağlı istehzalı əhval-ruhiyyə yarada bilər. “Tokayev paytaxtın adının dəyişdirilməsi ilə bağlı öz təklifindən imtina etməyə sövq edilir. Əvvəlcə prezidentliyə minnətdarlıq oldu və şəhərin adını dəyişdi, indi isə Nazarbayevin üstünə buludlar yığılanda onun əksinə addım atması üçün təzyiqlər edilir. Adın dəyişdirilməsi təhlükəli oyundur”, - deyə A.Kobrinski bildirib. Ekspert qeyd edib ki, siyasətçilərin sağlığında onların şərəfinə adlandırılan şəhərlərin adını dəyişməyə ehtiyac yoxdur. “Bu, əlbəttə ki, Nazarbayevə zərbədir. Bir müddət sonra Nazarbayev təqib olunan kimi çıxış edəcək. Amma yadda saxlamaq lazımdır ki, biz təqib olunanları sevirik, amma təqib edənləri yox”, - deyə ekspert qeyd edib.

Növbədənkənar seçki və amnistiya

Bu arada Tokayev növbədənkənar prezident seçkilərini elan edib. Bundan sonra isə ölkədə parlament seçkiləri keçiriləcək. Bu ardıcıllıq da təsadüfi deyil. “Bu gün müxalifətin Tokayevə qarşı seçkilərdə irəli sürə biləcək namizədi yoxdur. Ona görə də Tokayev bu dalğada onları çox asanlıqla məğlub edə bilər. Sonra isə qələbəsi fonunda ona lazım olan parlamenti formalaşdıracaq”, - deyə ekspert bildirib.

Seçki ərəfəsində Tokayev reytinqini qaldıra bilən mühüm bir addım da atıb. O, yanvar hadisələrində iştirak edən və həbs olunan şəxslərə amnistiya elan edib.

Bütövlükdə isə Qazaxıstanda baş verənlərə ilk növbədə ölkənin sosial-iqtisadi vəziyyəti prizmasından baxmaq lazımdır. Hazırda Qazaxıstan prezidentinin və hökumətinin əsas vəzifəsi iqtisadiyyatda, maliyyə bazarlarında yaşana biləcək fors-major vəziyyətin qarşısını almaqdır. Bura həm də inflyasiya artımını dayandırmaq daxildir.

“Ümumiyyətlə, bu gün Qazaxıstanda baş verənləri Tokayevin onu əvvəlki hökumətlə və şəxsən eks-prezident Nazarbayevlə bağlayan “göbək bağını kəsmək” cəhdi adlandırmaq olar”. Bu fikir isə iqtisadçı Aiman Tursunkana məxsusdur. Onun sözlərinə görə, birinci Qazaxıstan liderinin dövründə çiçəklənən korrupsiya ilə mübarizə ilə bağlı bütün vədlər praktiki olaraq vəd olaraq qalıb. Ola bilsin ki, bu, KTMT qoşunlarının ölkəyə daxil olmasından sonra Nazarbayevin sürətlə getməsi prosesinin pərdəarxası razılaşmalarla müşayiət olunması ilə bağlıdır. Ancaq bu gün qazax cəmiyyətinin bu cür izahatları qəbul etmək əhval-ruhiyyəsi açıq deyil. Tokayevin yerli sakinlərin dediyi kimi, “talan edilmiş milli sərvətin dövlətə qaytarılması” üçün qəti və təsirli addımlar atacağı gözlənilir. Odur ki, 2022-ci ilin yanvarında hansı razılaşmaların əldə olunmasından asılı olmayaraq, bu gün həm ictimai əhval-ruhiyyə, həm də Qazaxıstan ətrafındakı ağır beynəlxalq vəziyyət Tokayevi israrla qətiyyətli addımlar atmağa sövq edir.

Azər NURİYEV