Marketlərin “endirim” oyunu - PROBLEM

Bəzən qəbzdə bir məhsul iki dəfə vurulur, almadığın məhsul siyahıya əlavə olunur. Son vaxtlar ən çox yayılan variantlardan biri də “endirim” adı ilə edilən fırıldaqçılıqdır. Belə ki, malın qiyməti piştaxtada bir cür göstərilir, kassada isə daha baha qiymət hesablanır. 

Ticarət sahəsində həm düşünülmüş, həm də illər ərzində işlənib hazırlanmış “fəndlər” var. Nağdsız ödənişlərin geniş yayıldığı 21-ci əsrdə belə, istehlakçı (alıcı) marketlərdə aldadılma halları ilə qarşılaşır.

Hamımızın rast gəldiyi köhnə və yeni hiylələr

Bəzən qəbzdə bir məhsul iki dəfə vurulur, almadığın məhsul siyahıya əlavə olunur, qəbzin qismən pozulması, məhsulun üzərində ştrix-kodların dəyişdirilməsi və ya təhrif edilməsi, qəbzin “ləğv edilməsi”, ƏDV almaq üçün fiskal İD-nin oxunmaması və s. kimi hallarla qarşılaşırıq. Ən çox yayılan variantlardan biri də “endirim” adı ilə edilən fırıldaqçılıqdır.

Üzləşdiyimiz “endirim” saxtakarlığı

Təbii ki, biz hamımız Alan Pinkerton kimi detektiv deyilik, mağazaya məhsul almaq üçün gedirik, hiyləgər aldatma sxemlərini araşdırmaq üçün yox. Amma aldadılma mütəmadi baş verəndə narazılıq bildirməyə, nəticəsi olmayanda əlaqədar qurumlara müraciət etməyə məcbur oluruq.

Elə bu günlərdə super market şəbəkələrindən birində qarşılaşdığmız hadisə kimi. Şəhərin mərkəzindəki marketlərin birində 39 qəpiyə təklif edilən yoqurta kassada 45 qəpik çıxıldı, həmkarımın aldığı vitrində 1 manat 95 qəpiyə təklif edilən içkiyə görə qəbzdə 2 manat 55 qəpik qeyd edildi. Hər iki halda kassa arxasındakı nəzarətçiyə və adminstratora edilən şikayət isə özlərinə sərf edən “əsaslandırma” ilə  qarşılandı. 

Faktla bağlı materiallar məhkəməyə göndərilib

Tez-tez qarşılaşdığımız problemlə bağlı İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətinə ümumilikdə müştərilərin aldadılamsı ilə bağlı elektron müraciət etdik. Sübut üçün qiymət etiketinin şəkli və qəbz də təqdim edildi. Müraciətimizə belə bir cavab aldıq: “Faktla bağlı inzibati xəta haqqında protokol tərtib edilib. İnzibati Xətalar Məcəlləsinin18.5-ci maddəsinə əsasən, iş üzrə toplanmış materiallar baxılmaq üçün məhkəməyə göndərilib”. Xidmətin rəis müavini Elnur Bağırov cavab məktubunda “İstehlakçıların qiymətdə aldadılması ilə bağlı Dövlət Xidmətinə daxil olan müraciətlərlə əlaqədar araşdırmalar aparılır. Müraciətlərə yetərli faktlar olduğu halda qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş tədbirlər görülür”, - deyə qeyd edib. 

Market rəhbərləri üzr istədilər, amma...

Hər iki marketin rəhbərliyi də öz növbəsində telefon açaraq vəziyyətlə bağlı hansısa anlaşılmazlığın olduğunu izah etməyə, daha doğrusu, özlərini təmizə çıxarmağa çalışdılar və sonda müştəri məmnuniyyətinə “loyallıq” nümunəsi olaraq üzr istədilər.

Təəssüf ki, nə Antiinhisar Xidmətinin cərimə tətbiqləri, nə də market rəhbərlərinin üzrxahlığı mənzərəni dəyişir. Müştərilər marketlərdə analoji vəziyyətlə demək olar ki, hər gün qarşılaşırlar. Elə isə, istehlakçılar “ağıllarından kənar” alış-verişdən, göz-gözə aldanmaqdan qorunmaları üçün marketoloqların hiylələrini necə müəyyənləşdirməlidirlər?

Müştəri həmişə haqlıdırmı?

Millət vəkili Vüqar Bayramov hesab edir ki, bu cür yanaşmalar bütövlükdə qanuna ziddir. Belə ki, “İstehlakçıların hüquqlarının qorunması” haqqında qanuna görə, istehlakçıya fərqli qiymətlər təklif oluna bilməz: “Qiymətin bir cür göstərilməsi, eyni zamanda fərqli qiymət çıxılması istehlakçının aldadılması anlamına gəlir. Bu o deməkdir ki, faktiki olaraq istehlakçı aldadılır”. Millət vəkili istehlakçıları xəbərdar etdi ki, vətəndaş belə vəziyyətlə üzləşəndə istehlakçıların hüquqlarının qorunması ilə bağlı İqtisadiyyat Nazirliyi yanında səlahiyyətli quruma müraciət edə bilər: “Qurumun vəzifəsi bu cür hallara birbaşa reaksiya verməkdir. Eyni zamanda, vətəndaşın belə halda məhkəməyə müraciət etmək və ona dəymiş ziyanı tələb etmək hüququ da var. Bütün hallarda biznes etikası baxımından belə halların olması arzulanan deyil. Vacibdir ki, supermarketlər etik prinsiplərə əməl etsin və istehlakçıları aldatmasınlar”.

Qəbzdəki qiymətlə piştaxtadakı qiymət fərqi

İqtisadçı-marketoloq Seymur M.Quliyev də oxşar problemlə qarşılaşdığını deyir: “Eyni hadisə mənim də başıma gəlib. Piştaxtada “endirimli” qiymət yazılan məhsula kassa qəbzində başqa qiymət yazılıb. Müraciət etdikdə “etiketdə qiymətdə səhv vurulub” deyə bildirildi”. Ekspert bildirir ki, əgər kassa qiyməti ilə piştaxtadakı qiymət arasında fərq varsa, müştərinin ən ucuz olan qiyməti ödəməyə haqqı var: “Bunları təsdiqləmək artıq marketin biznes səbətindən asılıdır. Amma bu, yazılı bir qanun deyil. Beynəlxalq şəkildə qəbul olunmuş müştərilərlə davranma etikasıdır. Yəni arada fərq varsa, müştərinin seçim etmək imkanı var. Müştəridən endirimli olmayan qiymət çıxılırsa və o, bundan gec xəbər tutursa, 14 gün ərzində məhsulu geri qaytara bilər. Market ödəməyəndə müştəri əlaqədar qurumlara şikayət edə bilər. Hər şey qanunvericilik çərçivəsində həll olur”.  Ekspertin fikrincə, böyük marketlərdə problemin həllinə haradasa nail olmaq mümkündür. Bəzi kiçik, lokal marketlərdə isə belə məqamlarda çətinlik yaşanır: “Bir hadisə baş verirsə, onun üçün zəmin yaranır. Problemin aradan qaldırılması üçün Antiinhisar Xidməti mütəmadi monitorinq edə və aradakı fərqi üzə çıxara, müəyyən tədbirlər görə, cərimələr tətbiq edə bilər. Marketlər bəzi hallarda qanunvericilikdən sui-istifadə edirlər. Müvafiq icra orqanları nəzarəti daha da gücləndirə bilərlər”. 

Təranə Məhərrəmova