Azaltmağa çalışsaq da, artır

Tullantıların miqdarında artım qeydə alınıb. Ekspertlər bunu əhali və istehsal artımı ilə əlaqələndirirlər. Qurumlar bu sahədə fəaliyyətlərini nizamlı qursalar da, bəzi çatışmayan məqamlar var.

Ötən il ölkədə 4365 min ton və ya əvvəlki illə müqayisədə 6,8 faiz çox tullantı yaranıb. Onun 69,3 faizini bərk məişət tullantıları, 30,7 faizini isə müəssisələrin istehsal fəaliyyəti nəticəsində yaranmış müxtəlif növ tullantılar təşkil edib. Müəssisələrin istehsal fəaliyyəti nəticəsində 2024-cü ildə 260,2 min ton təhlükəli tullantı yaranıb və tullantıların ümumi miqdarında onların payı altı faiz olub. Tullantıların 71,9 faizi mədənçıxarma sənayesi müəssisələrində yaranıb ki, onların da böyük hissəsi Bakı şəhərində yerləşən müəssisələrin payına düşür. Rəqəmlərdən də göründüyü kimi, tullantıların miqdarında artım müşahidə edilib. 

Təhlükəli tullantıların zərərsizləşdirilməsinə nazirlik nəzarət edir

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Ekoloji siyasət şöbəsinin müdiri Faiq Mütəllimov nazirliyin yalnız təhlükəli tullantılara nəzarət etdiyini bildirdi: “İstehsal prosesi zamanı əmələ gələn təhlükəli tullantılar bu sahədə ixtisaslaşmış şirkətlərlə müqavilə bağlanılaraq zərərsizləşdirilməsi üçün emala, yaxud xüsusi ayrılmış ərazidə basdırılmağa göndərilməlidir. Partlayıcı və radioaktiv maddələr istisna olmaqla, ətraf mühit və insan sağlamlığı üçün təhlükə yarada biləcək bütün növ təhlükəli tullantıların Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin “Tullantıları İdarəetmə Mərkəzi” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti tərəfindən qəbul edilərək zərərsizləşdirilməsi və utilizasiyası həyata keçirilir. Təhlükəli tullantılar sağlamlığın mühafizəsi, əməyin təhlükəsizliyi qaydaları, ətraf mühitin qorunması tələbləri nəzərə alınmaqla, təhlükəlilik kateqoriyasına görə çeşidlənir, xüsusi ayrılmış avtomobillərlə daşınaraq xüsusi hücrələrdə zərərsizləşdirilir. Torpaqla və ətraf mühitlə təmasının olmaması üçün hücrələr yüksək keyfiyyətli müasir geomembran və geotekstil materiallarla tam izolyasiya olunur”.

930 min ton bərk məişət tullantısı təhvil verilib

Bərk məişət tullantılarının zərərsizləşdirilməsini həyata keçirən “Təmiz Şəhər” ASC-dən bildirildi ki, bu qurumun fəaliyyətində başlıca məqsəd Bakı şəhərində və ətraf ərazilərdə tullantıların idarə olunması sistemini təkmilləşdirmək, ekoloji vəziyyəti yaxşılaşdırmaq və tullantıların zərərsizləşdirilməsini təmin etməkdir: “Qarşıya qoyulan hədəf və məqsədlərə çatmaq üçün vacib istiqamətlərdən biri bərk məişət tullantılarının düzgün idarə edilməsidir. Hazırda əhalinin artması, tələbatın çoxalması təbii ehtiyatların tükənməsinə və tullantıların həcminin artmasına səbəb olur”.

Qurumun məlumatına görə, tullantıların idarə edilməsi prosesi hazırda Bakıda müasir üsullarla həyata keçirilir və 2024-cü ildə “Təmiz Şəhər” ASC-nin təsərrüfat sahələrinə ümumilikdə 930 min tona qədər bərk məişət tullantısı gətirilərək təhvil verilib.  

“Tullantıların artmasının müxtəlif səbəbləri var” 

Ekoloq Kənan Kərimli bildirdi ki, tullantıların artmasının müxtəlif səbəbləri var: “Əsas ana səbəb əhali artımı və bərk məişət tullantılarının həcminin artmasıdır. Çeşidin çox olması sonda tullantıya gətirib çıxarır. Müəssisələrin istehsal proseslərində tullantıların azaldılması üçün tədbirlər yetərli deyil. Statistikaya əsasən, hər 50 müəssisədən birində ekoloq var. Tullantılar düzgün idarə olunmur. Halbuki ekoloq həmin tullantını normal idarə edə, müəssisəyə də əlavə gəlir gətirə bilər. Çünki bir müəssisənin tullantısı digər bir istehsalat sahəsinin xammalıdır. Geri dönüş və təkrar emal texnologiyalarının zəif tətbiqi hökm sürür. Hər hansı bir tullantı sahibkara lazım deyilsə, digər sahibkarlara xammal kimi təklif olunmur”.

Ekoloqun sözlərinə görə, tullantıların idarə edilməsi təkcə çirklənmənin qarşısını almaq deyil, həm də resursların səmərəli istifadəsi, iqtisadiyyatın yaşıl transformasiyası və ictimai sağlamlığın qorunması ilə bağlıdır: “Tullantıya zibil kimi yox, xammal kimi baxmaq lazımdır. Zərərsizləşdirmə, basdırılma, yandırılma ən sonda ağıla gəlməlidir. Üç mərhələyə (azaltma, yenidən istifadə, geri dönüş) investisiya artırılmalı və sərt nəzarət olmalıdır”.

K.Kərimlinin fikrincə, qanunvericilik, texnologiya, maarifləndirmə bir-birini tamamlamalıdır: “Tullantılar ilə bağlı qanun sərtdir, yalnız nəzarət mexanizmini gücləndirmək lazımdır. Maarifləndirmə isə orta məktəbdən, hətta ibtidai sinifdən başlamalıdır”. 

Tullantıların idarəedilməsi mexanizmi təkmilləşdirilməlidir 

Xəzər Universitetinin Coğrafiya və ətraf mühit departamentinin müdiri Rövşən Abbasov da düşünür ki, plastik məhsullar istehsal edən müəssisələr məsuliyyətli olmalıdır: “Plastik tullantıları istehsal edən, yaxud ölkəyə gətirən şirkətlər öz məhsullarının sonrakı taleyi ilə bağlı məsuliyyət daşımalıdırlar. Ölkəmizdə müxtəlif plastik məhsullar istehsal edilir və satışa çıxarılır və sonda onların əksəriyyəti təbiətə atılır. Tullantıların idarəedilməsi mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi də vacibdir. Xüsusilə onların çeşidlənməsi, təkrar emala yönəldilməsi”. 

R.Abbasovun sözlərinə görə, müəyyən qadağaların tətbiqinə də ehtiyac var: “Düzdür, bir sıra plastik vasitələrin istehsalı azaldılıb. Əksər hallarda torbalar pulla satılır. Lakin yenə də bu istiqamətdə təkmilləşdirmələrə ehtiyac var. Satışda olan plastik torbalar xeyli ucuzdur, onlar bahalaşdırılmalıdır. Xüsusi zonalarda ümumiyyətlə plastik vasitələrin istifadəsi qadağan oluna bilər”.

Zərif Salmanlı