Suriyada hər şey yenidən qurulur

Suriyada böyük güclərin rəqabətinin yeni mərhələsi başlayıb. Türkiyə, o cümlədən bir çox qonşu dövlətlər vahid Suriyanı dəstəkləsələr də, “parçala, hökm sür” prinsipini əsas tutan güclər də var. 

Bəşər Əsədin devrilməsi ilə Suriya tarixinin yeni mərhələsinə daxil olub. 50 illik rejim çöküb və hazırda hər kəs xalqın iradəsini əks etdirən bir siyasi prosesin başlayacağını gözləyir. İndi əsas məsələ Suriyanın gələcək liderinin kim olacağı, hakimiyyətə kimlərin gələcəyidir. Bu prosesdə "Heyət Təhrir əş-Şam"ın (HTŞ) lideri Əbu Məhəmməd əl-Colani ön plana çıxıb. O, Suriyanın gələcək siyasi arxitekturasını formalaşdırmaq iddiasında olan şəxs kimi tanınır. Artıq verdiyi açıqlamalarla həm Suriyanın daxili siyasətində, həm də beynəlxalq münasibətlərdə diqqət mərkəzindədir. Bir çoxları onun avtoritar yanaşmasından və rəqiblərinə qarşı amansız münasibətindən ehtiyat edirlər. Onun keçmişdə "Əl-Qaidə" ilə əlaqələri, həmçinin Türkiyə və Qətərlə sıx əməkdaşlığı da diqqətdən qaçmır.  

Bütün bunlarla yanaşı, HTŞ qruplaşması hazırda Suriyadakı proseslərə böyük ölçüdə nəzarət edir. Müvəqqəti keçid hökuməti də yaradılıb və yeni seçkilər elan edilib. Maraqlıdır ki, müvəqqəti hökumətdə təmsil olunmayan Colani seçkilərdə iştirak edəcəyini bəyan edib. Yəni o, prezident olmaq istəyir. 

Bir çoxları hesab edir ki, Suriya ikinci Əfqanıstana çevrilə bilər. Colani isə bildirib ki, Suriya Əfqanıstana bənzəməyəcək. O, hesab edir ki, bu iki ölkə “çox fərqlidir”. 

HTŞ qara siyahıdan çıxmaq istəyir 

Bir müddət əvvəl Colani ilə görüşən BMT-nin xüsusi nümayəndəsi Geir Pedersenin HTŞ liderinin dünya tərəfindən qəbul olunub-olunmayacağı ilə bağlı fikirləri də diqqət çəkir. Onun sözlərinə görə, Suriyanın yeni rəhbərliyinin ölkədəki bütün müxtəlif dini və etnik qrupların hüquqlarına hörmətlə yanaşması həyati əhəmiyyət kəsb edir. BBC-yə danışan Pedersenin sözlərinə görə, Colani onunla görüşdə "çox müsbət şeylər söyləyib". Bununla belə, o, HTŞ-nin terror təşkilatları siyahısından çıxarılmasına dair qərarın Colaninin davranışlarından asılı olduğunu vurğulayıb. “Biz HTŞ-nin siyahıdan çıxarılmasını və sanksiyaların sona çatdığını görə bilərik”, - Pedersen deyib.

Türkiyənin əvəzsiz rolu

Hazırda Suriyada müvəqqəti hökumət idarəçiliyi mövcuddur və xarici güclərin, xüsusən də Türkiyənin aktiv iştirakı ilə normal dövlətin qurulması prosesi başlayıb. Lakin bu prosesdə İsrail amili də ön plana çıxıb. Bu isə bölgənin əsas gücü olan Türkiyə ilə İsrailin Suriyada üz-üzə gəlməsi ehtimalını artırır. Söhbət təbii ki, maraq toqquşmasından gedir. Ankara Suriyanın parçalanmasını istəmir. Ölkənin parçalanmış mövcud durumu tək Türkiyə üçün yox, bütün qonşu dövlətlər üçün də təhlükə mənbəyidir. Ankaranın, ən başlıcası isə Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın yeni Suriyanın qurulması prosesində əsas söz sahibi olması Qərb tərəfindən də reallıq olaraq qəbul edilir. Məsələn, ABŞ-nin yeni seçilən prezidenti Donald Tramp bildirib ki, Ərdoğan çox ağıllı adamdır. O, Türkiyənin çox güclü orduya malik olduğunu da deyib. Ekspertlər bildirirlər ki, yanvarın 20-dən sonra prezident kürsüsünə əyləşəcək Tramp Ərdoğanla birlikdə Suriya məsələsinin həllinə çalışacaq. Lakin mövcud administrasiyanın Suriya ilə bağlı baxışları Türkiyənin maraqlarına uyğun gəlmir. 

İŞİD səhnəyə qaytarıla bilər?

Hazırda Suriyada İŞİD təhlükəsinin yenidən aktuallaşacağı ilə bağlı narahatlıqlar da artırıb. İllərdir darmadağın edilmiş sayılan İŞİD-in qalıqları Suriya-İraq sərhədindəki geniş səhralıq ərazilərdə varlığını qoruyur. Ekspertlər xəbərdar edirlər ki, bu qisasçı qruplaşma Bəşər Əsəd rejiminin çöküşündən sonra yaranan hakimiyyət boşluğunu doldurmağa çalışa bilər. Bu məqam isə daha çox Vaşinqton və onun dəstəklədiyi PKK-PYD terror qrupları tərəfindən ortaya atılıb. PYD onlara hücum olacağı təqdirdə “həbsdə saxladığı 50 min İŞİD üzvünün sərbəst qala biləcəyi” ilə təhdid edir. 

Belə bir vəziyyətdə Ankaranın atacağı addımlar maraq doğurur. Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan “Əl-Cəzirə”yə müsahibəsində bildirib ki, bu gün Suriyada yaşananlar xalqın iradəsinin iqtidarı ələ almasıdır. Oradakı PKK-YPG varlığı isə Türkiyə üçün önəmli təhdiddir. 

Vaşinqton Ankaranı hədələyir

Bu arada ABŞ-də Demokrat Partiyasından senator Kris Van Hollenin və respublikaçı senator Lindsi Qrehemin YPG-yə dəstək bəyanatı verməsi diqqət çəkib. “X” platformasında Qrehemlə birgə açıqlamalarını paylaşan Van Hollen, “Türkiyənin dəstəklədiyi qüvvələrin suriyalı kürd tərəfdaşlarımıza hücumları regional təhlükəsizliyə və İŞİD-in yenidən ortaya çıxmasının qarşısını almaq səylərinə zərbə vurur” deyib. Onlar iddia ediblər ki, Türkiyə atəşkəsi və silahsızlaşdırılmış zonanı qəbul etməlidir: “Əks halda, 2019-cu ildə olduğu kimi, Türkiyəyə qarşı sanksiya tətbiq edilməsini təklif edəcəyik". Senatorlar Mazlum Abdi ilə telefonla danışdıqlarını qeyd edərək, YPG-yə dəstəklərini bir daha bəyan ediblər.

Beləliklə, Suriyada böyük güclərin rəqabətinin yeni mərhələsi başlayıb. Türkiyə, o cümlədən bir çox qonşu dövlətlər vahid Suriyanı dəstəkləsələr də, “parçala, hökm sür” prinsipini əsas tutan Qərb və ABŞ müxtəlif terror qrupları vasitəsi ilə gərginliyin davam etməsini istəyirlər. Proseslərin hansı istiqamətdə irəliləyəcəyini proqnozlaşdırmaq isə indiki durumda çox çətindir. 

Azər Nuriyev