Qürbətdə
Hava alanının şüşəli qapıları qarşısında dayanıb
biganə baxışlarla uçaqlardan indicə enmiş yorğun sərnişinlərin çantalarına
baxan polislərin qarşısından keçəndə düşündü ki gərək Səmədə qoşulub Almaniyaya
gedəydi. Onsuz buralar yad olacaq. Canı sıxılacaq. Darıxacaq.
Yaxınlarının hamısı qürbətdəydi. Sona qalan Səməddi.
O, da şələ-şüləsin yığıb nəhayət ki, bu gün, bir dəfəlik Almaniyaya uçdu. Qaldı
tək. Sən təkliyi asan bilmə. Bunun xəstələnməyi var, yıxılıb ölməyi var. Yaş
üstünə yaş gəlir də. Adam cavanlaşmır ki. Qocalır! Üzü o yana gedir. Qışda çölə
çıxıb çörək almağın özü də kimsəsiz adam üçün bir işdir. Hələ dərman axtarmağı demirəm?
Təmiz dərman tapmaq üçün gərək bütün şəhəri ələk-vələk edəsən. Bunun üçün də
ayaq lazımdır. Əvvəllər yaxşı qonşuları vardı. İndi qonşu nədir? Doğma qardaşın
belə sənə kəf gəlir. Gərək xəstələnməyəsən! Qocaldın üzüsulu ikən öləsən. Ölmək
nədir e birdən-birə gəldi ağlına? Yaşamaq lazımdır!
Son illər təkliyə
öyrəşmişdi. Səmədlə də ancaq telefonla danışırdılar. Yuxudan qalxan kimi ona zəng
vurardı. Günortaya qədər dünyanı quru yuyub yaş sərərdilər. İkisi də işsizdi.
Vaxtları çoxdu. Səməd iki ildi səfərə hazırlaşırdı. O, da evdən çıxıb Səmədi
ötürməyə. Hər ikisini "başqa cür” olduqları üçün işdən qovmuşdular. Sən indi nə
biləsən ki, polislərin qarşısından keçdiyim an Səmədin getməsinə mən nə qədər
heyfsilənmişəm. Bunu necə bilə bilərsən? Bunu heç kəs bilə bilməz!” Nəsə. Məsələ
"başqa cür” olmaqda və ya düşünməkdə deyil.
Avtobus
dayanacağına çatanda birdən-birə anladı ki artıq Səməd yoxdur. Qanı əməlli-başlı
qaraldı. Sabahdan dərdini kimə deyəcəkdi? Təzə dəymiş çuğullara? Varlı
oğrulara?
Düzgün qələm
adamıydı. Gözünü açandan redaktorluq etmişdi. Düzə düz, tərsə tərs. Qohum
qardaşdan yararlanan deyildi. Pul nədir, rüşvət nədir bilməzdi. Ədalətin
haçansa işlək bir əxlaq əyarı olacağına hələ də inanırdı. Yaşı əllini keçmişdi.
Canında yavaş-yavaş xəstəliklər cücərirdi. Dərman almağa pulu olmadığından su
ilə özünü sağaldırdı. Bütün bunlara yenə bir təhər dözmək olacaqdı. Ən
qorxulusu gərəksizlikdi. Təzə dəymiş çuğul əxlaqlı yazarları sevmirdi. Təkrar
beyinli kəmsavad həyasızların özlərinə yazar deməsindən sinirlənirdi. Əyar yox
idi deyə, ağıllarına gələni kağıza tökən bu qələmbazlara heç kəs gözün üstə
qaşın var demirdi. Hərə öz hayındaydı. Ədəbi zövq korlanmışdı. Şəkərlə duzun
qiyməti eyniydi. Ədəbiyyatla qarın otarırdılar. Hərə öz kitabını oxucuya zorla
oxudurdu. Dəstə-dəstə bölünüb biri birlərini tərifləyirdilər. Əlindən başqa iş
gəlmirdi deyə bir kənarda dayanıb olanlara ancaq tamaşa edirdi. Onun bacardığı
yeganə iş dəbdən düşmüşdü. Kitabları daha redaktə etmirdilər. Necə
danışırdılarsa o cür də kitab yazırdılar. Ləhcəylə. Düşüncəsizlik dəb idi. İşlədiyi
son iş yerinin müdiri üzünü ona tutub demişdi: – "Ustad, sən bizim sayt üçün
çox böyüksən. Oxucular yazdıqlarını anlamır. Ya bir az ağılsız yazılar yaz, ya
da daha burda işləmə. Kütlənin ağlına və zövqünə uyğun yazılar yazmasaq reklam
cəlb edə bilməyəcəyik. Reklam isə maaş deməkdir. Başa düşürsən?”
Sən bir sifarişə bax. Ağılsız yazılar yaz! Görəsən,
ağılsız yazılar necə yazılır? Axı ağıl olmayan yerdə heç nə yazıla bilməz. Amma
o da var ki bu "heç nə” olmayan "nəsə” hamı üçün necəsə var da. Hamı ağıllı
olmayan bu ağılsızlığı necəsə anlayır. Bu məntiqsizlik içində rahatca yaşayır
da! Təkcə onunla Səməd, bu "olmuşluğa” yaddır!”
İki ildi
otağından çölə çıxmırdı. Bu iki ildə fransız dilini mükəmməl öyrənib Balzakın əlli
bir romanını türkcəyə çevirmişdi. Başını qatmaq üçün yaşadığı hündür mərtəbəli
binanın eyvanında pomidor əkmişdi. Şəhər rəngində avazımış pomidorların dəyməsini
görəndə elə sevinmişdi ki. Nəsə etmək, zəhmət çəkdiyin işin bəhrəsini gözünlə
görmək insana ləzzət edir axı. Kişi işləməlidir! Kişi səhər evdən çıxıb işə
getməlidir. Xalqına xidmət etməlidir. Evi üçün, özü üçün deyil, insanlıq üçün
çalışmalıdır. İllərlə canında qalıb daşlaşmış gücünü, əldə etdiyi təcrübəsini
bilmirdi neynəsin? Oxuduğunu, bildiyini kimə öyrətsin? İndikilərə heç nə
maraqlı deyildi. Heç kəs öyrənmək istəmirdi.
Dəfələrlə dostlarının arxasınca Avropaya getmək istəmişdi.
İki ay İsveçdə yaşamışdı da. Sonra dözə bilməyib, geri dönmüşdü. İkinci dərəcəli
adam olmaq asan iş deyildi. Qürbətin hər dəqiqəsindən bir daş asılıb. Bu torpaq
onun torpağıydı. Kasıb olanda nə olar? Bu gün heç kəsə gərək olmayanda nə olar?
Düzdür, yazılarını çap eləmirdilər. Onu görəndə tanıdığı adamlar belə üzünü
yana tuturdu. Amma baxma da. Başqa cür olduğu üçün üz döndərsələr də ürəklərində
düşmənləri belə qədrini bilirdi. Tanımadığı adamlar belə yazısına hörmət edirdi.
Bu da var da. Burda onu pis yaxşı tanıyırdılar. Qürbətdə isə o heç kəsdi. Bu
gün dəbdə olan "sabun köpüyü” yenilərdi. Bu salamsız-kəlamsız rəqabət
adamlarının üzlərindən çuğulluq yağırdı. Pul qazanım deyə biri birilərini təpikləyib
atdan salan bu adamların üzündən gözündən pislik tökülürdü. Bu gün heç kəs
ağlına, istedadına güvənib yaşamırdı. Hamı irəli getmək üçün salınmış əyri
yolların düzlüyündəndi. Bu adamların üzünü görməsin deyə evdən çölə çıxmırdı. Saytlardan
aldığı qəpik-quruş da ancaq baş aldatmağa yetirdi. Buna dözməyən arvadı
uşaqlarını da götürüb qürbətə köçmüşdü.
Onlardan da haçandı xəbər yoxdu.
Hava alanından şəhərə gedən avtobusa minib arxa
oturacağa əyləşdi. Salonda oturmuş Ərəb turistlər çox ucadan danışırdılar. Görünür,
kənd adamlarıydı. Səslərinin kiməsə mane olacağı haqqında düşünmürdülər. Hay-küyləri
salonu basına götürmüşdü. Birdən-birə ərəb dilinin havası ona yas mağarını
xatırlatdı. Sürücü də gözünə arxası salona oturmuş molla kimi göründü. "Əstəfurullah”
deyib udqundu. Turistlərin üzü aydın və xoşbəxt idi. Dil-dil ötürdülər. Ərəb
dilini zamanında öyrənmədiyi üçün özünü qınadı. Bilsəydi ərəblərə Bakıdan
danışardı. Şəhər tarixini olduğu kimi onlara anladardı. Görəsən, qonaqlar şəhəri
bəyənəcəklərmi?
Bir xeyli beləcə ərəb dilinin qərib zəngulələrini
dinləyib susdu. Avtobus Sabunçu dairəsinə çatanda qəfil ayağa qalxıb ərəb
dilində bildiyi yeganə mətn olan Quranın "Əl Fatihə” surəsini ucadan muğam üstə
oxumağa başladı. Ərəblər əvvəlcə bu qəribə nalədən diksindilər. Sonra qımışa-qımışa
susdular. Çalışıb axıra qədər onun nə etmək istədiyini anlamağa çalışdılar.
Ancaq sürənin sözləri bitəndə özünə gəldi. Niyə belə etdiyini axıra qədər özü də
anlamadan avtobusun yumşaq kətilinə çökdü. Və nədənsə özünü çox yüngül hiss
etdi. Elə bir çiynindən ağır yük götürülmüşdü. Nəsə mühüm bir iş görmüşdü.
Rahatlanıb kətilə yayxandı. Sürücünün yanındakı kətildən
ayağa qalxıb ona tərəf gələn "Bələdçini” görəndə dalağı sancdı. Gədənin üzündən
yaltaqlıq yağırdı. Ondan adama xeyir gəlməzdi. "Bələdçi” oturacaqların
arasından ləngərlənə-ləngərlənə keçib şəstlə boynuna sarıldı. Nəfəsi soğan
qoxuyurdu. Ərəblərdən topladığı əzik-üzük dollarları açıq qalmış ovcuna basıb
pıçıltıyla: – "Yaxşı fikirləşmisən! Bu gündən səninlə şərikəm! Elə et ərəblər
görməsin. Aşağı enəndə pulları yarı böləcəyik!” – dedi.
Bələdçinin
başını kənara itələyib ərəblərə tərəf boylandı.
Onlar da heyrətlə "Əl-Fatihə” surəsindən "pul
qazanan” qəribə adamı seyr edirdilər.
Başını aşağı salıb ovcunda qalaqlanmış dollarlara
baxdı. Hamısı yüzlüklərdi.
Ayağa qalxıb pulları bir-bir ərəblərə qaytardı. Salonu
hay küy basdı. Nəsə deməyə çalışan ərəblərin dilini bilməsə də, hərəkətinin
yaxşı hal kimi başa düşüldüyünü anlayıb sevindi. Sonuncu pulu, sonucu ərəbin
ovcuna basıb sürücüdən avtobusu saxlamağı xahiş etdi.
Sürücü avtobusu şəhərin girəcəyində saxladı.
Avtobusdan enib yolun kənarına çəkilmiş dəmir səddin
üstünə oturdu. Sağdan sola, soldan sağa şütüyən maşınların içində əyləşmiş
adamların üzləri görünmürdü. Yollarda heç kəsin üzü görünmür axı.
Hara gedirsən get, yolları üzsüz keçirsən. İnsanın
yolda üzü görünmür. Üz sənə ancaq dayanacaqlarda tanınasan deyə gərək olur.
Bu üzsüz və
sözsüz adamlı şəhərin girəcəyində naçar-naçar saatlarla oturdu. Hara gedəcəyini
bilmirdi. Nə edəcəyini də.
Hara getsin?
Kimin qapısını döysün?
Bu boyda şəhərdə təkdi.
Nə işi vardı gedib işləsin. Nə bir simsar adamı
vardı dərdləşsin.
Gecə düşənə
qədər dinməzcə oturub yola baxdı. Maşınların ayağı yoldan kəsiləndə qalxıb iti
addımlarla "evinə” doğru getdi.
Nə yaxşı ki özü vardı. Olmasaydı ölənə qədər bu
qürbətdə necə yaşayardı?
Orxan Fikrətoğlu