Əsrin faciəsi Rusiya mediasında
Siyasət
26 Fevral 2020, 17:47
745
"Xocalı qətliamı təkcə Azərbaycan xalqının deyil, bütün dünya
xalqlarının faciəsidir”
28 il bundan öncə bəşər tarixinə ən qanlı faciələrdən biri kimi düşən Xocalı soyqırımı ilə bağlı dünya mediası çoxsaylı məqalələr, informasiyalar, reportajlar dərc edir. Təqdirəlayiq haldır ki, illər uzunu faciənin üstündən keçməyə üstünlük verən Rusiya mediası da artıq bu qətliama obyektiv yer verməyə başlayıb. Məsələn, qonşu dövlətin dünyaca məşhur "Lenta.ru” saytı yazır ki, 28 il bundan öncə Xocalıda baş verən faciənin qurbanlarını Azərbaycan xalqı hələ də yad edir. "Qarabağ münaqişəsinin ən qızğın dövründə erməni silahlı qüvvələri strateji əhəmiyyət kəsb edən şəhəri əvvəlcə mühasirəyə alıb hücumla ələ keçirdilər. Bu əməliyyat dinc sakinlərin qətli ilə nəticələndi. 600-dən artıq azərbaycanlı qətlə yetirildi və onların arasında uşaqlar, qocalar, qadınlar çoxluq təşkil edirdi. Faciəni törədənlər hələ də cəzalandırılmayıb. Xocalı faciəsini Dağlıq Qarabağ müharibəsində ən qanlı və qəddar epizodu adlandırırlar”, - deyə portal yazır. Materialda həmçinin faciəvi hadisədən fotoreportaj da təqdim edilir.
Başqa bir nüfuzlu nəşr "Nezavisimaya qazeta” isə Xocalı soyqırımını Azərbaycan xalqının sağalmaz yarası kimi təqdim edir: "Dünya boyunca fevralın sonunda Xocalıda baş verən faciə qurbanlarının xatirəsi qeyd edilir. Kiçik şəhərdə mənasız yerə aparılan müharibədə yerli sakinlər qətlə yetirildilər. Həmin tarix Azərbaycan xalqı üçün mənasız qəddarlığı xatırladan xatirə simvoluna çevrilib”. Müəllif yazır ki, "Xocalı 1992-1994-cü illərdə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin qızğın dövründə iki qüvvə arasında qarşıdurmanın mərkəzində olan kiçik bir şəhər idi. Buradakı bu fövqəladə halın əsası əslində daha əvvəl qoyulub. Şəhərdə sürətli inkişaf gedir, demoqrafik tarazlığın dəyişməsi ilə möhkəmləndirilən sənaye obyektlərinin tikintisi həyata keçirilirdi”. Xocalını mühüm nəqliyyat məntəqəsi adlandıran müəllif şəhərdən bir neçə yol (Ağdam - Şuşa, Əsgəran – Xankəndi) keçdiyini və Dağlıq Qarabağda böyük təyyarələri qəbul edə biləcək yeganə hava limanı olduğunu yazır. Əlavə edir ki, "1991-ci ilin payızında erməni qüvvələri Xocalını mühasirəyə aldılar və bir müddətdən sonra şəhərə yalnız helikopterlə getmək mümkün oldu. Xocalıya son vertolyot uçuşu 1992-ci il fevralın 13-də həyata keçirildi və atəşə məruz qalmaları səbəbindən pilotlar bloklanan yaşayış məntəqəsinə uçmaqdan imtina etdilər. Bu vaxta qədər Xocalıda vəziyyət fəlakətli idi - su, elektrik, istilik, ərzaq problemləri var idi. Azərbaycan qüvvələrinin Əsgərana qarşı əks-hücum cəhdləri də uğursuz oldu. Erməni hərbi qüvvələri iddia edirdilər ki, Xankəndinin yaşayış yerlərini mütəmadi olaraq Xocalıdan ağır silahlarla bombardman edirlər, lakin şəhər ələ keçirildikdən sonra məlum oldu ki, burada ciddi hərbi texnika yoxdur. Ancaq Azərbaycanda hesab edirlər ki, şəhərə hücum yalnız 27-29 fevral 1988-ci ildə Sumqayıt hadisələrinin qisası idi və növbəti ildönümünə təsadüf etdi. Fevralın 25-də şəhərdə yaxınlaşan təhlükə ilə bağlı şayiələr yayılsa da, yerli sakinlər hücum barədə xəbərdarlıq olmadığını söyləyirlər. Fevralın 25-də axşam saatlarında toplardan, zirehli texnikalardan və çoxsaylı buraxılış raket sistemlərindən istifadə olunmaqla şəhərə hücum başladı. Müdafiəçilərin mövqeləri dərhal məhv edildi. Hücum başlayandan sonra şəhərdə qalan mülki şəxslər (təxminən 2500 nəfər) oranı tərk etməyə çalışdı, lakin atəşə tutuldu, öldürüldü və tutuldu və olmazın işgəncələrə məruz qaldı. Bəziləri (qadınlar və uşaqlar) qaçaraq dağlarda gizlənməyə çalışdılar, lakin dondular.
Beləliklə, Xocalı faciəsi münaqişənin ən kütləvi və qanlı qırğınına çevrildi. Xocalıda və onun ətraflarında 613 nəfər qətlə yetirildi. Azərbaycan Prezident Kitabxanasının veb saytında mövcud olan ölənlərin sayı siyahısında təcavüzkarların inanılmaz vəhşiliyinə şəhadət verən yüzlərlə ad və şəhadətnamələr var. Siyahılara böyüklər və uşaqlar daxildir, bir çoxların üzərində işgəncə əlamətləri var. Bu faktlar Rusiya İnsan Hüquqları Mərkəzinin faciəyə həsr olunmuş hesabatında da qeyd edilib. Xocalıda baş verənlərin bir çox mənbələri var - bunlar hadisə ilə bağlı o günlərin media nəşrlərinin topluları, beynəlxalq hesabatlar və sağ qalan şəhər sakinlərini qəbul edən həkimlərin xatırlatmalarıdır.
Bir neçə onilliklər ərzində rəsmi Bakı və müxtəlif ölkələrdəki Azərbaycan xalqının nümayəndələri Xocalı faciəsinə diqqəti cəlb edərək beynəlxalq təşkilatların, dünyanın müxtəlif ölkələrinin hökumət və parlamentlərinin baş verənlərə qiymət vermələrinə, hadisəni soyqırımı aktı kimi qəbul etmələrinə çalışdı. Bosniya və Herseqovina, Kolumbiya, Çex Respublikası, Meksika, Pakistan, Panama, Peru, Rumıniya, Qvatemala, habelə ABŞ-ın bir sıra ştatlarının qanunverici orqanları Xocalıda soyqırımını tanıyan aktlar qəbul etdilər.
Məqalənin sonunda bildirilir ki, vəhşilikləri görməməzliyə salmaq, unutmağa çağırmaq pis siyasətdir, cinayətlər araşdırılmalı və cinayətkarlar cəzalandırılmalıdır. "Bu, hər şeydən əvvəl bəşəriyyət üçün lazımdır ki, dünyanın hər yerindəki insanlar əmin olsunlar: Xocalı kimi bir faciə bir daha baş verməyəcəkdir”.
"Novıe izvestiya” yazır: "Bəşəriyyət tarixində bir xalqın nümayəndələrinin digərinə münasibətdə göstərdiyi şiddətli qəddarlığın çox kədərli səhifələri var. Növbəti ildönümü 26 fevralda qeyd edilən Xocalı qətliamı da bu səhifələrdən biridir. Bu, şübhəsiz ki, Dağlıq Qarabağdakı hərbi münaqişənin ən qaranlıq bir epizodudur, bu dövrdə Azərbaycanın Xocalı şəhərinin yüzlərlə sakini, o cümlədən qadın və uşaqlar həlak olub, yaralanıb və itkin düşüb. Erməni hərbçiləri bu şəhərə olan maraqlarını Xankəndindən cəmi 10 kilometr məsafədə, Azərbaycan artilleriyasının müdaxiləsiz əsas düşmən bazasına minaatan atəşi etməsinə imkan verən rahat mövqeyi ilə izah ediblər. Bundan əlavə, Dağlıq Qarabağdakı Xocalıda yerləşən yeganə aerodrom ağır təyyarələr qəbul edə bilirdi. Mübahisə qəribədir, çünki çox sayda hesabata görə, bu şəhərdə ağır silahlar yox idi və belə bir məsafədən Xankəndinə minaatan atəşi etmək mümkün deyil. Buna baxmayaraq, erməni komandanlığı şəhəri tamamilə mühasirəyə almışdı (hətta telefon əlaqəsi kəsildi, elektrik, istilik və su kəsilmişdi). Erməni mənbələri xəbər verir ki, şəhər sakinlərinə yaxınlaşan hücum barədə xəbərdarlıq edilmişdi, lakin mülki şəxslərin təxliyəsi gec başlamışdı. Lakin hüquq müdafiəçilərinin ümumi rəyinə görə, təxliyə ilə bağlı hər hansı xəbərdarlıq xarici işğalçıların tələbi ilə evlərindən və mənzillərindən qaçmaq istəməyən mülki şəxslərin qırğınları və öldürülməsi üçün bəhanə ola bilməz.
Rusiyanın "Memorial” hüquq müdafiəsi mərkəzinin məlumatına görə, əməliyyat başlayanda Xocalıda 2 mindən 4 minə qədər mülki vətəndaş olub. Onların əksəriyyətinin taleyi dəhşətli olub... Hücumun özü 25-dən 26-a keçən fevral gecəsi başladı. Mütəxəssislərin fikrincə, bu tarix təsadüfən seçilməmişdi, çünki SSRİ ərazisində kütləvi millətlərarası zorakılığın başlamasından dörd il əvvəl Azərbaycanın Sumqayıt şəhərində erməni talanları baş vermişdi (Sumqayıt faciəsini kim tərəfindən təşkil edildiyi hələ məlum deyil, zorakılıqda təqsirləndirilənlər arasında erməni millətindən olan insanlar da var idi).
Şahidlər iddia edirlər ki, MDB Ümumi Qüvvələrinin 366-cı motoatıcı alayı tərəfindən erməni hərbçilərinə rəhbərliklərinin birbaşa əmri olmadan hərbi dəstək verilib. General Polyakov daha sonra "Financial Times”a verdiyi müsahibədə demişdi ki, Dağlıq Qarabağda qalan 103 erməni bu alayda xidmət edib. Saat 23-də atəş başladı, gecə saat 1-də piyadalar Xocalıya girdi və səhər 7-də şəhər müdafiəçilərinin müqaviməti sona çatdırıldı.
Sağ qalan Xocalı sakinləri hücum zamanı yaşayış binalarının zirzəmilərində gizlənməyə çalışdıqlarını və daha sonra şəhəri tərk etməyə çalışdıqlarını söylədilər. Kimsə bunu bacardı, amma hamı deyil... "Memorial” şəhərin tutulmasından dörd gün sonra cəmi 200 cəsədin qonşu Ağdama çatdırıldığını, bunlardan 13-nin uşaq, 51-nin qadın olduğunu bildirdi. Onların böyük əksəriyyətinin ölüm səbəbi güllə yaraları olub. Bəziləri isə kəskin cisimlərlə zərbələr nəticəsində öldürülüb. Ölülərin cəsədləri üzərində əlavə işgəncələr və hətta baş dərisini soyma faktları da qeyd edilib. Faciədən dərhal sonra rus və Avropa dillərində yayımlanan dəlillərin yalnız kiçik bir hissəsi:
- Çoxları şil-küt edilib, bir balaca qızın yalnız bir başı qalıb...
- Videokamera qulaqları kəsilmiş uşaqları göstərdi. Bir yaşlı qadının üzünün yarısı kəsilmişdi. Kişilərin dərisi soyulmuşdu...
- Ağdamdakı xarici jurnalistlər, Xocalıda öldürülən qadınlar və uşaqlar arasında dırnaqları çıxarılan, baş dərisi soyulanları gördülər. Bu, Azərbaycan təbliğatı deyil, reallıqdır.
Bundan əlavə, "Human Rights Watch” beynəlxalq insan haqları təşkilatı şahidlik edir: "Bir neçə onlarla müdafiəçi ilə müşayiət olunan izdiham şəhər Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən tutulduqdan sonra oradan qaçdılar. Azərbaycanla sərhədə yaxınlaşanda bir erməni silahlı postuna rast gəldilər və vəhşicəsinə güllələndilər. Erməni tərəfi iddia edir ki, bu, Xocalı sakinlərinə verilən "dəhliz”dən istifadə etməyib, erməni dayaq məntəqələrini atəşə tutan silahlı şəxslərin müşayiəti ilə yola çıxmaları və bununla da atəşi geri qaytarmaları ilə əlaqədardır. Ancaq bu faktlar təsdiqini tapmadı və günahsız insanların ölümünə bu şəkildə haqq qazandırmaq daha qəribədir. Belə vəhşiliklərə görə heç bir bəhanə ola bilməz”. Əlavə edilir ki, "Xocalı qətliamı təkcə Azərbaycan xalqının deyil, bütün dünya xalqlarının faciəsidir. Bu cür vəhşiliklərin təzahürləri əsaslı deyil, insanları sülhə və harmoniyaya yaxınlaşdırmır, əksinə, hər dəfə onları təkamül nərdivanlarına atır. Yəqin təsadüfi deyil ki, bu "döyüş”ün "qalibləri” qara tarixi qeyd etməməyi üstün tutur, eyni zamanda mülki əhali arasında itki sayını minimuma endirirlər”.
"Qazeta.ru”da dərc olunan materialda da Xocalı qətliamına obyektiv qiymət verilir. "Hücumun qurbanları yüzlərlə mülki şəxs olub, şahidlərin dediyinə görə, qarlı sahədən qaçmaq istəyərkən artilleriya və snayper atəşi ilə vurulub. İngilis jurnalist, Qafqaz üzrə mütəxəssis Tomas de Vaal SSRİ-nin son aylarında Dağlıq Qarabağdakı vəziyyəti "xaosa yaxın” adlandırmışdı.
"Arqumenti nedel” nəşrində dərc olunan "Xocalı – sağalmaz yara” başlıqlı məqalədə isə vurğulanır ki, bir çox xalqların tarixində çoxsaylı insan tələfatı ilə bağlı "ağrılı nöqtələr” var: Yəhudilərdə Babiy Yar, belaruslarda Xatın, çinlilərdə Nankin, yaponlarda Xirosima və s. Belə faciəvi gün azərbaycanlılarda da var. Onun adı Xocalıdır. Qonşular arasında münaqişə adi haldır. Bu, həm ayrı-ayrı insanlara, həm də bütöv xalqlara aiddir. Onlar arasında həmişə illərlə yığılmış gərginlik tapmaq mümkündür. Bəzən bu gərginliklər hətta yüz illərlə yığılır. Ya axmaqlıqdan, ya qatı nifrətdən, ya da bəd niyyətdən sovet hakimiyyəti əsrlərlə formalaşmış düzəni kəsib-doğrayırdı. Bütöv xalqlar köçürülür, başqalarının torpaqlarında yerləşdirilirdi. Ən qanlı yaralardan biri də Ermənistanla Azərbaycan arasında yarandı. Dağlıq Qarabağ xalqların döyüş meydanına çevrildi. Xocalı faciəsinin qurbanları unudulmayıb. Bakıda, Lənkəranda, Haaqada, Berlində, Sarayevoda, Ankarada, Mexikoda faciə qurbanlarına abidələr ucaldılıb. Həlak olanlar hər il Azərbaycanda izdihamlı mitinqlərlə yad edilir. Lakin yad etmək təkcə unutmamaq üçün deyil, həm də belə faciələrin təkrarlanmaması üçün lazımdır”.
Azər NURİYEV
28 il bundan öncə bəşər tarixinə ən qanlı faciələrdən biri kimi düşən Xocalı soyqırımı ilə bağlı dünya mediası çoxsaylı məqalələr, informasiyalar, reportajlar dərc edir. Təqdirəlayiq haldır ki, illər uzunu faciənin üstündən keçməyə üstünlük verən Rusiya mediası da artıq bu qətliama obyektiv yer verməyə başlayıb. Məsələn, qonşu dövlətin dünyaca məşhur "Lenta.ru” saytı yazır ki, 28 il bundan öncə Xocalıda baş verən faciənin qurbanlarını Azərbaycan xalqı hələ də yad edir. "Qarabağ münaqişəsinin ən qızğın dövründə erməni silahlı qüvvələri strateji əhəmiyyət kəsb edən şəhəri əvvəlcə mühasirəyə alıb hücumla ələ keçirdilər. Bu əməliyyat dinc sakinlərin qətli ilə nəticələndi. 600-dən artıq azərbaycanlı qətlə yetirildi və onların arasında uşaqlar, qocalar, qadınlar çoxluq təşkil edirdi. Faciəni törədənlər hələ də cəzalandırılmayıb. Xocalı faciəsini Dağlıq Qarabağ müharibəsində ən qanlı və qəddar epizodu adlandırırlar”, - deyə portal yazır. Materialda həmçinin faciəvi hadisədən fotoreportaj da təqdim edilir.
Başqa bir nüfuzlu nəşr "Nezavisimaya qazeta” isə Xocalı soyqırımını Azərbaycan xalqının sağalmaz yarası kimi təqdim edir: "Dünya boyunca fevralın sonunda Xocalıda baş verən faciə qurbanlarının xatirəsi qeyd edilir. Kiçik şəhərdə mənasız yerə aparılan müharibədə yerli sakinlər qətlə yetirildilər. Həmin tarix Azərbaycan xalqı üçün mənasız qəddarlığı xatırladan xatirə simvoluna çevrilib”. Müəllif yazır ki, "Xocalı 1992-1994-cü illərdə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin qızğın dövründə iki qüvvə arasında qarşıdurmanın mərkəzində olan kiçik bir şəhər idi. Buradakı bu fövqəladə halın əsası əslində daha əvvəl qoyulub. Şəhərdə sürətli inkişaf gedir, demoqrafik tarazlığın dəyişməsi ilə möhkəmləndirilən sənaye obyektlərinin tikintisi həyata keçirilirdi”. Xocalını mühüm nəqliyyat məntəqəsi adlandıran müəllif şəhərdən bir neçə yol (Ağdam - Şuşa, Əsgəran – Xankəndi) keçdiyini və Dağlıq Qarabağda böyük təyyarələri qəbul edə biləcək yeganə hava limanı olduğunu yazır. Əlavə edir ki, "1991-ci ilin payızında erməni qüvvələri Xocalını mühasirəyə aldılar və bir müddətdən sonra şəhərə yalnız helikopterlə getmək mümkün oldu. Xocalıya son vertolyot uçuşu 1992-ci il fevralın 13-də həyata keçirildi və atəşə məruz qalmaları səbəbindən pilotlar bloklanan yaşayış məntəqəsinə uçmaqdan imtina etdilər. Bu vaxta qədər Xocalıda vəziyyət fəlakətli idi - su, elektrik, istilik, ərzaq problemləri var idi. Azərbaycan qüvvələrinin Əsgərana qarşı əks-hücum cəhdləri də uğursuz oldu. Erməni hərbi qüvvələri iddia edirdilər ki, Xankəndinin yaşayış yerlərini mütəmadi olaraq Xocalıdan ağır silahlarla bombardman edirlər, lakin şəhər ələ keçirildikdən sonra məlum oldu ki, burada ciddi hərbi texnika yoxdur. Ancaq Azərbaycanda hesab edirlər ki, şəhərə hücum yalnız 27-29 fevral 1988-ci ildə Sumqayıt hadisələrinin qisası idi və növbəti ildönümünə təsadüf etdi. Fevralın 25-də şəhərdə yaxınlaşan təhlükə ilə bağlı şayiələr yayılsa da, yerli sakinlər hücum barədə xəbərdarlıq olmadığını söyləyirlər. Fevralın 25-də axşam saatlarında toplardan, zirehli texnikalardan və çoxsaylı buraxılış raket sistemlərindən istifadə olunmaqla şəhərə hücum başladı. Müdafiəçilərin mövqeləri dərhal məhv edildi. Hücum başlayandan sonra şəhərdə qalan mülki şəxslər (təxminən 2500 nəfər) oranı tərk etməyə çalışdı, lakin atəşə tutuldu, öldürüldü və tutuldu və olmazın işgəncələrə məruz qaldı. Bəziləri (qadınlar və uşaqlar) qaçaraq dağlarda gizlənməyə çalışdılar, lakin dondular.
Beləliklə, Xocalı faciəsi münaqişənin ən kütləvi və qanlı qırğınına çevrildi. Xocalıda və onun ətraflarında 613 nəfər qətlə yetirildi. Azərbaycan Prezident Kitabxanasının veb saytında mövcud olan ölənlərin sayı siyahısında təcavüzkarların inanılmaz vəhşiliyinə şəhadət verən yüzlərlə ad və şəhadətnamələr var. Siyahılara böyüklər və uşaqlar daxildir, bir çoxların üzərində işgəncə əlamətləri var. Bu faktlar Rusiya İnsan Hüquqları Mərkəzinin faciəyə həsr olunmuş hesabatında da qeyd edilib. Xocalıda baş verənlərin bir çox mənbələri var - bunlar hadisə ilə bağlı o günlərin media nəşrlərinin topluları, beynəlxalq hesabatlar və sağ qalan şəhər sakinlərini qəbul edən həkimlərin xatırlatmalarıdır.
Bir neçə onilliklər ərzində rəsmi Bakı və müxtəlif ölkələrdəki Azərbaycan xalqının nümayəndələri Xocalı faciəsinə diqqəti cəlb edərək beynəlxalq təşkilatların, dünyanın müxtəlif ölkələrinin hökumət və parlamentlərinin baş verənlərə qiymət vermələrinə, hadisəni soyqırımı aktı kimi qəbul etmələrinə çalışdı. Bosniya və Herseqovina, Kolumbiya, Çex Respublikası, Meksika, Pakistan, Panama, Peru, Rumıniya, Qvatemala, habelə ABŞ-ın bir sıra ştatlarının qanunverici orqanları Xocalıda soyqırımını tanıyan aktlar qəbul etdilər.
Məqalənin sonunda bildirilir ki, vəhşilikləri görməməzliyə salmaq, unutmağa çağırmaq pis siyasətdir, cinayətlər araşdırılmalı və cinayətkarlar cəzalandırılmalıdır. "Bu, hər şeydən əvvəl bəşəriyyət üçün lazımdır ki, dünyanın hər yerindəki insanlar əmin olsunlar: Xocalı kimi bir faciə bir daha baş verməyəcəkdir”.
"Novıe izvestiya” yazır: "Bəşəriyyət tarixində bir xalqın nümayəndələrinin digərinə münasibətdə göstərdiyi şiddətli qəddarlığın çox kədərli səhifələri var. Növbəti ildönümü 26 fevralda qeyd edilən Xocalı qətliamı da bu səhifələrdən biridir. Bu, şübhəsiz ki, Dağlıq Qarabağdakı hərbi münaqişənin ən qaranlıq bir epizodudur, bu dövrdə Azərbaycanın Xocalı şəhərinin yüzlərlə sakini, o cümlədən qadın və uşaqlar həlak olub, yaralanıb və itkin düşüb. Erməni hərbçiləri bu şəhərə olan maraqlarını Xankəndindən cəmi 10 kilometr məsafədə, Azərbaycan artilleriyasının müdaxiləsiz əsas düşmən bazasına minaatan atəşi etməsinə imkan verən rahat mövqeyi ilə izah ediblər. Bundan əlavə, Dağlıq Qarabağdakı Xocalıda yerləşən yeganə aerodrom ağır təyyarələr qəbul edə bilirdi. Mübahisə qəribədir, çünki çox sayda hesabata görə, bu şəhərdə ağır silahlar yox idi və belə bir məsafədən Xankəndinə minaatan atəşi etmək mümkün deyil. Buna baxmayaraq, erməni komandanlığı şəhəri tamamilə mühasirəyə almışdı (hətta telefon əlaqəsi kəsildi, elektrik, istilik və su kəsilmişdi). Erməni mənbələri xəbər verir ki, şəhər sakinlərinə yaxınlaşan hücum barədə xəbərdarlıq edilmişdi, lakin mülki şəxslərin təxliyəsi gec başlamışdı. Lakin hüquq müdafiəçilərinin ümumi rəyinə görə, təxliyə ilə bağlı hər hansı xəbərdarlıq xarici işğalçıların tələbi ilə evlərindən və mənzillərindən qaçmaq istəməyən mülki şəxslərin qırğınları və öldürülməsi üçün bəhanə ola bilməz.
Rusiyanın "Memorial” hüquq müdafiəsi mərkəzinin məlumatına görə, əməliyyat başlayanda Xocalıda 2 mindən 4 minə qədər mülki vətəndaş olub. Onların əksəriyyətinin taleyi dəhşətli olub... Hücumun özü 25-dən 26-a keçən fevral gecəsi başladı. Mütəxəssislərin fikrincə, bu tarix təsadüfən seçilməmişdi, çünki SSRİ ərazisində kütləvi millətlərarası zorakılığın başlamasından dörd il əvvəl Azərbaycanın Sumqayıt şəhərində erməni talanları baş vermişdi (Sumqayıt faciəsini kim tərəfindən təşkil edildiyi hələ məlum deyil, zorakılıqda təqsirləndirilənlər arasında erməni millətindən olan insanlar da var idi).
Şahidlər iddia edirlər ki, MDB Ümumi Qüvvələrinin 366-cı motoatıcı alayı tərəfindən erməni hərbçilərinə rəhbərliklərinin birbaşa əmri olmadan hərbi dəstək verilib. General Polyakov daha sonra "Financial Times”a verdiyi müsahibədə demişdi ki, Dağlıq Qarabağda qalan 103 erməni bu alayda xidmət edib. Saat 23-də atəş başladı, gecə saat 1-də piyadalar Xocalıya girdi və səhər 7-də şəhər müdafiəçilərinin müqaviməti sona çatdırıldı.
Sağ qalan Xocalı sakinləri hücum zamanı yaşayış binalarının zirzəmilərində gizlənməyə çalışdıqlarını və daha sonra şəhəri tərk etməyə çalışdıqlarını söylədilər. Kimsə bunu bacardı, amma hamı deyil... "Memorial” şəhərin tutulmasından dörd gün sonra cəmi 200 cəsədin qonşu Ağdama çatdırıldığını, bunlardan 13-nin uşaq, 51-nin qadın olduğunu bildirdi. Onların böyük əksəriyyətinin ölüm səbəbi güllə yaraları olub. Bəziləri isə kəskin cisimlərlə zərbələr nəticəsində öldürülüb. Ölülərin cəsədləri üzərində əlavə işgəncələr və hətta baş dərisini soyma faktları da qeyd edilib. Faciədən dərhal sonra rus və Avropa dillərində yayımlanan dəlillərin yalnız kiçik bir hissəsi:
- Çoxları şil-küt edilib, bir balaca qızın yalnız bir başı qalıb...
- Videokamera qulaqları kəsilmiş uşaqları göstərdi. Bir yaşlı qadının üzünün yarısı kəsilmişdi. Kişilərin dərisi soyulmuşdu...
- Ağdamdakı xarici jurnalistlər, Xocalıda öldürülən qadınlar və uşaqlar arasında dırnaqları çıxarılan, baş dərisi soyulanları gördülər. Bu, Azərbaycan təbliğatı deyil, reallıqdır.
Bundan əlavə, "Human Rights Watch” beynəlxalq insan haqları təşkilatı şahidlik edir: "Bir neçə onlarla müdafiəçi ilə müşayiət olunan izdiham şəhər Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən tutulduqdan sonra oradan qaçdılar. Azərbaycanla sərhədə yaxınlaşanda bir erməni silahlı postuna rast gəldilər və vəhşicəsinə güllələndilər. Erməni tərəfi iddia edir ki, bu, Xocalı sakinlərinə verilən "dəhliz”dən istifadə etməyib, erməni dayaq məntəqələrini atəşə tutan silahlı şəxslərin müşayiəti ilə yola çıxmaları və bununla da atəşi geri qaytarmaları ilə əlaqədardır. Ancaq bu faktlar təsdiqini tapmadı və günahsız insanların ölümünə bu şəkildə haqq qazandırmaq daha qəribədir. Belə vəhşiliklərə görə heç bir bəhanə ola bilməz”. Əlavə edilir ki, "Xocalı qətliamı təkcə Azərbaycan xalqının deyil, bütün dünya xalqlarının faciəsidir. Bu cür vəhşiliklərin təzahürləri əsaslı deyil, insanları sülhə və harmoniyaya yaxınlaşdırmır, əksinə, hər dəfə onları təkamül nərdivanlarına atır. Yəqin təsadüfi deyil ki, bu "döyüş”ün "qalibləri” qara tarixi qeyd etməməyi üstün tutur, eyni zamanda mülki əhali arasında itki sayını minimuma endirirlər”.
"Qazeta.ru”da dərc olunan materialda da Xocalı qətliamına obyektiv qiymət verilir. "Hücumun qurbanları yüzlərlə mülki şəxs olub, şahidlərin dediyinə görə, qarlı sahədən qaçmaq istəyərkən artilleriya və snayper atəşi ilə vurulub. İngilis jurnalist, Qafqaz üzrə mütəxəssis Tomas de Vaal SSRİ-nin son aylarında Dağlıq Qarabağdakı vəziyyəti "xaosa yaxın” adlandırmışdı.
"Arqumenti nedel” nəşrində dərc olunan "Xocalı – sağalmaz yara” başlıqlı məqalədə isə vurğulanır ki, bir çox xalqların tarixində çoxsaylı insan tələfatı ilə bağlı "ağrılı nöqtələr” var: Yəhudilərdə Babiy Yar, belaruslarda Xatın, çinlilərdə Nankin, yaponlarda Xirosima və s. Belə faciəvi gün azərbaycanlılarda da var. Onun adı Xocalıdır. Qonşular arasında münaqişə adi haldır. Bu, həm ayrı-ayrı insanlara, həm də bütöv xalqlara aiddir. Onlar arasında həmişə illərlə yığılmış gərginlik tapmaq mümkündür. Bəzən bu gərginliklər hətta yüz illərlə yığılır. Ya axmaqlıqdan, ya qatı nifrətdən, ya da bəd niyyətdən sovet hakimiyyəti əsrlərlə formalaşmış düzəni kəsib-doğrayırdı. Bütöv xalqlar köçürülür, başqalarının torpaqlarında yerləşdirilirdi. Ən qanlı yaralardan biri də Ermənistanla Azərbaycan arasında yarandı. Dağlıq Qarabağ xalqların döyüş meydanına çevrildi. Xocalı faciəsinin qurbanları unudulmayıb. Bakıda, Lənkəranda, Haaqada, Berlində, Sarayevoda, Ankarada, Mexikoda faciə qurbanlarına abidələr ucaldılıb. Həlak olanlar hər il Azərbaycanda izdihamlı mitinqlərlə yad edilir. Lakin yad etmək təkcə unutmamaq üçün deyil, həm də belə faciələrin təkrarlanmaması üçün lazımdır”.
Azər NURİYEV
Digər xəbərlər
