Ləkəli təkərləmə....
Radionun səsi məhəllənin üstünə
yun şal kimi atılıb. Evlər istidən tərləyib, qapılar əsnəkdi. Hündür binaların
ayağı altında qalmış məhəllə kağızdan düzəldilmiş kino-dekora oxşayır. Damlar
ağ-qara şəkillər kimi parlaqdı. Adamların üzü muğam zənguləsinin avazı təki ləngərlə
təkrarlanır.Segahın şirin yerində hardansa
Dürnusə arvadın xırıltılı səsi eşidilir: – "Bir də bu dünyaya gəlsəm, Atamın
goru üçün ayağısürüşkən olacam”.
Abrından dastanlar danışılan
Dürnisənin lapdan gəldiyi qənaət quşbaz Kərimi heyrətləndirir. "Əbrəş” göyərçinini
qıvrım buludlu göy üzünə buraxıb Dürnisənin qırışmış əllərindən öpür.
– Elə danışma böyük məmə, biz
sənə baxıb qız böyümüşük” – deyir.
Dürnusənin çölə çıxmış gözləri Kərimin sözündən
sonra yerinə qayıdır. Arvad işıqlanıb: – "Matışkə kişilər kimi əlimi nöş öpürsən,
alə” – söyləyir.
Dürnisənin min illik ərkini
tanıyan Kərim toxtayır.
Göydə qəzəl qafiyəsi kimi
oynaşan quşlarına baxıb, fit çala-çala dama qalxır. Məhəllə əxlaqından arxayın
olmuş Kərimin fiti də sevincəkdi.
İki mərtəbəli köhnə mülk
uzaqdan yastı balabana oxşayır. Kərim bu balabanın deşikli yerindən durbinlə şəhərə
baxır. Şəhər damdan çox hündürdədi, görünmür. O, hündürlüyə baxandan sonra Kərim
çevrilib ayağı altında qalmış məhəlləsinə də baxır. Məhəllə bağışladan çox
aşağıdadı. Xır əkən bəstə boy "kəndliyə” oxşayır.
Dürnisə arvad köhnə palazın
üstündə oturub yun çırpır. İlləri ələmiş əllərinin heyi qalmayıb. Yun çubuğu
üzü üzlər görüb yaprıxmış yunu didə bilmir, eləcə havanı dilləndirir. Biri
birinin əlindən tutmuş yunlar dəcəl uşaqlar təkin çubuqdan yayınıb yer üstündə
"şalaxo” oynayırlar. Dürnisə arvad, orkestri çaşdırmış naşı dirijora oxşayır.
Valya xalanın əri Andro
qapılarının ağzında başı aşağı durub altdan yuxarı məhəllədəkilərə tamaşa edir.
Uzaqdan Andro həvəngin dəstəsinə oxşayır. O, məhəlləyə köçəndən hamının baxışı
dəyişib, altdan yuxarı olub. Əvvəl məhəllənin gözünə yaxşı görünən nəsə, indi
pis görünür. Əvvəllər pis kimi tanınan adam indi yaxşı adam kimi tanınır. Daha
məhəllədə eyib tutan yoxdur. Nə istəsən eləyə bilərsən. Qınamayacaqlar. Hamının
başı özünə qarışıb. ”Veçernə bazarı”nda olduğu kimi məhəllə daha bahanı ucuz
alır. Buludlardan aşağı taxtadan yonulmuş iki quş asılıb. Dinc gözləri qapalı, qanadları
parıltılı, cinsi, adı bəlli olmayan quşlardır. Uçub eləmirlər. Eləcə göydən
asılıblar. Qızılı lələkləri var. Xəzri olanda Xəzriyə, Gilavar olanda Gilavara
yellənirlər. O, quşları küləyin gicavar vaxtı buludlardan kim asıb? Niyə asıb?
Heç kəsin xəbəri yoxdur. Məhəllədə heç kəs bu sualın cavabını axtarmır da. Hamı
gözünü açandan o quşları göydən asılı görüb. Gözləri ilə gördükləri möcüzənin
niyə quş şəklində olduğu da heç zaman məhəllə adamlarına çöçün gəlməyib. Quşlar
onların sirridir. Onlar bu möcüzəni gözləri ilə görə bildiyi üçün hər axşam göyə
dua edirlər. Bu adamlar sirr adamlarıdır. Seçilmişdilər. Elə bir iş bilirlər
ki, bu işi başqaları bilmir. Bu sirr həm də onları göyə yaxın edir. Göydəki ilə
qohum kimi yaşayırlar. Göydən aşağı ancaq onların məhəllələrində quşlar
sallanıb. Başqa məhəllələrin quşları da başqadır, adamları da. Quşa görə onlar
qəzavü-qədərə də daha çox bağlıdırlar. Olana tabe olandılar. İnandıqları yeganə
möcüzə bu quşlardır. Quşlar onları görünən üfüqün cızığından çıxarıb.
Doğulandan təkkə uşaqları kimi dincliyə, özünə qapanmağa meyillidilər.
Ayaqlarına geyindikləri rezin "şap-şuplarını” kandarda çıxarıb dünya xalçadı
deyə üstünə çıxmırlar. Gözləri həmişə göydədir. Dəyişikliyi ordan gözləyirlər.
Səlimin oğlu Bahadır özünü
tanıyandan tində dayanır. Bir ayağını qaldırıb divara söykəmiş Bahadırın
saçları Buzovna yeli kimi titrəkdi. Məhəllənin xırda uşaqları əsgər marşı
oxuya-oxuya Bahadırın qarşısından keçib gedirlər. Bahadır yorğun generallar kimi
onlara əl eləyir.
Hər dəfə birinci mərtəbənin kəllə qapısı
açılanda Kərim udqunur. Qapıdan çölə çıxan Mərdan kişi hər səhər əlində təzə daş
güzgü tutur. Güzgünün üstünə düşən gün işığı Kərimin gözlərini qamaşdırır. Mərdan
əlində tutduğu güzgünü hər səhər tut ağacına söykəyir. Güzgünü görən məhəllə
adamları ağacın başına toplaşırlar. Güzgüdə görünən üzlərini biri-birilərinə
göstərib gülüşürlər. Nədənsə onlara öz üzləri güzgüdə gülməli görünür.
Uşaqların oxuduğu əsgər marşı da güzgüdə məzəli səslənir. Gülən adamlara
yuxarıdan baxan Kərim hər səhər "Olanla görünən yəqin başqa başqadır” deyə
düşünür.
Vaxtdan çıxmaq istəyən başı
aşağı Andornun hər səhər altdan yuxarı səsi eşidilir: – "Ay kişilər belə
yaşamayın. Düşər-düşməzi olar. Elə bilirsiz Allahın səbri bir gün tükənməyəcək”.
Hər səhər məhəllə adamları himə
bənd imiş kimi bu sözlərdən sonra gülməklərini kəsib ağlayırlar.
Onda Andro ucadan: – "Ağlamaq lazım deyil. Mən başqa zaddan
danışırdım” – qışqırır.
Hər səhər məhəllə adamları Mərdanın
güzgüsünü daşla vurub sındırırlar. Hər səhər Mərdan sınıq güzgüsünü götürüb məhəllədən
qaçır.
Sonra yenə səhər də, güzgü də, Mərdan da məhəlləyə
qayıdır...
Qafar kişi məhəllənin nəfəsliyidir.
Məhəlləyə gələn yel ondan keçib içəri girir. Qafar günəbaxana oxşayan arvadı ilə
qapısının ağzındakı artırmada oturub çay içir. Arvad hər səhər Qafara özünə
çöçün görünən tərs-avand sualını verir.
– Qədeş necə olur ki, meşədə bitən ağac susuz böyüyür,
bağçada əkilən ağac böyümür?
Qafar dərindən nəfəs alıb
üzünü arvadına tutur:
– Adamlar da belədir. Kökü
susuz olanı var – deyir.
Arvadı Qafarın nə dediyini
anlamasa da evdə qanqaraçılıq düşməsin deyə dinmir.
Dürnisə arvadın nəvəsi Sübhan
qaça-qaça həyətə girib nənəsinin tumanı altında gizlənmək istəyir.
Nadir kişi Sübhana:
– Nənənin dalında niyə gizlənirsən, alə – qışqırır.
Sübhan ağlaya-ağlaya: –
"Dünyadan qorxuram” – deyir.
Dürnisə arvad abrını vermək
üçün Nadir kişiyə tərəf çönmək istədiyi an həyətə nazirlər kimi bahalı kostyum
geyinmiş iki kişi girir.
Bahalı kişilərdən biri
çantasından çıxardığı "noutbuka” baxıb: – "Mərdanov qardaşları 18 A buradır?” –
soruşur.
Məhəllə adamları: – "Buradır” deyirlər.
İkinci kişi: – "Sizin kanalizasiya
xətləriniz tutulub, Təmir eləməyə gəlmişik” – söyləyir.
Səməd kişi gələnlərin bahalı
görkəmlərinə göz vurub: – "Siz, doğurdan, "zaxod” düzəldənsiniz?” – soruşur.
Nisbətən cavan kişi
– Belə baxanda mən
professoram, elmi açılışlarım da var. Kolleqam da elə belə adam deyil. On il
bundan qabaq yeni modeldə nüvə silahı icad etmişdi – deyir.
Səməd kişi köksünü ötürüb: – "Keçmiş
olsun, bala. Sonra nə oldu ki? – soruşur.
İkinci kişi:
– Sonra bizə boru işlərini
etibar etdilər. Elm zamanı deyil. Bazar dövrüdür. Neynəyək? Acından ölək?”
Səməd kişi:
– Sizə baxanda Mərdana çox
şükür – deyib qapısına tərəf gedir.
"Bahalı kişilər”-dən biri əlindəki iri açarla kanalizasiya
xəttini döyəcləyir. İki üç zərbədən sonra köhnə cuğun boru açarın zərbinə dözməyib
partlayır.
Borudakı pislik çölə
fışqırır...
Həyəti üfunətli qoxu bürüyür.
İki üç dəqiqənin içində
borudan fışqıran çirkab su həyəti basır....
Qapılar, adamlar çirkli su
altında qalıb görünməz olurlar....
"Bahalı kişilər” borunu təmir
edə bilməyəcəklərini anlayıb məhəllədən qaçırlar.
Göz görəsi bir iki saatın
içində məhəllə çirkab suların altında görünməz olur. Hardansa uzaqdan, suların
altından Dürnisə arvadın nəm səsi eşidilir:
– Mən sənə neynəmişdim ki, axırımı belə yazdın,
ey yeri göyü heç nədən yaradan kişi? Məni bir təmiz yerdə öldürə bilmirdin?
Kərim çirkabın göydən asılan
möcüzə quşlara qədər qalxdığını görəndə əlindəki durbini kənara atır. Çevik həmləylə
quşlardan birinin belinə hoppanır. Quş belində adam olduğunu hiss edib dirilir.
Kərim taxta quşun gözlərini açdığına sevinir. Barmaqlarının ucuyla onun isti
qanadlarını sığallayır. Quş bu təmasa bəndmiş kimi göydən asılı iplərini qırıb
buludlara doğru uçur. Kərim geriyə çevriləndə o biri quşun da arxalarıyca
süzdüyünü görür. Min illik yuxudan oyanmış müqəddəs quşlar haralarasa çox
yuxarılara doğru uçurlar. Hara getdiyini əvvəllər də düşünməyən Kərim belində
oturduğu quşun iradəsindədir. Hara gedəcəyi onun üçün həmişə olduğu kimi bu gün
də maraqlı deyil. Bu haqda heç düşünmür də. Onun üçün maraqlı olan yolun
özüdür. Amma hardansa içində göynək bir sızıltı da var. İndicə ayrıldığı
keçmişi onu doğma haləsindən asanca buraxmaq istəmir. Son dəfə çevrilib çirkaba
batmış keçmişinə, ömrünü yuxudaymış kimi şirin-şirin yaşadığı məhəlləsinə
baxır. Məhəllə görünməsə də, xatirəsi görünür. Keçmiş gözünün tutumundadır. Gözdən
kənarda keçmiş olmur. Ancaq gələcək olur. Gələcək Kərimi qorxudur. Görəsən,
altındakı quş onu hara aparacaq? Oralarda nə var? Gələcək keçmiş qədər tanış
deyil deyə qorxuludur. Bir var harasa öz iradənlə gedəsən. Bir də var səni
harasa aparalar. Bunlar fərqli-fərqli hallardır. Kərim çətinliklə də olsa gözlərini
açıb aşağı boylanır. Bütün dünyanı çirkab su basıb. Su göyün boğazına qədər
qalxıb. Buludların yarısı suda boğulub. Artıq geriyə yol yoxdur. Keçmiş su
altındadır. Bəs gələcək? Kərim başını yuxarı qaldırıb bu dəfə dibsiz göy üzünə
baxır. Göy üzünün tutacağı, görünən hər hansı bir əlaməti, daşı, ağacı olmur.
Göy üzü sənə heç zaman olduğu kimi görünmür də. Ora ayağının heç zaman dəyməyəcəyi
boşluqdur. Göydə toxunulası heç nə yoxdur. Oranın suyu da başqa cürdür. Oraların
öz zamanı, öz görüntüləri var. Belə baxırsan göydə buludlardan savayı gözünə
heç nə dəymir, amma nədənsə sənə elə gəlir ki orda kimsə var. Göy üzü sənin
uydurduğun qədərdir. Onu necə görmək istəyirsənsə elədir. Göyün ölçüsü, şəkli
yoxdur. Orda sənin öyrəşdiyin, ağlının kəsdiyi, sənə tanış gələcək keçmişin də
yoxdur. Ənənədə yaşayan, dünyaya durbinlə baxan Kərimi qorxudan da budur...
Və beləcə Kərim göy üzünün
dibsiz boşluqlarına baxa-baxa qəfil anlayır ki, göy üzü sən demə, gedəcəyin yol
qədərdir. Mütləq o yolun sonunda kiminsə olacağına inanmaqdır. Yol varsa, deməli,
yolun axırında da kimsə olacaq. Yol adamı harasa aparmaq, kiməsə çatdırmaq üçün
salınır axı. Kimisə tezliklə görəcəyini anlayan kimi Kərim toxtayıb quşun
boynunu bərk-bərk qucaqlayır. Quş da Kərimin "yolu” anladığını görüb elə bil
sevinir. Üç dəfə ucadan qağayı səsinə oxşar səslə çığırıb buludların arasına
girir...
Kərim onu da anlayır ki,
getdiyi yolun axırı olmaya da bilər. Keçmiş də, indi də, gələcək də eləcə
yoldu. Sən bu yolu keçmişsiz, gələcəksiz olduğu kimi anlamayınca, sədlərdən, mənindən
çıxa bilməyincə yola yoldaş ola bilməyəcəksən. Getdiyin yeri sevmək, ora çatmaq
istəmək də şərtdir.
Kərim hara getdiyini, niyə getdiyini və ən
başlıcası oralarda nə edəcəyini dəqiq bilmir. Hələ yol onu arıtlamalıdır.
Kərim nəhayət dərk edir ki, göy
üzündə ona ağıl yox, ürək gərəkdir. Və elə həmin an da xatırlayır ki, ürəyi
aşağıda, çirkab sular altında qalmış məhəllədə qalıb...
ORXAN FİKRƏTOĞLU