AXŞAM MARŞI
Misir yazıçısı
Yusif İdris 19 may 1927-ci ildə
Misirin Əş-Şərqiyə vilayətinin əl-Beyrum
kəndində dünyaya göz açıb. 1951-ci idə Qahirə Universitetinin tibb fakültəsini
bitirib ən qədim Qahirə xəstəxanası olan Kəsr əl- Əynidə həkim, daha sonra
Qahirə bələdiyyəsində müfəttiş işləyib.
1959-cu ildən jurnalistika fəaliyyətinə başlayıb, əvvəl
"Əl-Qumriyyə", sonraysa "Əl-Əhram" qəzetlərində çalışıb.
Tələbəlik illərindən hekayələr yazsa da, ilk hekayələr toplusu – "Ən ucuz
gecələr" 1954-ci ildə çap olunub. Novella ustası hesab olunan Yusuf
İdrisin on hekayə toplusu, bir neçə povesti, "Ağappaq" romanı (1959)
və yeddi pyesi çap olunub. Yazıçı 1 avqust 1991-ci ildə dünyasını dəyişib.
Mis stəkanların hinduşka çığırtısı kimi qulaqbatıran və qırıq-qırıq
səslənən cingilsitisi uzaqdan eşidilirdi. Şubra əl-Bələd körpüsünə yaxınlaşanda
gecənin sakitliyini pozanı – araksos (biyan kökündən hazırlanan içki)
satıcısını görürük.
Başqa tacirlər kimi onun da artıq xeyli yaşı var. Əynində ənənəvi
geyim – uzunqol köynək, arxadan torba kimi sallanan enli şalvar, belində əzik,
amma təmiz qırmızı əskiylə dolanmış qurşaq var. Balaqlarının altından yalın
ayaqları görünür. Bir balaca saqqalı da var, görünür ki, onu da sanballı
görünmək üçün saxlayır, bəlkə də, hər gün üzünü qırxmır. O, körpünün ortasında
dayanıb yolu böyük səhəngiylə tutur. Səhəngi də özü kimi "gənc” deyil. Sanki
hər ikisinin alnında yazılıb ki, ölənə qədər bir-birlərindən ayrılmasınlar.
Səhəngin nazik, uzun burnu qarının sədəqədən ötrü açılan əyri barmaqlarına
oxşayır.
Qoca stəkanları bir-birinə vurur və onlardan möhkəm cingiltili səs
gəlir. O, bunu fasilələrlə edir: bir-iki dəfə vurur, dayanır, sonra yenə də
vurub qışqırır:
– Həə! Kim sərinləmək istəyir?! – Amma səsində elə bir etinasızlıq
duyulur ki, heç kim onun çağırışına şirniklənmir.
Günəş təzəcə batıb. Hər tərəf qürur vaxtı yayılan yalançı şəfəqə
boyanıb. İnsanlar susqun və tələsik körpüyə tərəf gedirlər. Və onların bu
tələskənliyi gününün kədərini daha da artırır. Onların hamısı satıcıdan yan
keçir və bircəciyi də stəkanların cingiltisinə dönüb baxmır. Aydın məsələdir
ki, artıq qış fəslidir! Qışda araksos içmək kimin ürəyinə düşər ki?!
Stəkanlarsa cingildəməyə davam edir. Qoca o yan-bu yana boylanır,
yoldan ötənlərin harasa yoxa çıxdığına – elə bil yerin dibinə düşdüyünə baxır,
qana boyamış səmaya baxır, çox tez gecəyə qovuşan günəşə baxır və baxdıqca da
stəkanların cingiltisi daha möhkəm, daha təsirli eşidilir. Və sanki həmin
cingiliyə əks-səda kimi öz səsi
eşidilirdi: "Həə! Kim sərinləmək istəyir?!” Sözlər elə bil boğazının lap
dibində ilişib qalmışdı və onları ordan var gücüylə çıxardıb səsləndirirdi.
Səhəng elə səhərdən olduğu kimi dopdoludur. Qocanın sinəsində böyük bir kədər
yatıb. Gün ərzində elə az içki sata bilib ki, əlində qalan pulla heç nə almaq
mümkün deyil.
Dəqiqələr elə bil
getmir, yüyürüb qaçır – eynən yoldan ötənlər kimi. Vaxt da elə bil get-gedə
artan soyuqdan qorxur.
Stəkanlar
zəhlətökənliklə cingildəyir, çarəsizcə kiminsə diqqətini cəlb etmək istəyir.
Qaranlıq get-gedə zülmətə çevrilir və ətrafı tamamilə bürüyür. Səma yeri soyuğa
qərq edir. İnsan fiqurları getdikcə kiçilir və bütün dünya boz-mavi rəngə
bürünür, donur və cansızlaşır.
Satıcının səsi
xırıldayır və getdikcə pis çıxır: "Həə! Kim sərinləmək istəyir?!” – sözlərinə
həmahəng olaraq stəkanlar cingildəyir. Aradabir qoca əllərini nazik kəndir kimi
qabağa uzadaraq yolu kəsməyə çalışır: "Rəhminiz gəlsin!” Amma yoldan ötənlər
geri çevrilmədən onun yanından keçir və satıcı onların arxasınca sanki
taleyiylə barışırmış kimi, onları bağışlayırmış kimi, itaətkarcasına
təkrarlayırdı: "Rəhminiz gəlsin!"
Yoldan ötənlərsə hey
gedirlər – yorğun, kədərli və acıqlı, solğun bənizlərində qayğılar, sönük
gözlərində "qış" gedirlər. Və onlardan heç bircəciyi də yolun
ortasında dayanan arakasos satıcısına gözucu belə olsa baxmır, fikir vermirdi.
"Həə! Kim sərinləmək istəyir?! Rəhminiz
gəlsin!” – sözlər suda boğulan adamın səsi kimi xırıltılı eşidilir.
Yenə də heç kimi
çevrilib ona baxmır.
Vaxt yavaş-yavaş
irəliləyir. Göy üzü yer üzünə daha da yaxınlaşır, qaranlıq daha da zülmətləşir.
Səmanın qanlı yarası getdikcə solğunlaşır və tamamilə itməyə başlayır. Küçədəki tənha yolçular da kabusa dönürlər.
Stəkanların cingiltisi, demək olar ki, daha eşidilmir. Qoca daha "Həə! Kim
sərinləmək istəyir?!” deyib qışqırmır, sakitcə təkrarlayır: "Rəhminiz gəlsin!”
İndi bu sözləri onu əhatə edən hər şeyə, hər kəsə – yerə, göyə, asimana,
arabalara, avtomobillərə, artıq getməyə hazırlaşan küçə qəhvəxanasının sahibinə
deyirdi. Mis stəkanlar onun səsindəki yalvarışa köklənir və həmin səsə uyğun
olaraq boğuq və zarıltılı səslənir, sanki insanların heç olmasa ona tərəf
baxması üçün yalvarır. Heç almasınlar, amma bircə dəfə baxsınlar! Niyə? Axı
niyə heç kim baxmır, sanki ödənilməmiş
borcdan qaçmağa, harasa çox uzağa qaçmağa çalışırlar?! Axı bircə dəfə çevrilib
baxsaydılar nə olardı?!
Çifayda!
Qocanın üzü get-gedə
yazıqlaşır. Arxasında çarpazladığı əlləri ölən ürəyin döyüntüləri kimi hələ də stəkanları cingildətməyə davam edir:
susur-susur, sonra birdən çarəsizcə ölümlə mübarizə aparırmış kimi döyünür.
Qoca aradabir səhəngin
içinə şirənin azalıb-azalmadığına baxır. Və soyuqdan titrəyən dodaqlarıyla
mızıldayır: "Rəhminiz gəlsin!” O, yerindən bir addım da o yana-bu yana tərpənmir,
sanki bu dəqiqə gözlənilməz bir möcüzə baş verəcək, səhəng özü-özünə boşalacaq,
onun cibləriysə ağzınacan pulla dolacaq. Sonra körpünün o biri üzünə keçir,
düşünür ki, bəlkə, burda bəxti gətirər! Amma heç burda da bəxti gətirmir və o
yolun kənarında dayanır. Donuq halda yerə baxır, göyə baxır, yaxındakı,
uzaqdakı işıqlara baxır.
Möcüzə baş vermir ki
vermir!
Qocanı çarəsizlik
bürüyür. İndi üzü heç bir şey ifadə etmir. Yenidən stəkanların cingiltisi
eşidilir. Amma qəribə işdir! Bu, daha ürkmüş quşların çığırtısı kimi həyəcanlı
səs deyil. Xeyir! İndi stəkanlar başqa cür cingildəyir – bir-birlərinə sakit və kədərli toxunub başqa bir musiqi
yaradır. Qoca stəkanları vurur və heç bu
haqda düşünmür də. Amma nəqarət özü-özünə doğulur. Qaranlıqda çox kövrək səslənir
və onu heç kim eşitmir. Qəfildən qoca əllərinin arasından çıxan səsə diqqət
kəsilir və təbəssümlə qaşlarını yuxarı qaldırır. Melodiya görünür ki, onun xoşuna gəlir və o,
bu işi bilirmiş kimi musiqini daha da gözəllişdirməyə, yaxşılaşdırmağa çalışır.
Artıq yaranan musiqidən adamın ürəyi titrəyir. Həvəsə düşmüş qoca takta uyğun
başını yelləməyə başlayır. O yelləndikcə zaqqalı da tərpənir, rəqs edir.
İndi daha satıcı
yoldan ötən adamlara biganəliklə baxır. Sağ əlindəki mis stəkanların
bir-biriylə pıçıldaşmasına diqqətlə qulaq asır. Sanki melodiyaya qərq olan
araksos dolu səhəng də silkələnir və onunla bir takta düşərək tərpənir. Orda ondan başqa heç kim olmadığından, ona tərəfə heç kim
baxmadığından özü yeganə dinləyicidir.
Qoca daha da həvəslənir və axşamın sakitliyində sakit nəqarət xüsusilə daha da yanıqlı, həzin və ahəngdar
səslənir. Getdikcə tündləşən qaranlıq qocanı gizlədib kabusa döndərməyənə qədər
orda dayanır, sonra da Şubra əl-Bələd tərəfə sakitcə fırlanıb gedir.
O, çox kədərli, qəmli
gedir, əlləriysə əvvəlki kimi arxasında çarpazlaşıb və elə eyni musiqini
səsləndirir. Qoca bu melodiyanın sakit, güclə eşidilən taktına uyğun
addımlayır. Və stəkanlar yenə də hüznlü və zərif cingildəyirlər. Bir addım atır
və sakitcə, küskün kimi stəkanlar cingildəyir, daha bir addım atır və stəkanlar
yenə də hüznlü və zərif cingildəyir.
Nəhayət, gecə onu
qaranlığında udur və metalın güclə eşidilən cingiltisi eşidilir. Daha az, az... Ucsuz-bucaqsız dünya...
Sonsuz zülmətli gecə...
Tərcümə edən: Xanım AYDIN
