Amerikalı
siyasətçi və ixtiraçı Bencamin Franklin deyirdi: "Varlanmaq üçün iki şey
lazımdır: işləmək və qənaət etmək…”
Təbii ki, pulun əhəmiyyətini heç kim inkar
etmir. Hətta bir çoxları xoşbəxtliyi məhz varlanmaqda, pullu olmaqda görür.
İqtisadçılar isə iddia edirlər ki, pul yalnız doğru xərcləndikdə xoşbəxtlik gətirə
bilər. Bəs biz pulu düzgün xərcləyə bilirikmi? Ümumiyyətlə, xərclərimizi necə tənzimləyək?
Bu
sualın cavabını Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin (UNEC) Beynəlxalq İqtisadiyyat Məktəbi, Maliyyə və mühasibat fakültəsinin tələbələri ilə müzakirə etdik. Qazanmaq
çətindir, yoxsa xərcləmək?
Məmmədağa Məmmədov:
- Məncə,
hər ikisinin özünə görə çətinliyi var. Qazanmağın çətinliyi odur ki, insan əziyyət
çəkir. İşləyib qazanılan pul daha şirin, doğma olur. Xərcləmək də elə qazanmağa
bərabərdir. Elə xərcləmək lazımdır ki, planlaşdırdığın bütün işlərə pul çatsın.
Xərcləmək həm də qazanmaqdan asılıdır. Normal gəlir olduqda xərcləmək də
asanlaşır. Bunlar bir-birinə bağlı məsələlərdir. Hər birinin çətinliyi özünə
görədir.
Rəsul Məmmədağa ilə razılaşmır. Rəsul Həsənzadə
- Məncə,
pul qazanmaq çox asandır. Karyerası normal olan hər bir insan pul qazana bilər.
Amma pulu düzgün xərcləyə bilməmək çox insanlarda maddi baxımdan eniş yaradır.
Azərbaycanda ailələrdə qənaət etmək kimi düşüncə, demək olar ki, yoxdur və həmin
pulu öz şəxsi inkişafına yatıranlar çox azdır. Məsələn, Azərbaycanda kiçik
araşdırma aparılsa, bir çoxumuzun evində kitab rəfləri yoxdur. Çünki biz şəxsi
inkişafımıza pul xərcləmirik. Bu da qazancımıza təsir edir. Əgər biz pulu şəxsi
inkişafımıza xərcləsək, karyeramızı inkişaf etdirər və gələcəkdə daha yaxşı
pullar qazanarıq. Məmmədağa:
- Rəsulun
fikrinə etiraz edirəm. Çünki pul qazanmaq çox çətindir. Şəxsi inkişafına pul xərcləyib
karyera qursan belə, yenə də pul qazanmaq asan olmayacaq. Çünki karyeranı
qoruyub saxlamaq üçün də pul lazımdır. Bunun üçün daim qazanmalısan. Bir dəfə
belə bir məqalə oxudum ki, insan 60 yaşına qədər karyerasını yüksəldə bilər, 60
yaşdan sonra isə o karyeranı qaldırdığı yerdə davam etdirə bilər. Yəni bundan
irəli gedə bilməz. Bu səbəbdən karyeranı qurduqdan sonra artıq insan bəlli bir
yaşa gəlir, bəlli bir yaşa gəldikdən sonra onu idarə etmək çətin olur. Hər bir
biznesin problemi olur. O problemi qarşılamaq, oradan mənfəət, gəlir əldə etmək
o qədər də asan məsələ deyil. Karyera inkişaf etdikcə problem də artır, bu səbəbdən
pul qazanmaqda çətinlik olur. Bizdə gəlirlər
az olduğu üçün insanlar ən birinci öz qazancını, dolanışığını düşünür. Sonradan
şəxsi inkişafa istiqamətlənir. Əlbəttə, şəxsi inkişaf birinci olmalıdır, amma
insanların gəliri çox olsa… Rasim Bağırlı:
- Qazanmağın
asan və ya çətin olması, məncə, yaşla bağlıdır. Hamımız cavan olduğumuz üçün müəyyən
bir yaşa kimi bizə qazanmaq çətin gələcək. O ki qaldı xərcləməyə… Bizim həyatda
istəklərimiz və ehtiyaclarımız olur. Məsələn su, çörək, yemək kimi xərclər
bizim məcburiyyətimizdir, yəni bunlar ehtiyacdır. Biz əgər bunları planlı
qursaq, oradan əldə etdiyimiz gəliri şəxsi inkişafa yönəldə bilərik. Amma istəklərimiz
buna mane olur. Yaxşı maşın, geyim, telefon… Bunlarsa bizim istəyimizdir,
ehtiyacımız deyil. Çünki maşınsız, telefonsuz yaşamaq mümkündür. Bunlardan
planlı şəkildə istifadə etməklə həm karyera qura, həm də gələcək həyatımızı
yaxşılaşdıra bilərik.
Əşrəf Hüseynov:
- Məncə,
düzgün xərcləmək qazanmaqdan da önəmlidir. İnsan bəzi qazanclarını xərclərlə təmin
edir. Çünki sən bəzi şeyləri xərcləməlisən ki, nə isə qazana biləsən. Bu,
teoremdir. Bir şey əldə etmək üçün özündən də nə isə verməlisən. Bunları düzgün
balanslaşdırmaq lazımdır. Əsasən də gənc olanda buna fikir vermək lazımdır ki,
gələcəkdə normal gəlirin olsun.
Rasim Bağırlı:
- Əşrəflə
razıyam. Bu, iqtisadiyyatın qanunudur. Biz özümüzdən verməsək, ala bilmərik. Məsələn,
hamımız universitetdə oxuyuruq. Bu müddətdə yol pulu, yemək pulu, kitablara xərc
çəkirik. Amma 4 il ərzində biz işləyə də bilərdik. Evdən pul almazdıq, hətta evə
də pul verə bilərdik. Biz burada xərclərimizi tənzimlədiyimiz üçün fikirləşirik
ki, tam universitetə fokuslanaq, özümüzü inkişaf etdirək, bitirdikdən sonra yaxşı maaşlı iş tapaq və 4
il xərclədiyimizi qaytaraq. Biri var 4 ildə aşağı maaşla işləyib pul qazanasan,
dərslərdən yayınasan, biri də var ki, maksimum şəxsi inkişafına pul xərcləyib gəlirli
işdə çalışasan. Bu da xərclərin tənzimlənməsinin bir növüdür.
Məmmədağa Məmmədov:
- Məncə,
xərclər gəlirdən asılıdır. Gəlirin normal olsa, xərcin də düzgün tənzimlənəcək.
Məsələn, mən bir müəssisədə işləyirəm. 400-500 manat əmək haqqı alıram və ailə
saxlayıram. Pulumu bərabər bölməli və əlavə də pul yığmalıyam. Amma xərclərim
çox olduğu üçün arxaya pul ata bilmirəm. Bu baxımdan xərcləmək üçün qazancın
olmalıdır. Qazanmaq xərcləməkdən çətindir.
Ramazan Mirzəyev:
- Əvvəlcə
qazanmağın yolunu öyrənməliyik. Sən qazanmağı bacarmırsansa, onu xərcləməyi də
bacarmayacaqsan. Birinci növbədə insanlar qazanmağın effektiv yollarını
tapmalıdır. Bu zaman xərc özü-özünü tənzimləyəcək.
Baba Babışov:
- Yaxşı
iqtisadçı və ya ağıllı insan üçün xərcləmək də, qazanmaq da çətin deyil. Sadəcə,
ikisinin də öz yolu var və bunu düzgün tənzimləmək lazımdır. 500 manat maaş
alıb aylıq 800 manat xərcləmək, təbii ki, düzgün deyil. Amma 500 manat maaş
alır, 1200 manat xərci çıxır. Ümumiyyətlə, bu, türklərin xüsusiyyətidir. Hələ də
mütəxəssislər türklərin bunu necə bacardığını anlaya bilmirlər. (Gülürlər - A.Ə.) Rəsul Həsənzadə:
- Bizim
psixologiyamızda nəinki müstəqil olduğumuz dövrdə, əzəldən də bu, belə olub.
İnsanlar istirahətə pul ayırmırlar. Son dövrlərdə toya pul atmaq üçün bankdan
kredit götürürlər.
Baba Babışov:
- Toy
özü də biznesdir. Verdiyini geri alırsan. Toyuna çağırdığının toyuna getmədikdə
əlində boşqab qapını döyür ki, "al, bu sənin yeməyin, mənim pulumu ver”.
Əşrəf Hüseynov:
-
Avropada insanlarda investisiya qoymağa həvəs var. Pul yığırlar və bunu gələcəkdə
daha çox pula çevirirlər. Biz əlimizə pul keçən kimi onu xərcləməyi düşünürük.
Amma onlar pulu artırmaq yollarını fikirləşirlər. Artıq olanda xərcləyirlər. Məsələn,
min manatı iki min manat edəndən sonra özlərinə bahalı telefon alırlar. Daha
bizim kimi borc edib bahalı telefon işlətmirlər.
Məmmədağa Məmmədov:
-
Avropalının gəliri çox olduğu üçün investisiya qoyur. Biz 500 manat qazanıb 700
manat xərcləyirik. Necə investisiya qoyaq?!
Rasim Bağırlı:
- Məmmədağa
ilə razılaşmıram. Bizim millət xərcləri düzgün tənzimləyə bilmir. Tənzimləmək
anlayışı yoxdur və gələcək haqqında heç nə fikirləşmir. Qazancla xərc arasında əlaqə
var. Məmmədağa bildirir ki, 500 manat gəliri var, qırağa ata bilmir. 700 manat
xərci olur, 200 manat borc edir. Bunun 1500 manat gəliri olsa belə, o gəlirə
görə xərcini 2000 manat edəcək. Qazanca görə xərci tənzimləyə bilmirik. Heç kim
anadan olanda bir milyonla olmur ki, onu iki milyon etsin. İnvestisiyalar xırda
pullarla qoyulur. Məncə, xırda pullarla xərcləri minimuma endirməklə nəsə bir
şey edə bilərik. Bizdə problem odur ki, ehtiyaclarımızı ödəmək əvəzinə istəklərimizə
fokuslanırıq. Telefona verdiyimiz pulla kursa gedib özümüzü inkişaf etdirə bilərik.
Yaxud paltarı daha ucuz ala bilərik. Universitetdə oxuduğumuz 4 il həyatımızın
elə də böyük hissəsi deyil. Amma biz əlimizə pul keçən kimi əsas istəklərimizi
fikirləşirik. Lüks həyat olsun, daha bahalı telefon, daha bahalı paltar.
Pulumuzu belə xərcldiyimiz üçün ortada heç nə qalmır. Xərclərimizi düzgün tənzimləməliyik.
Mənasız
xərclərimiz…
Məmmədağa:
5 gün əylənmək
əvəzinə 2 gün əylənə bilərik. 3 gün xərclədiyimiz mənasız xərcdir. Vaxtımızı daha yaxşı dəyərləndirə
bilərik və pulumuz da cibimizdə qalar.
Əşrəf:
- Hər
bir gənc gününü planlaşdırmalıdır. Bizdə plan yoxdur. Düzdür, biz həyata ancaq
oxumaq və əziyyət çəkmək üçün gəlməmişik, həyatdan həzz də almaq lazımdır. Amma
vaxtı düzgün bölüşdürmək önəmlidir.
Gənclər xərclərini necə tənzimləsinlər?
Rəsul Həsənzadə:
-
Universitetimizin 90 faizi demək olar, siqaret çəkir. Aya ən azı 60-70 manat
siqaretə gedir. Hamı da da deyir ki, pulum yoxdur. Amma çayçılara da, internet klublarda
oyunlara da pul xərcləyirlər. Belə xərcləri azaltmalıyıq.
Məmmədağa:
- Gənclər
özünüinkişafa pul xərcləməlidir ki, gələcəkdə o xərclər geri qayıtsın. İnsana əyləncə
də lazımdır, gəzmək də… Amma hər şey normasında olmalıdır.
Rasim Bağırlı:
- Geriyə
dönüb baxmalıyıq. Dünən nəyə pul xərclədik? Bu zaman boşluğu görə biləcəyik. Həftəlik
plan qurulmalıdır ki, bu həftə pulu nələrə xərcləyəcəm? O zaman hər şey axarında
gedəcək.
Əşrəf Hüseynov:
-
İnsanlar üçün ən dəyərli amil itirilən vaxtdır. Mənə elə gəlir ki, vaxtı düzgün
xərcləməlidirlər. Vaxtın özü ən böyük xərcdir. Vaxtı düzgün xərcləyin. Aygün
ƏZİZ
Bakı 23°C
