Uşağı yedirdib-içirdib, yatırtmaqla iş bitmir... - Reportaj
Uşaqlar üçün dayə tapmaq, öz övladlarını günün böyük
bir hissəsini kiməsə əmanət etmək valideynlərin ən çətin sınaqlarından biridir.
İşləmək məcburiyyətində olan analar uşaqlarını tanımadığı qadına əmanət etməyin
asan olmadığını deyirlər. Amma işinin peşəkarı, sənəti yalnız uşaqları sevməklə
çərçivələməyən dayələr də var. Belə dayələri Təhsil Nazirliyi nəzdində Təhsil
İşçilərinin Peşəkar İnkişafı İnstitutunun dəstəyi ilə Narel Dayə Məktəbi
yetişdirir. Biz də onların dərs prosesini izləmək üçün sözügedən məktəbə
yollanırıq.
Nə analar əvvəlki
kimidir, nə də uşaqlar...
Uşaqların erkən
inkişafı üzrə mütəxəssis Seyidli Fərqanənin dərsindəyik. Gənc müəllimə uşaq inkişafı nəzəriyyələri,
uşaqlarla ünsiyyətin və əməkdaşlığın, inkişafetdirici və öyrədici mühitin
qurulması, uşaq oyunları, mütaliə, yaradıcılıq məşğələləri ilə bağlı dayələri
bilgiləndirir. Müəllim deyir ki, dayənin işi uşağı təmiz saxlayıb, yedirdib,
yatırtmaqla bitmir. Müasir dövrdə dayənin təmizkar olması, uşağı təmiz
saxlaması ilə yanaşı, onun praktiki bilikləri də olmalıdır. O, gəlinciyin üzərində
uşağı necə tutmaq, sakitləşdirmək lazım olduğunu göstərir. Dayələr maraqla
qulaq asıb, suallarını verirlər. Hətta uşağın qucaqda saxlanılma formasında belə,
ən xırda məqamın önəmli olması onları təəccübləndirir.
Dərsdən sonra Fərqanə xanımla söhbətləşirik. Deyir
ki, dayələr arasında pedaqoji tərbiyə ilə bağlı böyük boşluqlar var: "İndi tələblər
çox dəyişib. Nə analar əvvəlki kimidir, nə də uşaqlar... Hər bir ana övladının
düzgün inkişafını istəyir. Ən böyük problem isə uşağın anayla bağının itməsidir.
Ətrafımızda analar uşaqların dayəni öz anası bilməsindən narazılıq edirlər.
Amma dayə məsələnin psixoloji və praktiki tərəflərini bilsə, belə problemlər
yaranmaz. Uşağın anayla bağının itməməsi onun yetişməsində çox vacibdir. Əvvəllər
dayədən daha çox xidmətkar olmaq tələb edilirdisə, indi vəziyyət dəyişib. Dayə
uşağın gigiyenasını nə qədər düşünürsə, inkişafını da bir o qədər düşünməlidir.
Bizim dayələrdə uşağa yanaşmada, onu şəxsiyyət kimi görməkdə problemlər var.
Dayə daim uşağın özünü yaxşı hiss etməsi üçün nə etmək lazım olduğunu düşünməlidir.
Biz bu məsələlərə daha çox fikir veririk”.
"Dayə ana
deyil...”
Müəllim deyir ki, uşağın anayla bağının qırılmaması
məsələsində dayənin üzərinə çox yük düşür, uşaqla münasibətdə ən primitiv görünən
məsələlər belə, onun həyatında çox önəmlidir: "Hamı uşağı qucağına alır və hər
kəs də onu sakitləşdirə biləcəyini düşünür. Bilirsiniz ki, uşaq hər kəsin
qucağında sakitləşmir. Yaşından asılı olmayaraq, uşaqla ünsiyyət çox vacibdir.
Uşaqla yaşamaq üçün onun həyatında birbaşa iştirakçı olmalısınız. Yaxud
valideynlərin hansısa problemini uşağa yansıtmaq olmaz. Şəxsi münasibətləri işə
qarışdırmamalıyıq. Yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, anaların ən çox narahat
olduğu məsələ uşağın dayəni ana kimi bilməsidir. Bu problemlə rastlaşmamaq üçün
ana evdə olarkən əgər uşaqla oynayırsa, dayə onu almağa çalışmamalıdır. Dayə
düşünür ki, ana uşaqla vaxt keçirdikdə, əgər uşağa müdaxilə etməsə, ana düşünəcək
ki, dayə işini yaxşı görmür. Yaxud, ana uşağa yemək vermək istəyir, dayə gəlir əlindən
alır ki, mən edəcəm, narahat olmayın. Dayə ana deyil, anaya köməkdir”.
"Dayələr hər
şeyi bildiyini düşünür”
Məktəbin
direktoru Nərminə Cəfərovanın
iki övladı var. Dayə tapmağın çətinliklərini gördükdən sonra, belə bir məktəb
açmaq qərarına gəlib. Deyir ki, dayənin uşaqları sevməsi hələ onun uşağa yaxşı
baxacağı demək deyil: "Həkim olduğum üçün evimdə işləyəcək xanımla bağlı istəklərim,
şərtlərim var idi. Bir neçə qadını nəzərdən
keçirdikdən sonra anladım ki, bu sahədə boşluq var. Çünki güvəndiyim xanımı
tapsam belə, bu sahədə bilik və bacarıqları yox səviyyəsində idi. Öz uşağını
böyütməklə, başqasının uşağına tərbiyə vermək arasında çox böyük fərq var. Mən
məcbur olub güvəndiyim bir xanımı seçdim və işə getməyib ev şəraitində onu öyrətməyə
başladım. Bəzən deyirlər ki, əgər bir insan uşaqları sevirsə, dayə işləyə bilər,
amma təcrübə göstərir ki, bu, kifayət deyil. Uşağı sevməklə yanaşı, modern
biliklərin və təcrübən də olmalıdır. Hətta uzun müddət dayə işləyən xanımlar
belə, bizə müraciət edirlər və məlum olur ki, hər şeyi bildiyini düşünən onların
bilmədikləri də çoxdur”.
Dərs proqramının həcmi 60
akademik saatdır. Bunlardan 20 saat 1-ci istiqamətə (uşağa qayğı, qidalanma,
gigiyena, təhlükəsizlik), 16 saat 2-ci istiqamətə (psixoloqun məşğələləri), 24
saat 3-cü istiqamətə (erkən uşaq inkişafı üzrə mütəxəssisin məşğələləri - 16
saat, yaradıcılıq - 4 saat, musiqi mədəniyyətinin formalaşdırılması - 4 saat)
ayrılıb.
Proqramın 70 faizi
bacarıq və vərdişlərin formalaşmasına, 30 faizi isə zəruri nəzəri biliklərin
verilməsinə yönəlib. Proqramda körpənin anatomik-fizioloji xüsusiyyətləri,
qidalandırmanın xüsusiyyətləri, gigiyenik prosedurlar, ilk tibbi yardım, uşağın
gününün planlaşdırılması, təhlükəsizlik qaydaları,
nağıllar, uşağın yaşına uyğun yaradıcı fəaliyyət məşğələlərinin qurulması,
uşaqda musiqi mədəniyyətinin formalaşdırılması kimi dərslər keçirilir.
Nərminə xanım deyir ki, Azərbaycanda dayələrin ən
böyük problemi yaşı əsas gətirib hər şeyi bildiklərini düşünmələridir: "Bizdə
dayələr anlamır ki, yaşımızdan asılı olmayaraq öz üzərimizdə hər zaman işləməliyik.
Ana adətən, dayədən cavan olduğu üçün nə isə göstəriş verəndə, dayənin xətrinə
dəyir. Kursda psixoloqumuz dayələrlə işləyir. O, həm ailədə konfidensiallığı
başa salır, həm də valideynlərlə düzgün ünsiyyəti öyrədir. Bəzən olur ki, ailədə
nənə, baba, ana müxtəlif təkliflər verir. Dayə 3 odun arasında qalır. Biz
onlara bu zaman düzgün mövqeyi necə tutmaq lazım olduğunu öyrədirik”.
"Dayə uşağı cəmiyyətə
hazırlamalıdır”
Samirə Məmmədova kursun aktiv tələbələrindədir. O, həm də 4 il
Rusiyada dayə işləyib. Deyir ki, dayəlik təcrübəsi olsa da, əslində düzgün
bildikləri çox şeyin səhv olduğunu anlayıb: "İşin pedaqoji tərəfi tam fərqlidir.
Uşaqların psixologiyasını öyrənirəm. Onlarla necə təmas qurmağı, hansı yaşda
hansı söhbətləri etməyi, hansı nağılı danışmağı, hansı oyunları oynamağı burada
öyrəndim. Adi bir nüans belə, çox önəmli imiş. Uşaq valideynin ən dəyərli
varlığıdır. Mənə onu həvalə edirsə, işimi mükəmməl bilməyə borcluyam”.
Yasəmən
Rzayeva isə uzun
müddət Türkiyədə ailə psixoloqu işləyib. O adətən, psixoloji problemləri olan
uşaqlarla işlədiyini deyir: "Türkiyədə uşaqları mənə həvalə edirdilər, 3-4 saat
onları qəbul edirdim. Valideyn mənə uşağın problemini deyirdi və sırf o işlə məşğul
olurdum. Seansım qurtarana qədər həmin problemi aradan qaldırırdım. Uşağı
yedirib-içirdib, yatırtmaqla iş bitmir. Dayə uşağı sosial cəmiyyətə
hazırlamalıdır”.
Məlumat üçün bildirək ki, kurslar ödənişlidir və 3
həftə davam edir. "Dayə məktəbi”nə qəbul üçün müraciət edən şəxslər xüsusi
psixoloji test mərhələsindən keçir. Müsbət nəticə göstərən şəxslər proqramda
iştirak edir və sonda hər bir iştirakçıya sertifikat, yazılı xasiyyətnamə
verilir, işlə təmin olunur. "Dayə məktəbi” proqramının məqsədi əmək bazarında
ciddi tələbat olan dayəlik peşəsinin milli standartlarının beynəlxalq
standartlar əsasında müəyyənləşdirilməsini, həmin standartlara əsasən peşəkar
dayələrin hazırlanmasını təmin etməkdir.
Aygün ƏZİZ