İnsanları keçmişə aparan məkan - Reportaj
İllər ötür, zaman keçir, yaş dəyişir… Bizdən uzaq
düşən uşaqlıq xoş xatirə kimi xəyallarımızda yaşayır. Hər dəfə söz düşəndə
"90-larda uşaq olmaq başqa idi” deyirik. Düzdür, 80-lər, 70-lər də gözəl olub.
Amma internet əsrini "görməyən” son nəsil 90-lardır. Bəlkə, bu səbəbdən əziz,
doğmadır. 90-larda uşaq olmaq savaşanda
qışqıraraq "iaaaaa van daaaaaaaaam” deyib yumruq vurmaqdır, internetin nə
olduğunu bilməməkdir, uşaqlıq dostlarının çox olduğu günlərdir, məhəllə
davalarıdır, məhəllələrin önündə "Yeddi şüşə”, "Gizlənqaç”, "Ortadaqaldı”, "Bənövşə
bəndə düşə”, "İp atdı” kimi oyunlar oynanılması və heç bir qonşunu narahat etmədiyi
illərdir 90-lar… Bəlkə də uşaqlığını uşaq kimi yaşayan son nəsil olmaqdır… Ən əsası,
gözəl xatirədir…Hərdən hansısa əşya görəndə, uşaqlıq dostları ilə görüşəndə o
illəri xatırlayır, işıq sürətiylə 90-lara ünvanlanırıq. Xəyallarımızda
canlandırdığımız əşyalar, oyunlarla həyəcanlanırıq. Amma elə bir məkan var ki, orada
xəyala dalmağa ehtiyac yoxdur. Bu məkan elə xatirələrin özüdür, qoxusudur,
keçmişə səyahətdir. Adı da elə "90lar kafesi”dir. Bizi 28 il öncəsinə aparan, əsrarəngiz məkan…
Keçmişə səyahət üçün sözügedən kafeyə yollanırıq.
Gənclərin
90-lar güşəsi
3 otaqdan ibarət, balaca məkandır. Qapıdan içəri
daxil olan kimi insanı ovsunlayır. Orada müasir heç bir əşya yoxdur. Ən xırda
detalına qədər keçmişə boyanıb. Dəhlizdə o dövrdə demək olar ki, hər evdə olan
piano qarşımıza çıxır. Pianonun kənarlarında kasetlər, plakları, səs yazıları
var. Üstü 90-cı illərdə istifadə olunan oyuncaqlarla doludur. Divar ağ-qara
uşaqlıq şəkilləri ilə bəzənib. Məlum olur ki, bu şəkillər məkana gələn müştərilərin
uşaqlıq şəkilləridir. Hər şəkilin olduğu divar həmin gəncin 90-lar güşəsidir.
Girişdə həmçinin yazı makinası (daktilo), qarmon, köhnə telefonlar və
fotoaparat diqqətimizi çəkir.
"Sizdən adam
olmayıb, olmayacaq da”
Dəhlizdən
otaqlara daxil oluruq. Birinci otaqda divarda məşhur "Yol əhvalatı” filmindən
sitat var: "Sizdən adam olmayıb, olmayacaq da”.
Yerdəki köhnə stol-stullar, hətta stolüstü örtüklər belə, həmin dövrə
aiddir. Gənclər köhnə "xallı, rəngarəng” stəkanlarda çay içir, domino, nərd
oynayırlar. Məkanda siqaret çəkmək, içki içmək qadağandır. Domino və nərd kimi
oyunların oynanılmasına da qız olan stullarda icazə verilir. Məqsəd çayxana abı-havasını
yaratmamaqdır. Çünki xanımlar olanda oyun daha sakit keçir.
"Bakkuş”,
sakitlik və hüzur
Müştərilərdən
Orxangilin komandası dominoda uduzur və o, sərt şəkildə uduzduğu üçün
dostlarını qınayır: "Dominoda çox güclüyəm, komanda yoldaşıma görə uduzdum.
Oynaya bilmirsiniz, oynamayın da…”. Orxana çay gələndən
sonra üzündə qəribə təbəssüm yaranır. Bu təbəssümün səbəbi isə çayın yanında
"bakkuş”-un olmasıdır: "Uşaqlığımın ən sevdiyim şirniyyatı… Dadı eyni olmasa
da, "bakkuş” məni çox uzaqlara apardı. "Bakkuş”, sakitlik və hüzur üçün
darıxmışdı”.
"Özümü nənəmin
evində hiss edirəm”
Digər otaqda köhnə divan, qarşısında da stol var.
Bu otaq qrup halında gələn müştərilər üçündür. Divarda isə rəngli kağızlarda gənclər
öz təəssüratlarını yazırlar. Kimisi xoşbəxtliyini ifadə edir, kimisi ilk görüş
yeri olduğunu yazır, nə yalan deyək, "Bura bir də
gəlməyəcəm, tövbəəə…” deyənlər belə var…
3-cü otaq isə, məncə ən maraqlı
otaqlardandır. Yerlər, divarlar xalça ilə əhatələnib. Bu otaqda stol, stul
yoxdur. Müştərilər ayaqqabılarını çıxarır və yerdən əyləşirlər. Mütəkkələr,
nalçalar onları uşaqlığına aparır. Yerdə əyləşən Nigara yaxınlaşırıq: "Özümü
nənəmin evində hiss edirəm. Hesab edirəm ki, biz
90-ların uşaqları olduğumuz üçün çox xoşbəxtik. Hər dəfə bura gələndə elə
fərqli abı-havada oluram ki… Bir uşaq göy qurşağını görəndə, nə qədər
sevinərsə, mən də bu kafedə o qədər sevinir, uşaqlaşıram”.
İndi gələk gənclər üçün bu mühiti
yaradan "90lar”ın sahiblərinə”… Kafe 2
qardaşın - Rac və Rəhman Aslanovun səyi nəticəsində yaranıb. Özlərinin təbiri
ilə desək, kafeni "sürünə-sürünə” yaradıblar.
Rac Aslanovun retro əşyalara xüsusi marağı olub.
Evlərinin bir otağında bu əşyaları toplayıb: "Buradakı əşyaların çoxu evdə öz
kolleksiyamdandır. Retro əşyaları yığmaq hobbim idi. Kafeni açdıqdan sonra da
dost-tanış əşyalar gətirib dəstək oldular”.
"Müştəriyə gəl
yox, get deyirik”
Kafenin əsas özəlliklərindən biri vay-fayın
olmamasıdır. Kafelərdə gənclərin ilk soruşduğu məlumatın vay-fay parolu
olduğunu nəzərə alsaq, bəlkə də kafedə internetin olmaması riskdir. Rac deyir
ki, sanki biz müştəriyə gəl yox, get deyirik: "İlk günlər hamı vay-fay tələb
edirdi. Əslində dostlarım da dedi ki, bu, riskdir. Amma sonra gördük ki, gənclər
söhbət etməkdən zövq alırlar. Təsəvvür edin ki, içki yox, siqaret yox, vay-fay
yox. Təzə açılanda qardaşımla deyirdik ki, biz müştəriyə gəl yox get deyirik.
Dövrün tələbi vay-fay, siqaret, içkidir. O da bizdə yoxdur. Vay-fay
avtobuslarda belə var. İnternet əsrinin əlimizdən aldığı uşaqlığı burada bərpa
etmək istədik. Qablar hamısı anamın cehizləridir. Uşaqlıqda şkafda gördüyümüz
amma heç vaxt istifadə etmədiyimiz qablar. Qabları yığmaq üçün qohumların evinə
gedirdik. Bizi görən kimi qablarını gizlədirdiər”.
Rac deyir ki, dövrə uyğunlaşaraq keçmişin də gözəlliklərini
saxlamalıyıq: "90-larda səmimiyyət var idi. İndi səmimiyyət itib. Əvvəl
uşaqları çöldən evə yığa bilmirdik indi evdən çölə çıxmırlar. Düzdür, dövrə
uyğunlaşmalıyıq. Amma keçmişin gözəlliklərini də saxlamalyıq. İnsanlar ətrafdakı insanlara vaxt ayırmır. Burada vay-fay yoxdur
deyə, məcburiyyətdən söhbət edirlər və nəticədə söhbət şirinləşir”.
"İlk zərbəmizi
nənəmdən aldıq”
Racın qardaşı Rəhman deyir ki, ilk zərbəni nənələrindən
alıblar: "Biz buranı sürünə-sürünə
açmışıq. Evdə otağa balaca stol qoyurduq köhnə əşyaları yığırdıq. Anam deyirdi
ki, evi tarakan basacaq, bunları yığışdırın. Sonra kafeni açanda kafeyə apardıq
və anamın da cehizlərini aldıq. Nənəm isə cehizlərini bizlə bölüşmədi. İlk zərbəmizi
nənəmdən aldıq (Gülürlər-A.Ə) Bütün dost-tanışlar bizə dəstək oldu. Kafedə hər
5 nəfərdən 3-ü deyir ki, özümü nənəmin evində hiss edirəm. Anam isə ilk dəfə gələndə
kövrəlib ağlamışdı”.
"Tostu
yandırmışdıq”
Menyuda tostlar, pomidor-yumurtla, kolbasa-çörək,
kofe, çay, dovğa, kokteyllər var. Bütün bunları iki qardaş özü hazırlayır və
xidmət edirlər. Rəhman deyir ki, ilk günlər yemək baxımından bəxtləri gətirməyib:
"İlk dəfə tostları yandırırdıq. Hətta bəzən çiy tost da vermisik. Bir dəfə müştərinin
birinin tostunu yandırmışdım. O da çox ac və əsəbi idi. Ürək sözlərini kağıza
yazıb ki, bir daha bu kafeyə gəlməyəcək. Biz də həmin kağızı divara vurduq.
Amma artıq hər şey yaxşıdır”.
Kafedə kiril əlifbası ilə olan kitablar da var. Gənclər
sakit otaqda, retro musiqilərin əhatəsində o dövrün kitablarını da oxuya bilərlər:
"Kitablarımız müxtəlifdir. Dostoyevski, Tolstoy kimi yazıçıların da əsərləri
var, amma əksəriyyəti Azərbaycan müəllifləridir. Bəzən müştərilərimiz kitabı
aparır, qaytarmırlar. Düzdür, kitab oğurluğu pis şey deyil, amma başqaları da
oxuyacaqdısa, onu niyə aparasan? Gənclər kitabların bahalığından şikayətlənirlər.
Biz də fikirləşdik ki, onlar kitaba pul verib, ala bilmirlərsə, burdan istifadə
eləsinlər”.
Aygün ƏZİZ