“Hərbi xidmətdə borş yeməyi öyrəndim” - Keçmişdəki mən
"Bizim
məktəbimiz bir növ akademiya kimi yer idi. Müəllimlərimiz elə bir ənənə, rejim
yaratmışdılar ki, bütün şagirdlər dərs oxuyurdu. O dövrdə müəllim və
valideynlər bir-birinə güvənirdi. Şagirdlər arasında rəqabət yaxşı oxumaq
üzərində qurulmuşdu. Hər kəs yaxşı şagird olmağa, müəllimin etibarını
doğrultmağa çalışırdı. Biz heç bir ayrı-seçkilik etmədən bütün elmləri, fənləri
oxuyurduq”.
Bu sözləri
bizimlə söhbətində filologiya üzrə
elmlər doktoru, professor Buludxan Xəlilov söylədi.
Söhbət
zamanı onun uşaqlıq, gənclik illərinə qiyabi səfər etdik. Deyir ki, hamı kimi
onun da uşaqlıq illəri çox maraqlı və yaddaqalan keçib. Qərbi Azərbaycanın Amasiya
rayonunun Ellərkənd kəndində anadan olan professor doğulduğu kənd üçün
darıxdığını söyləyir: "Anam evdar qadın, atam isə qulluqçu idi. 6 uşaq idik,
hamısı da oğlan. Buna baxmayaraq, 6 qardaşın 6-sı da ali təhsil aldı. Mən
ailədə beşinci uşaq idim. Kəndimizdə hər fəslin özünəməxsus gözəlliyi var idi.
Yaz, yay və payız fəsillərində kənd uşaqları ilə birgə, saatlarla futbol
oynamaqdan doymazdıq. Kəndimiz yuxarı, aşağı və orta məhlələrə bölünürdü. Mən
orta məhlənin komandasına rəhbərlik edirdim. Bizim aramızda həmişə rəqabət
olurdu. Yaz aylarında kəndimiz başdan ayağa gül-çiçəyə qərq olunurdu. Yayda isə
ot biçiminə yollanırdıq. Bizim kənddə arıçılıqla məşğul olanlar çox idi. Biz
təbiətdə arıların qurduğu yuvaları tapırdıq. O balın dadı heç vaxt yadımdan çıxmır.
Qış aylarında isə saatlarla xizək sürərdik. Sinif yoldaşlarımızla yarışlar
keçirirdik. Düzdür, bütün uşaqlar kimi mənim də dəcəlliyim və şıltaqlıq etdiyim
vaxtlar olub, amma heç vaxt böyüklərin üzünə ağ olmamışam. Əksinə, həmişə
onları dinləyib, məsləhətlərinə qulaq vermişəm. Hərdən o illərə qayıdanda
kimisə özümdən narazı saldığımı xatırlamıram. Çünki ədəb-ərkan bizim üçün çox
önəmli idi”.
"Gecə-gündüz dərs oxuyurduq”
Həmsöhbətim
uşaqlıq illərindən yadında qalan bir xatirəsini də bölüşdü: "Bir dəfə idman
dərsi idi, çoxlu qar yağmışdı. Biz idman dərsində xizək sürürdük. Xizəkləri
bizə müəllimimiz vermişdi. Çünki dərsin mövzusu xizək sürmək idi. Başımız necə
qarışmışdısa, zəngin vurulduğunu hiss etməmişdik. Fürsətdən istifadə edib
dərsdən sonra geri qayıtmamışdıq. İdman müəllimi bir də ayılanda görüb ki,
xizəklər hələ gəlməyib. Buna görə bizi danladı. Çünki bizdən sonra başqa sinfin
uşaqları da xizək sürməli idi. Dərsdən qaçma, müəllimləri incitmək bizə yad
idi. Çünki ciddi rejimlə oxuyurduq”.
Dövrün bütün
uşaqları kimi oktyabryat, pioner olduğunu söyləyən müsahibim deyir ki, təhsil
aldığı kənd məktəbində ciddi nizam-intizam, təlim-tərbiyə olub:
"Müəllimlərimizin dərsə münasibəti uşaqlarda oxu vərdişləri aşılayırdı. Bizim
məktəbimiz bir növ akademiya kimi yer idi. Müəllimlərimiz elə bir ənənə, rejim
yaratmışdılar ki, bütün şagirdlər dərs oxuyurdu. O dövrdə müəllim və
valideynlər bir-birinə güvənirdi. Şagirdlər arasında rəqabət yaxşı oxumaq
üzərində qurulmuşdu. Hər kəs yaxşı şagird olmağa, müəllimin etibarını
doğrultmağa çalışırdı. Gecə-gündüz dərs oxuyurduq. Heç bir ayrı-seçkilik
etmədən bütün elmləri, bütün fənləri oxuyurduq. Soyuq qış aylarında evdə kömür
sobası yandırırdıq. Bu soba o qədər qızardı ki, bütün evi günəş işığı kimi
aydınladırdı. Gecələr onun işığında kitab oxuyardıq. 8-ci sinfə qədər öz
kəndimizdəki orta məktəbdə oxumuşam. 9-cu sinifdə qonşu Güllücə kəndində
yerləşən kompleks məktəbə getdim. Dövrünə görə o məktəb çox yaxşı təchiz
olunmuşdu. Laboratoriyalar, istilik sistemi, auditoriyalar, kitabxanalar, yəni
çox müasir məktəb idi”.
"Bakıdakı bütün kitabxanalara üzv olmuşdum”
Deyir ki,
filologiyaya marağı elə uşaq vaxtlarından yaranıb: "Atam şeiri, klassik
ədəbiyyatı çox dərindən bilirdi. Uzun qış gecələrində qonşular, qohumlar hər
gün birinin evinə yığışardıq. Nağıllar, dastanlar, aşıq ədəbiyyatından söhbət
açılardı. Nənələr, babalar keçmişdən, gələcəkdən danışardı. Bu əraziyə necə
gəlməyimiz, baş verən tarixi hadisələr haqqında söhbət edərdilər. Hətta
erməni-müsəlman davası haqqında da söhbətlər olurdu. Amma biz uşaq olduğumuza
görə bunun mahiyyətini başa düşmürdük. Bütün bunlar mənim formalaşmağımda çox
böyük rol oynayırdı. Mən sonralar dərk etdim ki, insanı formalaşdıran onun
yaşadığı mühitdir”.
Azərbaycan
Dövlət Pedaqoji Universitetinin onun üçün çox doğma olduğunu deyən Buludxan
müəllim 16 yaşından bəri bütün həyatının bu universitetlə bağlı olduğunu
söylədi: "Orta məktəbi bitirdikdən sonra 1983-cü ildə sənədlərimi filologiya
fakültəsinə təqdim etdim və qəbul oldum. Bura gəldikdən sonra mən yeni mühitə
düşdüm. Burada görkəmli alimlərlə, akademiklərlə tanış oldum və elmə aşiq oldum.
Seminarda dərs danışanda iki 45 dəqiqə mənə kifayət etmirdi. Tələbə vaxtı
yataqxanada qalırdım. Tələbə yoldaşlarım deyirdi ki, sənin qaldığın otağın
pəncərəsindən işıq düşmür. Çünki bütün pəncərənin qabağı kitablarla dolu
olurdu. Demək olar ki, Bakıdakı bütün kitabxanalara üzv olmuşdum. İkinci kursu
bitirəndə, yəni 1985-ci ildə Qorbaçov belə bir qərar verdi ki, 18 yaşı tamam
olan və əyani təhsil alan hər bir tələbə hərbi xidmətə yollanmalıdır. Ona görə
də mənim təhsilim ikinci kursda yarıda qaldı. Yayda bizi hərbi xidmətə
göndərdilər. Düzü, kitablardan ayrıldığıma görə depressiyaya düşdüm”.
"Elə bilirdim ki, çörəkdən neft dadı gəlir”
Hərbi
xidmətini isə Uzaq Şərqdə çəkib: "Fikirləşirdim ki, çağırışın ən son
dövrlərində Tbilisiyə, Bakıya düşərik. Amma bizi Çin və Yaponiya ilə sərhəd
ərazilərə apardılar. Evə yazmışdım ki, mənə kitab göndərin, amma hərbi xidmətin
ciddi rejimi olduğuna görə oxumağa vaxt tapa bilmirdim. Xidmət zamanı mən
nizam-intizamı, çətinliyə dözümü, özünü dərk etməyi, vətəndaş olmağı öyrəndim.
Orada "starşina” vəzifəsinə yüksəldim. 3 ay dərs keçdikdən sonra kiçik serjant
rütbəsi aldım. Artıq mənim tabeliyimdə insanlar var idi. Hərbi xidmətə gedənə
qədər heç vaxt sup yeməmişdim. Hərbiyə qədər ancaq şirinçay, kartof qızartması,
balıq və südlü aş yeyirdim. Ət yeməkləri, borş sevmirdim. Hətta universitetdə
oxuyanda da bir müddət çətinlik çəkdim. Elə bilirdim ki, çörəkdən neft dadı
gəlir. Hərbidə bizə balıq verirdilər. Başqa millətin nümayəndələri onun üzərinə
günəbaxan yağı töküb yeyirdi, mən onlara təəccüblə baxırdım. Səmimi desəm,
hərbi xidmət mənə borş yeməyi öyrətdi. Bizim rotada müxtəlif millətlərdən
əsgərlər var idi. Komandirimiz isə ukraynalı idi. O, mənə çox rəğbətlə
yanaşırdı və həmişə Azizoviç deyirdi. Hər həftə bizi yoxlamağa gəlirdilər. Bir
dəfə iki əsgər səhər qaçışından yayındığına görə məni xeyli məzəmmət etdilər.
Bu sovet dövrünün ən qəribə tərəflərindən biri idi. Əgər sən rəhbərsənsə, öz
xidmətindən əlavə tabeliyində olan insanların səhvini də ayağına yazırdılar. O
dövrdə kommunist partiyasına üzv olmaq dəbdə idi. Bu hadisəyə görə məni partiya
üzvlüyünə qəbul etmədilər. Xidmət etdiyimiz ərazidə hava çox soyuq olurdu.
Əsgərin biri soyuğa dözmədiyinə görə öz ayağına güllə vurmuşdu. Buna görə də
mənə cəza vermişdilər. Onu da deyim ki, mən hərbi xidmətdən qayıtdıqdan sonra
Qorbaçov yenidən qərar verdi ki, əyani təhsil alanlar hərbi xidmətə
getməməlidir”.
"Gəlirim təkcə bu 200 manat da deyildi”
Professor
deyir ki, hərbi xidmətdən qayıtdıqdan sonra oxumaq vərdişini tamamilə itirib:
"Amma zamanla o vərdişi yenidən özümdə aşıladım. Üçüncü kursda filologiya
fakültəsi yekdilliklə məni Cəfər Cabbarlı adına təqaüdə layiq gördü.
Universiteti bitirdikdən sonra isə universitet şurasının qərarı ilə məni burada
saxladılar. Müasir Azərbaycan dili kafedrası ilk iş yerim oldu. Laborant, baş
laborant oldum, daha sonra namizədlik dissertasiyamı yazdım. 1999-cu ildə
doktorluq dissertasiyamı müdafiə etdim və 2000-ci ildə professor adına layiq
görüldüm, amma ilk qazancım tələbə vaxtı olmuşdu. Mənim təqaüdüm 120 manat idi.
Tələbə yoldaşlarımız gecə gözətçisi işləyirdi. Onlar öz dəstələrinə məni də
qoşdular. 80 manat da oradan aylıq gəlirim var idi. Sovetlər dönəmində 200
manat çox böyük pul idi. O pula həm özüm dolanırdım, həm də balaca qardaşıma
xərclik verirdim. Yadımdadır ki, ona cürbəcür kostyumlar alırdım. Gəlirim təkcə
bu 200 manat da deyildi. O dövrdə kurs işi, yoxlama yazı işləri yazaraq qazanırdım.
Bu işləri mənə nüfuzlu müəllimlər, alimlər sifariş edirdi. M.F.Axundovadına MilliKitabxanada oturub
bu yazıları hazırlayırdım. Bunu etməkdən açığı, böyük zövq alırdım və nə qədər
gəlir qazandığım önəmli deyildi. Çünki özümə fəxr hesab edirdim. Onların etimadını
doğrultduğuma görə sevinirdim”.
"Çalışmışam ki, uşaqlarıma örnək olum”
Professor
deyir ki, uşaq olanda öz rus dili müəllimindən xoşum gəlirmiş: "İnsan uşaq
olanda öz müəlliminə heyran olur, bu, məsum hiss idi. Amma universitet vaxtı
başım elmi-tədqiqat işlərinə o qədər qarışıq idi ki, ailə qurmaq yadıma
düşmürdü. Elmi-tədqiqat müntəzəm fəaliyyəti sevir. 26 yaşında elmlər namizədi
olmaq asan məsələ deyildi. Bu fəaliyyətim məni professor səviyyəsinə qədər
yüksəltdi. Bir dönəm həm oxuyurdum, həm də dərs keçirdim. Dərs dediyim bir
qızdan xoşum gəlirdi. Onlar məndən iki kurs aşağıda oxuyurdular. O qızın
səmimiyyəti, sadəliyi məni özünə çəkdi. O, universiteti bitirdikdən sonra elçi
göndərdim. Daha sonra nişanlandıq. Beləcə
28 yaşımda ailə qurdum. Bir oğul, bir qız atasıyam. Oğlum riyaziyyat,
qızım isə filologiya üzrə təhsil alır. Biz bəzən uşaqları tərbiyə edərkən mənim
kimi ol, yaxud filankəsə oxşa deyərək nümunələr göstəririk. Bununla biz uşağı
düz yola çəkmirik. Tərbiyə əməldə olmalıdır, sözdə yox. Valideyn özünü elə
aparmalıdır ki, övlad ondan ibrət dərsi götürsün. Valideyn özü-öz davranışına
nəzarət etməlidir ki, uşaqları ondan nümunə götürsün. Çalışmışam ki, həyatımla,
fəaliyyətimlə uşaqlarıma örnək olum. Heç vaxt onlara nəyisə hökm etməmişəm. İxtisas
seçimində də onlara dəstək olmuşam. İndi dövr sovet dövrü deyil. İnsan özü
özünü axtarıb tapmalıdır. Amma onlara nəzarət etmək də bizim borcumuzdur”.
Sonda
həmsöhbətim gənclərə öz məsləhətini də verdi: "Milli dəyərlərimizə sadiq
olsunlar. Çoxlu kitab oxumaqla, Azərbaycanın ədəbiyyatını, tarixini, dilini,
adət-ənənələrini yaxşı öyrənsinlər. Böyük-kiçiyin yerini hər zaman ayırd
etsinlər. Dəyərlərimizi qorumaq lazımdır. Bizim ümidverən gənclərimiz var.
Mənim işim elədir ki, gənclərin içindəyəm. Dərslərdə onları müşahidə edirəm.
Onlara dərs demək zövq verir”.
Şəbnəm Mehdizadə