“Əsgərlikdə donuz, at əti yeməyi öyrəndim” - Keçmişdəki mən
"Kənd
uşaqları adətən, işləməyin dərdindən kitabdan ayrılmırdı. Evdəkilər də mənim
oxuduğumu görüb işə göndərmirdilər. Bəlkə də kitaba olan marağım tənbəlliyimdən
irəli gəlir”. Bu sözləri bizimlə söhbətində "Ulduz” jurnalının baş redaktoru, şair Qulu Ağsəs söylədi.
1969-cu
ildə Ağdam rayonunun Gülablı kəndidə doğulan müsahibimlə ilk olaraq uşaqlıq və
gənclik illərindən danışdıq: "Bu yaxınlarda bir tarixi materialda oxudum ki,
1842-ci ildə bizim kənddə 144 ailə yaşayırmış. Tarixi faktlar onu göstərir ki,
Gülablı Qarabağın ən qədim kəndlərindəndir. Adi kəndli ailəsində doğulmuşam.
Anam evdar qadın idi. Biz ailədə 8 uşaq olmuşuq. Bir bacı və bir qardaşım körpə
ikən dünyasını dəyişib. Mən onları heç görməmişəm. Babamın adı Cəfərqulu olsa
da, arxiv sənədlərində Cəfər kimi qeyd ediblər. Mənim iki yaşım olanda, yəni
1971-ci ildə atam dünyasını dəyişib. Mən onu görsəm də, xatırlaya bilmirəm.
Atamdan sonra ailənin bütün ağırlığı anamın üzərində idi. Evin bütün təsərrüfat
işləri ilə özü məşğul olurdu”.
İndiki uşaqlar əldəqayırmadır
Qulu
müəllim deyir ki, o dövrün uşaqlıq illəri ilə indiki dövrü müqayisə etmək
mümkünsüzdür: "O illərə qaydanda görürəm ki, bizim tək əyləncəmiz həyətdə
oynadığımız müxtəlif oyunlar idi. Səhərdən axşama qədər "samokat” sürər,
quşatanla oynayardıq. Hərdən kiminsə atını oğurlayıb gizlincə çapırdıq. Çox az
evlərdə maşın olardı. Kənddə yalnız bir neçə imkanlı ailənin evində ev telefonu
var idi. Telefonla zəng edəndə poçt idarəsində bilirdilər ki, kimin evindən
zəng gəlir. Nömrəni deyirdin, poçt idarəsi səni o nömrəyə calayırdı. Təkcə
rayondaxili zənglər böyük əziyyət tələb edirdi. İndiki uşaqlar bu barədə çox
xoşbəxtdir. 3-4 yaşında uşaq ağıllı telefonlardan istifadə edə bilir. İndi 3
yaşındakı uşaq böyük adamlardan heç də az məlumatlı deyil. Əslində iki dövrü
müqayisə etmək istəməzdim. Çünki öz dövrümün uşaqlığını tərifləsəm, qocaldığımı
boynuma alacam. Məncə, hər dövrün öz gözəlliyi və özəlliyi var, amma o dövrün
uşaqları daha sağlam və çevik idi. Çünki biz aktiv həyat tərzi sürürdük. Təkcə
odun daşımaq idmanın ən ağır növlərindən idi. Biz təsərrüfat işlərinə uşaq
vaxtlarından öyrəşirdik. Bütün kənd uşaqları mal nobatına gedirdi. Bütün
uşaqlar da sağlam böyüyürdü. Özümüz yıxılıb, öz yaramızı özümüz sağaldırdıq.
Hərdən fikirləşirəm ki, indiki uşaqlar əldəqayırmadır. Bir də görürsən ki, uşaq
əsnədiyi yerdə qolu çıxır. Əksər uşaqların onurğa sütununda problem var. Bu da
texnologiyanın gətirdiyi xəstəliklərdir”.
Həmsöhbətim
deyir ki, dəcəl uşaq olmayıb: "Mən o qədər də dəcəl uşaq sayılmırdım. Hətta
indi fikirləşəndə deyirəm ki, ağıllı uşaq olmuşam. Anamı çox istədiyimə görə
həmişə onun sözünə qulaq asmışam. Çünki gözümü açandan anamın mənə olan
qayğısını görmüşəm. Bu da yəqin ki, atamın yoxluğundan irəli gəlib. Hələ uşaq
yaşlarımdan radioya qulaq asmağa böyük marağım var idi. Televiziyada göstərilən
verilişlərə baxanda, özümü o verilişlərin qəhrəmanı hesab edirdim. Hərdən özümü
aparıcı obrazında görürdüm. Tez bir zamanda yazıb-oxumağı öyrəndim. Kənd
uşaqları adətən, işləməyin dərdindən kitabdan ayrılmırdı. Evdəkilər də mənim
oxuduğumu görüb işə göndərmirdilər. Bəlkə də kitaba olan marağım tənbəlliyimdən
irəli gəlir. Arada ərköyünlük etdiyim vaxtlar da olub. Hərdən uşaqları dərsdən
qaçmağa həvəsləndirirdim. Sonradan sinif rəhbəri və müəllimlər uşaqlara deyirdi
ki, heç utanırsınızmı, Qulu kimi oxuyan uşağı da dərsdən qaçmağa məcbur
edirsiniz? Halbuki dəstənin başçısı mən idim, amma heç kim məndən
şübhələnmirdi. Məktəb vaxtı sinif yoldaşlarımızla çox dəcəlliklər etmişik. Amma
orta məktəbi həmişə çox sevirdim. Məktəbə getmək mənim üçün xüsusi bir ritual
idi. Sinif otağında özümü öz qabımda hiss edirdim. Müəllimlərin məni tərifləməsi
xoşuma gəlirdi. Çalışırdım ki, müəllimlərimin etimadını hər zaman doğruldum”.
Bir həftə yemək yemədim
Müəllimlərindən
hər zaman hörmət görən müsahibim məktəbi qurtaranda, həyatın ilk zərbəsini
alır: "İki müəllimim mənə qarşı böyük haqsızlıq etdi. Jurnalistika fakültəsinə
sənədlərimi verməyim deyə, Azərbaycan dili və ədəbiyyatdan qiymətimi qəsdən
kəsdilər. İndi o müəllimlər həyatda deyil, amma mən bunu heç vaxt unutmuram. Bu
da qısqanclıqdan irəli gəlirdi. Çünki rayon qəzeti mənə zəmanət vermişdi ki,
universitetə qəbul olsan, səni işlə təmin edəcəyik. Mən də sevincimdən bu
xəbəri hamı ilə paylaşmışdım. Amma bu sevincim ürəyimdə qaldı. İllər sonra "Son
zəng” adlı yazımda da bu haqda yazmışdım. Bu, mənim həyatdan aldığım ilk zərbə
idi. Evə gəlib bir həftə yemək yemədim. İndi başa düşürəm ki, aclıq aksiyası
keçirirmişəm. Ən çox təəccübləndiyim isə sinif yoldaşlarımın məni
dəstəkləməməsi idi. Onda başa düşdüm ki, insan həyatda təkdir və onun tək güman
yeri də özüdür”.
Məktəbi
bitirdikdən sonra sənədlərini jurnalistika fakültəsinə təqdim edən Qulu Ağsəs
fakültəyə qəbul edilmir: "Çünki iki il iş təcrübəsi tələb olunurdu. Mənə
məsləhət gördülər ki, Politexnik İnstitutuna gedim, çünki fizika və
riyaziyyatdan qiymətlərim beş idi. O vaxtı bir nəfər xeyirxah adam məni qəbul
komissiyasının katibinin yanına saldı. Həmin adam Misir Mərdanov idi. İki
qabiliyyət imtahanından yaxşı qiymət aldım. "Kommunist” qəzetindən yoxlama
gəldi. Dedilər ki, kim özünə arxayındırsa, qabağa çıxsın. Mən çıxdım və
sorğu-sual etdilər. İmtahanım haqqında "Kommunist” qəzetində reportaj dərc
olundu. Ballar hesablananda iş təcrübəsi məsələsi yenidən gündəmə gəldi.
Beləcə, mən fakültəyə qəbul ola bilmədim. İmtahanda şpalqalkadan köçürən
uşaqlar isə tələbə adını aldı”.
Oğurluğu ilk dəfə orada görürdüm
Universitetə
qəbul ola bilməyən baş redaktor 1987-ci ildə hərbi xidmətə yollanır: "Anam
əsgər getməyimi heç istəmirdi. İngilis dili müəlliməm dərsdə şübhələnmişdi ki,
mənim gözüm lövhəni görmür. Amma mən bunu heç kimə demirdim. Qardaşımın həyat
yoldaşı ilə həkimə getdik. O vaxtdan eynək yazdılar. Anam elə bilirdi ki, məni
əsgər aparmayacaqlar. Komissarlıqda məndən hərfləri soruşdular. Həkimə yalandan
dedim ki, hərfləri tanımıram. Beləcə əsgər getdim. Hərbi xidmət illərim
Rusiyada keçib. Yayın bir ayı 50 dərəcə isti olurdu, qalanı isə 25-30 dərəcə
şaxta. Dayanmadan külək əsirdi. Əsgərlikdə olduğum mühitdə tam fərqli bir
mənzərə ilə rastlaşdım. Mən elə bilirdim ki, ruslar bir-birilərinə "siz” deyə
müraciət edir, ədəb-ərkanla rəftar edirlər. Amma gördüm ki, hər kəs jarqon və
söyüşlərdən istifadə edir. Kim tez yatırdısa, onun paltarını oğurlayır,
yeməyini yeyirdilər. Bir neçə ay bu mühitə öyrəşə bilmirdim. Sağ qalmaq üçün
hamıdan az yatmalı, hamıdan erkən oyanmalı idim. Əsgərliyə gedənə qədər heç vaxt
qonşuda çörək yeməmişdim. Amma əsgərlikdə donuz, at əti yeməyi öyrəndim. Hərbi
xidmətdə sovet ordusunu müşahidə etmək imkanım oldu. Başa düşürdüm ki, bu ordu
tezliklə dağılacaq. Bir dəfə səhrada gözümə qar düşmüşdü. Həkimə müraciət edib
dedim ki, gözüm ağrıyır. Məndən soruşdu ki, pulun var? Pulumun olmadığını
deyəndə, məni qovdu. Mübahisə etmək istəyəndə, dedi ki, raport yazıb heç
nəyinin olmadığını bildirəcəyəm. Buna görə mənə cəza verə bilərdilər. Rüşvətxorluğu,
oğurluğu ilk dəfə orada görürdüm. Orduda əsgərin malını talayırdılar. Xüsusilə
türk xalqlarına olan münasibət çox pis idi”.
Yeganə sevgimiz vətən sevgisi idi
Amma
müsahibim qısa müddət ərzində orduda seçilməyi bacarıb: "Bir şeyi də deyim ki,
yazıb-oxuma qabiliyyətimə görə digər əsgərlər arasında seçilirdim. Oradan məni
Orsk Pedaqoji Universitetinə oxumağa göndərirdilər. Çünki komsomolun üzvü olan
yeganə müsəlman əsgər idim. Divar qəzetinin müxbiri idim. Buna görə mənə
hörmətlə yanaşırdılar. Amma Orskda oxumağıma anam razı olmadı. Buna görə də
sonradan Kişinyov Dövlət Universitetinə getdim”.
Həmsöhbətim
deyir ki, gənclik illəri Qarabağ müharibəsinə, meydan hərəkatı ərəfəsinə
təsadüf edib: "Bütün tay-tuşlarımız ya müharibədə döyüşür, ya da meydan
hərəkatında idilər. Belə bir dövrdə hansı gənclik illərindən danışmaq olar ki…
Hər gün şəhid xəbərləri alırdıq. Bir dəfə "Sahil” metrosundan bulvara çıxanda
gördüm ki, hamı təəccüblə mənə baxır. Çünki bütün gənc oğlanlar müharibədə idi.
Həmin vaxt mən özümdən utandım. SSRİ-nin çöküşü, aclıq, anarxiya hökm sürürdü.
Bizim gəncliyimiz bu hadisələrin qurbanı oldu. Yaşıdlarım şəhid, əlil oldular,
bir çoxları da mənəvi zədə aldı. Biz gəncliyimizi yaşamadan uşaqlıqdan orta
yaşa adladıq. Belə bir dövrdə bizim yeganə sevgimiz vətən sevgisi idi. Ən böyük
arzumuz Azərbaycanı müstəqil görmək idi. Müstəqillik qazandıqdan bir müddət
sonra gözlərimizə inana bilmirdik. O dövrdə gənc qızlarımız könüllü olaraq
batalyonlara qoşulur, müharibədə döyüşürdülər. Kimisə sevməyə belə adam
utanırdı. Cavan qızlar topçu, snayperçi idi. Onların 60-70 deyil, cəmisi 20
yaşları var idi. Onlar da öz sevgisini vətən torpağı uğrunda qurban verdi”.
Uşağa öyrətməklə tərbiyə vermək olmaz
Bir qədər
gec ailə quran Qulu Ağsəs bir qız övladı atasıdır: "Qızımın 15 yaşı var. Mənə
elə gəlir ki, övlad tərbiyəsində önəmli olan genetikadır. Elə şeylər var ki,
uşağa öyrətməklə deyil, gərək öz qabında olsun. Düzdür, ailədən də çox şey
asılıdır. Qızım evin tək uşağı olduğuna görə, bir qədər ərköyündür. Amma
dərslərini yaxşı oxuyur. Müəllimləri ilə tez-tez danışıram, razılıq edirlər. 10
yaşı olanda yazdığı hekayələrindən ibarət bir kitabı çıxdı. Çalışıram ki, ona
özünə hiss etdirmədən nəzarət edim”.
Sonda
rubrikanın ənənəsinə uyğun olaraq gənclərə tövsiyəsini də soruşduq: "İndi
gənclərə nəyisə tövsiyə etmək mənasızdır. Biz gənclərə öz tövsiyəmizi əməllərimizlə
verməliyik. Səsini qaldıraraq danışırsansa, kimdənsə nəzakətli olmağı gözləmək
olmaz. Biz özümüz öz əməllərimizlə gənclərə örnək olmalıyıq”.
Şəbnəm Mehdizadə