Prezidentin səsləndirdiyi fikirlərin tarixi məqamları
Musa Qasımlı: "Bu, həm
işğalçı Ermənistana, həm də dünyaya mesajdır”
Azərbaycana qarşı işğalçılıq, etnik təmizləmə, soyqırımı siyasəti
yürüdən Ermənistan bir əsirdən artıqdır dünya ictimaiyyətini uydurma faktlarla
aldatmağa çalışıb. 1990-cı illərdə Azərbaycanın 20 faiz ərazisini, o cümlədən
Dağlıq Qarabağ bölgəsini və ətraf rayonları işğal edən Ermənistan, Cənubi
Qafqaz regionunda yenidən gərginlik yaradıb. Erməni rəsmiləri öz dövlətlərinin
işğalçılıq siyasətinə haqq qazandırmaq üçün Dağlıq Qarabağ münaqişənin həlli
ilə bağlı əsassız fikirləri gündəmə gətirib, tarixi reallıqları saxtalaşdırmağa
cəhdlər ediblər. Bu barədə Prezidenti İlham Əliyev 2019-cu il oktyabrın 3-də
Rusiya Federasiyasının Soçi şəhərində "Valday” Beynəlxalq Diskussiya Klubunun
XVI illik toplantısında və həmin il oktyabrın 11-də MDB Dövlət Başçıları
Şurasının məhdud tərkibdə iclasında tutarlı faktlarla çıxış edib, Ermənistan
rəhbərliyini çıxılmaz duruma salıb. 2020-ci il fevralın 15-də Münxen
Təhlükəsizlik Konfransı çərçivəsində isə Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ
münaqişəsi ilə bağlı panel müzakirələr zamanı Prezident İlham Əliyev
Ermənistanın yürütdüyü faşist ideologiyası, Azərbaycana qarşı etnik təmizləmə,
dövlət terrorizmi və işğalçılıq siyasətini ifşa edən faktlarla erməni baş nazir
Nikol Paşinyana beynəlxalq hüquqdan və tarixdən əsl dərs keçib. Hər üç hadisə
Ermənistan dövlətinə və cəmiyyətinə sarsıdıcı zərbə olmaqla bərabər, Dağlıq
Qarabağ münaqişəsinin əsl mahiyyəti, həmçinin digər tarixi Azərbaycan
torpaqlarının vəziyyəti barədə həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə ən yüksək
səviyyədə çatdırılması idi.
Prezident İlham Əliyev Tərtər rayonuna səfəri çərçivəsində
ictimaiyyət nümayəndələri ilə görüşərkən bir daha Azərbaycanın tarixi
torpaqlarının zaman-zaman Ermənistana verilməsi, Dağlıq Qarabağ bölgəsinin və
ətraf rayonların işğal edilməsi faktına diqqət çəkib. Bildirib ki, bu tarixi
faktları unutmaq və bağışlamaq qeyri-mümkündür. Prezident qeyd edib ki, indiki
Ermənistan Respublikasının ərazisi qədim Azərbaycan torpağıdır. Onun sözlərinə
görə, XX əsrin əvvəllərində çar Rusiyası tərəfindən dərc edilmiş xəritələr də
göstərir ki, indiki Ermənistanın bütün ərazisindəki toponimlərin mütləq
əksəriyyəti Azərbaycan mənşəlidir. Ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına, o
cümlədən indiki Ermənistan ərazisinə XIX əsrin əvvəllərində köçürüldüyünü dilə
gətirən Prezident İlham Əliyev 1978-ci ildə keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar
Vilayətinin ərazisindəki kəndlərin birində ermənilərin bu bölgəyə gəlməsinin
150 illiyini əks etdirən abidənin ucaldıldığını xatırladıb. İrəvanın qədim
Azərbaycan şəhəri olduğunu qeyd edən dövlət başçısı bildirib ki, əgər belə
olmasaydı, Azərbaycan Demokratik Respublikası (ADR) İrəvanın Ermənistana
verilməsi, bağışlanması barədə qərar qəbul etməzdi: "...Kim əsaslandıra bilər
ki, azərbaycanlıların tikdikləri İrəvan - qədim şəhərimizin Ermənistana
verilməsi düzgün addım olub? ...Bunu unutmaq və bağışlamaq da olmaz. Guya
bundan sonra Ermənistan Azərbaycana qarşı digər iddialarından əl çəkəcəkdi.
Amma əl çəkdimi? Yox! ...Azərbaycanın qədim diyarı Zəngəzur da Ermənistana
verildi və bununla da böyük türk dünyasında coğrafi parçalanma baş verdi,
Azərbaycanın əsas hissəsi Türkiyə ilə sərhəddən məhrum edildi”.
Əsrin əvvəllərində ADR hakimiyyəti tərəfindən İrəvan da daxil olmaqla
Azərbaycan torpaqlarının Ermənistana verilməsi və tarixi ərazilərimizdə erməni
dövlətinin yaradılması üçün bağışlanmaz güzəştlərin edilməsi mövzusu ilə bağlı
fikirlərini "Kaspi” qəzetinə açıqlayan millət
vəkili, tarixçi alim Musa Qasımlı deyib ki, heç bir millətin tarixi ütülü,
nizamlı olmur. Onun fikrincə, vacib olan hər bir millətin öz tarixində baş
verən hadisələrdən nəticə çıxarması, ibrət almasıdır ki, gələcəkdə eyni səhvlər
təkrarlanmasın: "Prezident İlham Əliyevin nitqi məhz buna hədəflənib. Ölkə
başçısının bundan əvvəl də etdiyi çıxışlarda ADR dövrünə daim hörmət və ehtiram
ifadə olunub. İstərdim ki, Prezidentin səsləndirdiyi fikirlərin tarixi
məqamlarına diqqət yetirək. Azərbaycan xalqı müsəlman Şərqində ilk demokratik
cümhuriyyət qurub, böyük tarixi olaya imza atıb. Bu, cahanşümal bir hadisədir.
Amma həmin dövrdə bizim itkilərimiz də olub. O itkilərdən biri İrəvan şəhərinin
ermənilərə güzəştə gedilməsi idi. Bu, reallıqdır. Əgər biz tarixi ütülü şəkildə
təqdim etsək, keçmişdə baş verənlərdən heç bir ibrət ala bilməz, nəticə çıxara
bilmərik. Prezidentimizin qeyd etdiyi "Cümhuriyyət İrəvanı güzəştə gedib”
fikrinin böyük mənası var. Bu, həm işğalçı Ermənistana, həm də dünyaya
mesajdır. Bu o deməkdir ki, hazırda Ermənistan adlı bir dövlət Azərbaycanın
tarixi torpaqlarında yaradılıb və bu dövlətin paytaxtı olmadığı üçün
Azərbaycanın o zamankı Milli Şurası İrəvanı ermənilərə güzəştə gedib”.
Deputat M.Qasımlı deyib ki, "Ararat Respublikası” 1918-ci ildə
Azərbaycan-türk torpaqlarında yaradılıb və o dövrdə yeni yaradılan bu dövlətin
ərazisi 9,2 min kvadrat kilometr olub: "1918-ci il iyulun 15-də ABŞ-ın
Tbilisidəki konsulu Smitin Amerika Dövlət Departamentinə vurduğu teleqram var.
Həmin teleqramda qeyd olunur ki, Türkiyə və Almaniya tərəfindən müstəqilliyi
tanınan "Ararat Respublikası” İrəvan, Yeni Bəyazid, Aleksandropol qəzasından
ibarətdir və sərhədləri Göyçə gölünə qədərdir. 1918-ci il mayın 29-da
Azərbaycan Milli Şurasının iclasında erməni Milli Şurasının müraciəti müzakirə
olunub. İclası Həsən bəy Ağayev aparıb və qeyd edilən məsələni gündəmə gətirib.
Arxiv sənədlərində qeyd olunub ki, Milli Şuranın 28 üzvündən cəmi 18 nəfər
iclasda iştirak edib. Amma səsvermənin nəticəsinə görə 20 nəfər qeyd olunub.
Baş nazir Fətəli xan Xoyski iclasda bildirib ki, erməni federasiyasına bir
paytaxt lazımdır, bu məsələ həllini tapmalıdır. Federasiyanın nədən ibarət
olması barədə həmin dövrün sənədlərində hər hansı məlumat yazılmayıb. Ermənilər
o zaman İrəvanı paytaxt kimi istəmirdilər. Onlar Aleksandropolu - Gümrünü
paytaxt kimi istəyirdilər. Lakin türk ordusu Gümrüdə olduğu üçün oranı paytaxt
edə bilmirdilər. Buradan bir haşiyə çıxaraq qeyd edim ki, ermənilər 1921-ci
ilin 16 mart tarixli Moskva və 13 oktyabr tarixli Qars müqavilələrini ləğv
etmək istəyirlər. Hər iki müqavilədə yazılıb ki, bundan əvvəlki müqavilələr
ləğv edilir. Bu o deməkdir ki, əgər ermənilər öz istəklərinə çatsalar, hansı ki,
bu, mümkün deyil, onda gərək türk ordusu yenidən Gümrü şəhərində olsun. Çünki
1918-ci ilin dekabrın 2-də imzalanan müqavilə bu idi. Bir qədər əvvəl
vurğuladığım kimi, iclasda bildirilir ki, hər iki Milli Şura müzakirələr aparıb
ermənilərlə konfederasiya qurmağın şərtlərini razılaşdıracaqlar. Bu
konfederasiyanın şərtlərinin nədən ibarət olması da bilinmir”.
Tarixçi-alim bildirib ki, Azərbaycan Milli Şurasının o zamankı iclasında
aparılan müzakirələrdən sonra məsələ səsverməyə çıxarılıb, lehinə və əleyhinə
səs verməklə qəbul edilib: "Arxiv sənədlərinə görə, iyunun 1-də keçirilən
iclasda İrəvandan olan deputatlar sənəd təqdim ediblər. Onlar tələb ediblər ki,
İrəvan şəhəri ermənilərə güzəştə gedilməsin. Azərbaycan tərəfinin isə motivləri
var idi ki, İrəvan Ermənistana güzəştə gediləcək, milli sülh olacaq və
ermənilər gələcəkdə ərazi iddiası irəli sürməyəcəklər. Milli Şuranın sözügedən
iclasında İrəvandan olan deputatların çıxış etməsinə imkan verilməyib, sadəcə
onların müraciəti protokola tikilib, İrəvan güzəştə gedilib. O dövrdəki
siyasi-tarixi reallıqları nəzərə alaraq deyə bilərəm ki, əgər həmin vaxt İrəvan
güzəştə gedilməsəydi, bu, uzun müddət müzakirə obyektinə çevriləcəkdi. Onu da
nəzərə almaq gərəkdir ki, çar Rusiyası 1914-cü ildə erməni təşkilatlarını artıq
Tiflisdən İrəvan şəhərinə köçürmüşdü. Yəni 1914-cü ildən erməni ictimai-siyasi
təşkilatları İrəvan şəhərində cəmləşdirilmişdi. Digər tərəfdən, həmin dövrdə
Azərbaycan üçün başlıca məsələ son dərəcə strateji əhəmiyyət daşıyan Bakının
işğaldan azad olunması idi. Həmin vaxt Tiflisdə elan olunan hökumətimizin həm
Gəncəyə gəlməyə, həm də Bakını işğaldan azad etməyə gücü-qüdrəti yox idi. Bu da
bir reallıqdır ki, o zaman hər şeyi hərbi güc, hərbçilər həll edir, digər
tərəfi fakt qarşısında qoyurdular. Azərbaycan ziyalıları, ictimai-siyasi
xadimləri bütün güclərini səfərbər edib məhz Bakını azad etməyə, cümhuriyyətin
paytaxtını bu şəhərə köçürməyə çalışırdılar. Osmanlı xadimləri də o illərdə
hesab edirdilər ki, Azərbaycan ermənilərlə dil tapmalı, müstəqilliyini
uzunömürlü etməlidir. Çünki çar Rusiyası tərəfindən Qafqaza, o cümlədən tarixi
Azərbaycan torpaqlarına köçürülən ermənilər burada bir fakta çevrilmişdilər”.
Millət vəkilinin qənaətincə, tarixdən dərs almalı, ibrət götürməliyik ki,
gələcəkdə səhvlərə yol verməyək: "Prezident İlham Əliyevin nitqində prinsipial
əhəmiyyət daşıyan bir məqam var. Bu, Cümhuriyyətimizin üçrəngli bayrağının
bərpa edilməsidir. Həmin hadisə ulu öndər Heydər Əliyevin bilavasitə təşəbbüsü
ilə 1991-ci ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinin sessiyasında
baş verib və rəsmi Bakıya da eyni addımı atmaq tövsiyə olunub. Bu, bizim
tariximizin parlaq səhifəsidir və deyə bilərik ki, dövlət müstəqilliyimizin təməli
rəsmi şəkildə məhz o zaman Naxçıvanda qoyulub. Bütün sadalananları
ümumiləşdirsək, Prezident İlham Əliyevin nitqindən çıxarılan başlıca nəticə
budur ki, Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli məsələsində prinsipial
mövqedədir, 1918-ci ildə İrəvan şəhərinin güzəştə gedilməsi kimi hadisə
təkrarlanmayacaq, tarixi Azərbaycan torpağında ikinci erməni dövlətinin
yaradılmasına imkan verilməyəcək. Bunun üçün iki amil vacibdir. Dövlət və ordu
güclü olmalı, əlverişli beynəlxalq, tarixi şərait yetişməlidir. Bu gün
Azərbaycan dövləti və ordusu güclüdür, ölkəmiz Cənubi Qafqazın lider
dövlətidir. Azərbaycan Silahlı Qüvvələri dünyanın ən güclü orduları sırasında
yer alıb. Azərbaycanın dövlət başçısı İlham Əliyev də prinsipial mövqeyə sahib
olmaqla, milli-dövlətçilik maraqlarını ən yüksək səviyyədə qoruyur, müdafiə
edir”.
Rufik İSMAYILOV