Bu ilin 27 mayında "Kaspi” qəzeti İmad əd-Din Nəsimi Şirvaniyə həsr olunmuş xüsusi nömrəsində mənim "İmadəddin Nəsimi Şirvaninin musiqi dünyası” adlı müxtəsər məqaləmi çap edib. Bu Səadət xanıma xoş gəlmədiyi üçün Face-book səhifələrində haqqımda ədəbdənkənar sözlər yazıb. Buna görə əvvəlcə, məşhur ərəb atalar məsəlini xatırlayıb cavab vermək istəmədim, sonra fikirləşdim ki, yox, cavab verilsə yaxşıdır, çünki hər kəs öz yerini tanıyıb bilməlidir.

 

Qamışı düz kəsəndə "qəsab” (ney), yanpörtü kəsəndə isə "qələm” alınır. Musiqi və şeirin eyni qaynaqdan – qamışdan yarandığı barədə musiqiyə dair yazılan risalələr və kitablarda kifayət qədər çox məlumat var və mən orta əsrlər mütəxəssisi kimi musiqi və orta yüzilliklərin bir çoxlarının adını belə eşitmədiyi başqa elmlərini də aspirant olduğum vaxtlardan davamlı şəkildə öyrənirəm. Klassik alimlərdən öyrənirəm, zəif "mütəxəssis”lərdən öyrənməli nə var ki?..

 

"Nə üçün bu belədir?” – sualına Səadət xanımın yaradıcılığında cavab tapmaq mümkün deyil. O, öz komplekstual baxışlarıyla elmdə təzə söz demək iddiasında ikən əsasən səhv, bəzən də mübahisəli nəticələrə gəlib çıxır. Mənim kimdənsə köçürməyə, xüsusilə elmi-analitik təfəkkürü ilə fərqlənməyən Səadət xanımın yazdıqlarından istifadə etməyə heç bir ehtiyacım yoxdur!!! Bir də, bu iddialı xanımın yazdıqlarını ciddi elmi araşdırma saymadığım üçün onları heç mütaliə həvəsində də deyiləm. Hərdən həmkarlar bu yazılardan sitat gətirəndə, yazıya baxıram, kimlərdən iqtibas edildiyi, gəlinən nəticənin düz olmadığı barədə tənqidlərimi həmkarlarıma şifahi bildirməklə kifayətlənirəm. Tənqidi fikirlərimi nəşr etməyi şənimə sığışdırmamışam ki, qadına cavab vermək köhnə kişi kimi bizə yaraşmaz. Görürəm ki, yox, gender söhbətinin yeri deyil, elm elmdir, batiletmə cavabı da elmə bir xidmətdir. 

 

 

Nəsimi Şirvani çəng alətini dominant kimi başqa musiqi alətlərinin mərkəzində görür, nəğmə və rəqslə  bir neçə kombinasiyada təqdim edir:

 

300 ildən sonra mərhum Məcnun Kərimov tərəfindən bərpa olunaraq musiqimizə qayıtmış çəngin otuz simi var. Çanağın hündürlüyü 850 mm, qolunun uzunluğu 665 mm-dir. Xromatik sırası 30-31 səsdən ibarətdir. Çəng digər simli alətlərdən fərqli olaraq üsküklə, mizrabla, ağac toxmaqla, yayla deyil, yalnız sağ və sol əllərin barmaqlarının yumşaq hissələrini simlərə toxundurmaqla ifa olunur. Çəngdə bir oktava daxilində bütün xromatik qamma səslərinin ifa edilməsi mümkündür. Bərpa olunmuş çəngin diapazonu kiçik oktavanın "fa” səsindən ikinci oktavanın "si” səsinə qədərdir.

 

Nəsimi Şirvaninin musiqi dünyası bugünki baxış bucağından çox nurlu və əsrarlı görünür”.

 

  Mənə olunan ikinci irad dəhşətli dərəcədə absurddur. "Qopuz” türk sözüdür, sonradan musiqi alətlərinin hamısına şamil edilsə də, ilkin anlamda ozanların oxusunu müşayiət edən bəsit alətə deyilirdi.  Səadət  xanım Şıxıyeva: "Ehtimal ki, muğamlardan bəhs edilərkən qopuzun da xatırlanması orta çağda "saz” sözünün, ümumiyyətlə, "musiqi aləti” anlamında istifadəsindən qaynaqlanır" – cümləsi elmi baxımdan səhvdir. Heç vaxt qopuzda muğam çalınmayıb. Qopuz kamanla ifa olunan ikisimli, diapazonu kiçik musiqi aləti idi. Muğam ifası üçün çoxsimli, hər oktavasında ən azı 17 səs olan çoxoktavalı musiqi aləti gərəkdir, çoxsimli çəng, səntur, qanun və tar, yedəkçi alət kimi çəğanə və ya balaban bunu gerçəkələşdirirdi, həmin alətlər  isə "qopuz” deyilməyib. Mənim : "Saz”, indi təsəvvür etdiyimiz təkcə aşıq musiqisilə bağlı olmayıb, musiqi alətlərinə verilən ümumi addır" –cümləmi guya onun göstərdiyim cümləsindən köçürdüyümü iddia edir. Nə boyda başqasına həqarət və özündən müştəbehlik!?. Hətta ibtidai musiqi məktəblərində oxumayanlar da bilir ki, musiqi alətlərinə "saz”, ifaçılarına "sazəndə”, xanəndələrə isə "nəvazəndə” deyilib. Bunun üçün Səadət xanımın türkiyəli alim Mehtap Erdoğanın "Divan şiirinin kaynaklarından musiki ilmi ve musiki terimleriyle yazılmış bazi manzumeler” (Uluslararası Sosyal Araşdırmalar Dergisi Volume:3, İssue: 15. səh.28-55) adlı araşdırmasından  köçürdüyü, filologiya və  musiqi elmlərinə az dəxli olan məqaləsini oxumağa lüzum yoxdur! Onun özünün dediyi kimi "Daha neçə-neçə istinadsız bəhrələnmələr... Xəcalət hissi, həqiqətən, bunlara yaddır.”