Dəbdən düşən “13-cü maaş” - ARAŞDIRMA
"Öncədən bəyan
edilir ki, əgər hədəfləri tələb edilən formada icra etsəniz, ilin sonunda filan
qədər mükafat alacaqsınız. Bu sistem əməkdaşları motivasiya edər və daha yüksək
nəticələr göstərməyə sövq etmiş olar”
Çox güman,
əksəriyyət insan "13-cü maaş” deyilən bir ifadə eşidib. Bu əmək haqqını ala bilənlər
də var, bu haqda yalnız eşidən, amma çalışdığı müəssisədə tətbiqini görməyənlər
də. Onu ala bilməyənləri bu suallar düşündürür: "13-cü maaş nədir? Kimlərə
verilir?” Daha çox sovet dövründə məşhur olan "13-cü maaş” yanaşması hazırda nə
qədər geniş tətbiq olunur?
Mükafat
forması
İnsan
Resursları üzrə ekspert Tural İslamovun sözlərinə görə, 13-cü əmək haqqı işçilərin işə həvəsini
artırmaq üçün tətbiq olan vasitələrdəndir: "Bəli, ölkəmizdə "13-cü maaş” təcrübəsi
var. Əsasən, dövlət qurumlarında belə ənənə mövcuddur. Əməkdaşlarının illik
motivasiyasını artırmaq və ya növbəti ildə daha həvəslə işləmələri üçün belə
bir mükafatlandırma forması seçilir”.
Özəl şirkətlərin
təcrübəsi
T.İslamov
deyir ki, özəl şirkətlərdə də əməkdaşlara 13-cü maaş verilmə təcrübəsi var,
amma azdır: "Qeyd etdiyim kimi, 13-cü maaşdan daha çox dövlət qurumları istifadə
edir. Özəl sektorda isə iş fəaliyyətinin idarə edilməsi əsasında illik, yarım
illik, rüblük, aylıq bonuslar verilir. Ancaq özəl sektorda da 13-cü maaş verilməsi
hallarına rast gələ bilərik”.
Hesablamada
tənzimləmə yoxdur
T.İslamov
bildirir ki, çox zaman əməkdaşa hər ay aldığı maaş qədər 13-cü maaş mükafatı
verilir: "Bu əmək haqqının hesablanması qanunvericilikdə tənzimlənmir. Yəni əməkdaş
il boyu aldığı maaşın 13-cü mislini alır. Məsələn, əməkdaş il ərzində 1000
manat maaş alıbsa, bu, 13-cü maaş mükafatı kimi ödənilir. Həmin şəxsə illik 13
min manat ödənmiş olur. Özəl və ya dövlət sektoru, fərqi yoxdur, əksər hallarda
13-cü maaş bir aylıq əmək haqqı qədər olur”.
İl ərzində
nə qədər məvacib alıbsa…
T.İslamov
deyir ki, işçinin orta aylıq məvacibi də 13-cü maaş kimi verə bilərlər: "Bu, işəgötürən
və işçi arasında razılaşma əsasında tənzimlənir. Bunun qanunvericiliklə tənzimlənən
bir forması yoxdur. Amma işəgötürən və işçi arasında bağlanan müqavilədə öz əksini
tapırsa, mütləq ödənilməlidir. Razılaşmaya əsasən, bəzi hallarda aylıq əməkhaqqı
qədər mükafat verilə bilər. Bəzi hallarda bu, orta illik əmək haqqı formasında
götürülür”.
Kimlərə
verilir?
T.İslamovun
sözlərinə görə, bu maaşın kimlərə verilməsi işəgötürən və işçi arasında olan məsələdir:
"13-cü əmək haqqı kimlərə, hansı formada ödənilir? Bu sualın cavabı müəssisələrə
görə dəyişə bilər. Fərdi yanaşma tətbiq edənlər də ola bilər, kütləvi olaraq
hamıya aid edənlər də. Məsələn, şirkətin bütün əməkdaşlarına və ya hər hansı departamentdə
işləyənlərə və s. verilə bilər. Əksər halda təcrübədə bu, hamıya aid edilir. Bunun
qanunvericilik tərəfi yoxdur, işəgötürən və işçi arasında tənzimlənən prosesdir”.
Arxayınlıq
yaradan mexanizm
T.İslamov
deyir ki, 13-cü maaş işlək mexanizm hesab olunmur: "Dövlət qurumlarında hələ keyfiyyət
əsaslı idarəetmə sisteminə keçid yeni olduğu üçün 13-cü maaş tətbiqindən
istifadə edilir. Əksər hallarda işlək mexanizm deyil. İşçi bilir ki, keyfiyyət yüksək
oldu-olmadı, işlərini tələb olunan formada icra etdi-etmədi, 13-cü maaşı
alacaq. Bu da əməkdaşda arxayınlıq yarada bilər. Həm də yaxşı işləyən, yüksək keyfiyyət
göstərən əməkdaşların ruhdan düşməsinə gətirib çıxara bilər. Çünki bilir ki,
onsuz da hər kəs mükafatlandırılacaq və əlavə çalışmağa ehtiyac yoxdur”.
Yüksək nəticə
üçün fərqli yanaşma
T.İslamovun
sözlərinə görə, işçilər arasında fərqlənmə olmadığı təqdirdə, əməkdaşlar yüksək
nəticə göstərmək istəmirlər: "Standart olaraq 13-cü əmək haqqı ödənilən dövlət
qurumları və keyfiyyət əsaslı idarəetmə sistemi olmayan özəl şirkətlərdə bu, o
qədər də işlək mexanizmə çevrilmir və əməkdaşları bir-birindən fərqləndirmir.
Harada ki fərqlənmə yoxdur, orada əməkdaşların öz nəticələrini yüksək formada
ortaya qoymaq həvəsləri olmur. Hər kəs nə qədər mükafat alacağını öncədən bilir
və ona görə də, əlavə olaraq enerji sərf etmir, səy göstərmir”.
Əgər belə
olsa…
T.İslamov
bildirir ki, hədəflər qoyub mükafatlar verilsə, bu zaman işçilər daha yüksək nəticə
göstərər: "Yaxşı olar ki, şirkətlər və qurumlar performans əsaslı idarəetməyə və
mükafatlandırma metoduna keçsinlər. Bu, performansın idarə edilməsinə görə
bonus mexanizmidir. Yəni ilin əvvəlində əməkdaşlara smart hədəflər qoyulur və
ilin sonunda ölçülür. Öncədən bəyan edilir ki, əgər siz hədəfləri tələb edilən
formada icra etsəniz, ilin sonunda filan qədər mükafat alacaqsınız. Bu sistem əməkdaşları
motivasiya edər və daha yüksək nəticələr göstərməyə sövq etmiş olar”.
T.İslamov
qeyd etdi ki, ölkəmizdə "13-cü maaş” təcrübəsi qüvvəsini itirir. Artıq dövlət müəssisələri də iş fəaliyyətinin
idarə edilməsi, keyfiyyət menecmenti sisteminə uyğun olaraq mükafat və
bonuslara keçid alıb.
Zərif
Salmanlı