Bəy oğlunun izi ilə...
Etiraf
edək ki, Naxçıvanla fizioloji bağlılığı olan və dünyaya göz açandan sonra
zamanında mahalda çox məşhur olan Şirəli bəyin oğlu Bəhruz bəy Kəngərlinin
adını eşidən çoxlarının rəssam olmaq
arzusu ilə yaşamaları danılmazdır. Bu mənada Kəngərlilər nəslindən olan və rəssamlığı
özünə peşə seçən Hafizin 29 il bundan əvvəl ailəsində doğulan oğluna ad-sanı
çoxdan Naxçıvanın sərhədlərini aşmış sələfinin adını qoymasını da təbii saymaq
olar. Əlbəttə, bütün baş verənlər – uşağın dünyaya gəlişi, ona Bəhruzun adının
verilməsi, qohum-əqrəbanın onun simasında gələcəyin tanınmış fırça ustasını
görmək istəmələri Kəngərlilər nəslində baş qaldırmış "mavi arzu”nun görünən tərəfləri
idi. Odur ki, daha çox "Qanlı Yanvar”la anılan
1990-cu ildə doğulan və arzu qanadlarında əvvəlcə Bakıdakı rəssamlıq
kollecində (keçmiş Ə.Əzimzadə adına rəssamlıq məktəbi), sonra isə Azərbaycan
Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının bakalavr və magistr pillələrini uğurla bitirən
gənc Bəhruz Kəngərli 27 yaşında bəy oğlunun da keçdiyi sənət yoluna çıxdı və rəsmi
olaraq – əli diplomlu müstəqil yaradıcılığa başladı...
Bu yolların müəyyən mənada oxşarlığı da var, amma
zaman göstəricilərinə görə onlar çox fərqlidirlər. Belə ki, bəy oğlunun
arzularının Naxçıvanda daşa dəyib puç olması çox tez – onun 30 yaşında baş
verdi, 29 yaşında olan rəssam oğlu isə Bakıda onsuz da əvvəlki təravətini
qoruyub saxlamaqda davam edən və çoxlarının arzuladığı "Kəngərli şöhrəti”nin üzərinə
yeni təqdir çalarları əlavə etmək niyyətindədir.
Bəy oğlunun əsərləri Naxçıvandan kənara çıxmasa da, onun gənc xələfinin əsərləri
isə xarici ölkələrin sərgi salonlarını və nüfuzlu şəxsi kolleksiyaları bəzəməkdədir...
Etiraf edək ki, Bəhruzun ilk sənət uğurları gəncin
arzuladığı sənət amalına doğru çox ciddi addımlar atdığını sərgiləməkdədir.
Bunu onun artıq əlinə rəssam diplomu almazdan əvvəl sənət məkanda tanınması da
təsdiqləyir. Belə ki, gənc rəssamın ilk əsərlərinin yaşıdları ilə yanaşı, özündən
böyük olan həmkarlarının da diqqətini cəlb etməsi isə onun axtarışlarında
yeniliyə və özünəməxsusluğa meylli olmasından xəbər verirdi...
Bu
gün Bəhruzun müxtəlif mövzu və janrları əhatə edən yaradıcılıq irsini incələyəndə,
onların gözümüzdə adiləşən hadisə və motivlərə, təzadlı insan yaşantılarına,
maddi və mənəvi dəyərlərə özünəməxsus bədii münasibət toplusu olduğunu görmək
mümkündür. Gənc yaradıcının adi və sadə hesab etdiyimiz bir çox mövzu və süjetləri
bədiiləşdirməyə üstünlük verməsi, onu ötən əsrin 50-70-ci illərində nəinki Azərbaycan,
hətta keçmiş SSRİ-nin bədii məkanında çaxnaşma yaradan, Kreml ideoloqlarının narahatlığına
səbəb olan "Abşeron məktəbi” təmsilçilərinin gerçəkliyə münasibətlərinə
yaxınlaşdırır. Onlarda məşhur sələfinin Naxçıvanda ərsəyə gətirdiyi motivlərlə
anım yaradan məqamlar da mövcuddur. Süni pafosdan və patetikadan uzaq olan bu təqdimatlarda
tamaşaçı ruhunu oxşaya biləcək, zaman-zaman
müşahidə edildiyi halda başqalarının görə bilmədiyi estetik qaynaqların
bədiiləşdirilməsi qabarıq və yaddaqalandır.
"Təklənmiş”
stul, "mələk”ləşən qızcığaz, əyləncələri ev heyvan və quşlarını əzizləmək olan
kənd uşaqları, asılqanda sahibinin "intizar”ını çəkən milli geyim, tavadakı
qayğanaq və s. daşıdıqları estetikasına görə özünəməxsusdur. Müxtəlif janrlı bu
əsərlərin rəng qatında müşahidə etdiyimiz üst-üstə "qalalanan” yaxıların
bir-birini əvəzləməsində və yaxud da tamamlamasında, klassik rəngkarlıqla anım
yaradan məqamlar olsa da, uyarlığı
duyulan bu "rəng məcmusu”nun ümumi ruhuna ekspressiv çalarlar əlavə edən və
bununla da bədii görüntünün düşündürücülüyünə nail olan müəllif, bütünlükdə,
onun həm də cəlbedici bütövlüyünü əldə etmişdir. Əsərlərin ayrı-ayrılıqda təhlilinə
keçməzdən əvvəl, deməliyik ki, rəssam oğlu Bəhruzun bir vaxtlar bəy oğlu Bəhruzun
bədii "izi”nə ünvanlanan həsədinin bir az öləzidiyini də görmək mümkündür. Əslində,
bu elə belə də olmalı idi və əks halda, bu gün bizi onun yaradıcılığı bu qədər
cəlb etməzdi...
Adəm
və Həvva mövzusuna zaman-zaman göstərilən saysız-hesabsız bədii yanaşmaların
qarşılığında, yenidən yer üzünün ilk məhəbbət nümunəsinə müraciət etmək,
doğrudan da, çox çətin məsələdir. Bu prosesdə önəmlisi "günah”a müəllif münasibətinin
necə olmasıdır. Bu mənada kətan qarşısında dayanan rəssam bir-neçə suala cavab
tapmalıydı: bu cütlüyün əməli doğrudanmı günahdır? Bu "günaha” niyə zamanında göz
yumulmuşdu? Bəlkə, bilavasitə Yaradanın gözü qarşısında yaşananlara – günah
hesab olunana başqa ad qoymağın vaxtı
yetişib? Şaquli kompozisiyada iki yarının tamlığını bədii şəkildə təqdim
edən müəllif, bütünlükdə, işıqlı görünən tutumda iki şeyi xüsusi
vurğulayıb: günah obyekti olan almanı və
günahı ötürən və onu qəbul edən əlləri. Qara əllər və işıqlı alma... Bunlar təzadlı
görünsələr də, rəssam yozumu kimi maraqlıdır. Əslində rəssamın yaratdığı bu təzadda
yuxarıda sadaladığımız suallara nisbi də olsa cavabın mövcudluğu duyulan və
düşündürücüdür... Görəsən, qara əlləri işıqlandıran bu alma əldən ələ keçməsəydi
və yaxud Həvvanın Adəmə uzanılı əli göydə qalsaydı nə ola bilərdi?
Rəssamın
daha bir-neçə əsərində "qara” əlləri müxtəlif jestlərin ifadəçisi kimi görürük.
Bu insan yaşantılarında da təzad mövcuddur, başqa sözlə desək, ələmə-nəşəyə bələnmiş
bu zərif əllərdə əllərin daşımağa aciz olduğu mənəvi-psixoloji yükün ovqat yaradıcılığı
hiss olunandır. Qənaətimizcə, elə rəssam niyyətinin mayasında da onları təsirli
tutumda qabartmaq durur...
Bəhruzun bir çox əsərlərinin timsalında demək olar
ki, müxtəlif yaşlı insanların gerçəkliyə fərdi münasibətindən şirələnən
yaşantılarının mayasında çoxlarının düşündüyü kimi elə də çoxqatlı obyekt –
qaynaq durmur. Bunu saçları lentli balaca qıza bəyaz çəpiş məsumluğunun, "rəng seli”ndə çimmiş kimi görünən xoruz
belinin rahatlığının bəxş etdiyi sevincin ifadəsində də görmək mümkündür. Rəssamın uzunqulağı dünyanın ən rahat "nəqliyyatı”
hesab edən balaca oğlanın qürurlu
oturuşundan "kənd iyi” gəlmədiyini göstərməsində isə onun bu "kənd
obrazları”nın çox koloritli olduğunu göstərmək istəyi gizlənir, desək, həqiqəti
söyləmiş olarıq.
İlk baxışda sadədən də sadə görünən belə obrazlar Bəhruzun
yaratdığı daha bir-neçə əsərin məna-məzmun daşıyıcısıdır. Qoşa şarın havada
"nurlanaraq” uçuşuna heyranlıqla tamaşa edən oğlanın, bəyaz "qanad”ları ağ
geyiminə xüsusi gözəlik verən qızcığazın, əlvan rəngli xoruzu xüsusi məhəbbətlə
əzizləyən oğlanın və oyuncaq atın belində özünü rahat hiss edən bəyaz geyimli
qızın təsvirində görünənlərə nüfuzedici
rəssam münasibəti duyulmaqdadır...
Bəhruz Kəngərlinin bədii irsində sadəliyi birmənalı
olan digər kompozisiyalar da mövcuddur. Bu sadəliyin cəlbedici bədii tutum
almasının mayasında heç şübhəsiz rəssamın həmin adilikdə başqalarının görə bilmədiyi
gözəllik qaynaqlarını üzə çıxara bilməsidir. Bu mənada onun müxtəlif məişət əşyalarına,
onu əhatə edən maddi-mədəniyyət aləminə yanaşmasında həyatın və onu təşkil edənlərin
bədii-fəlsəfi yozumu daha qabarıqdır. Bu mənada gənc fırça ustasının "təklənmiş”
stula və geyimli asılqana münasibətindəki zahiri "donuq”luğun alt qatını
tamaşaçını düşündürmək gücündə olduğunu vurğulamaq istərdik. Dünya və Azərbaycan təsviri sənətində ətraf məkandan
təcrid olunmuş – ovqat yaratmağa yönəli stul təsvirinə rast gəlmək mümkündür. Bəhruzun
əsərində də tamaşaçıda nostalji hisslər oyatmaq kimi çətin estetik tutumun əldə
edilməsinin nəticəsidir ki, funksionallığı və gərəkliyi birmənalı olan əşyanın
indiki "təcrid” olunmuş durumunda, onun təklənməsnin səbəbi, tamaşaçını suallar
burulğanına salmaq gücünün ifadəsi ilə şərh olunmuşdur...
Asılqanda "üşüyən” milli qadın geyiminin də
tamaşaçısını duyğulandırmaq istəyi qabarıqdır. Qənaətimizcə, müəllifin təqdimatında
haradasa müasirliyin güdazına getmiş milli geyimin öz sahibi ilə görüşünün xiffətini
çəkməsi və yaxud da bu təmasın heç vaxt baş tutmayacağına işarə kimi düşünülən "əbədi həsrət”in bir daha vurğulanması önə çəkilmişdir.Rəssamın digər əsərlərində də tamaşaçını düşündürmək
gücündə olan bədii təqdimatlara rast gəlmək mümkündür. Bu mənada onun insan-təyyarəsinin,
tavadakı qayğanağın, hətta "problem”siz görünən paytaxtın aylı gecəsinin də
tamaşaçını duyğulandırmağa yönəli bədii-estetik potensialı vardır.
Sonda Bəhruz Kəngərlinin bədiiləşdirdiyi görüntülərdə
onun rəngkarlıq estetikasının vacib və özünəməxsus görkəmə malik olduğunu da
vurğulamaq istərdik. Onun kətandan "boylanan” bədii şərhlərində "yuxu təəssüratı”nın
kifayət qədər qabarıqlığı, daima axtarışda olan müəllifin göstərmək istədiklərini,
söyləmək arzusunda olduğu həqiqətləri
bir qədər naturalistik aydınlıqdan uzaq – "dumana bələnmiş” tutumda təqdimatı
bu nəticəni təşkil edir. Bəy oğlunun mənəvi-bədii yolunu özünə örnək hesab edən
gənc rəssam tədricən röyalarını çin etmək istəyindədir. Bunun baş tutması isə
zamana ehtiyacı olan məsələdir. Odur ki, bu yerdə böyük Bəhruzun xələfinə
"Yuxuların çin olsun!” deyirik... Ziyadxan Əliyev