2020-ci ilin büdcə layihəsi: nə, necə dəyişir?
Məlum olduğu
kimi, Maliyyə Nazirliyi 2020-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsini hökumətə təqdim
edib. Büdcənin bir çox detalları məlumdur və bu baxımdan 2020-ci ilin dövlət
büdcəsini güclü maliyyə təminatı, xüsusilə də etibarlı sosialyönümlü mənbə sənədi
hesab etmək olar.
2020-ci ilin
büdcəsi cari ilin büdcəsindən təkcə gəlir və xərclərinin daha böyük olması ilə
fərqlənmir, həm də növbəti ilin büdcəsində keyfiyyət dəyişikliklərini ehtiva edən
mühüm məqamları görmək olar. İlk növbədə, qeyd etmək lazımdır ki, gələn ilin
dövlət büdcəsi yeni yanaşmalara və yeni büdcə qaydasına uyğun olaraq tərtib
edilib. Bu qaydalar ilk növbədə, neft qiymətlərindəki dəyişkənliyin büdcə gəlirlərinə
təsirini minimuma endirməyi hədəfləyir. Mexanizm belədir, icmal büdcə xərclərinin
yuxarı həddi ölkənin xalis maliyyə aktivləri (XMA) nəzərə alınmaqla icmal büdcənin
xərclənə bilən neft gəlirləri, icmal büdcənin qeyri-neft gəlirləri və icmal
büdcəyə digər daxilolmaların cəmi kimi hesablanır. Eyni zamanda, icmal büdcə xərclərinin
yuxarı həddi icmal büdcə xərclərinə 3%-lik nominal artım tempinin tətbiqi əsasında
hesablanır. 2020-ci ildən başlayaraq dövlət büdcəsinin Orta Müddətli Xərclər Çərçivəsi
əsasında qurulması artıq dayanıqlı fiskal çərçivənin və yüksək dərəcədə fiskal
intizamın olmasını tələb edir.
Məhz bu baxımdan
növbəti ilin büdcə zərfinin parametrləri həm fiskal baxımdan, həm də ümumi
iqtisadi yanaşma cəhətdən əhəmiyyət kəsb edir. Gələn ilin dövlət büdcəsinin gəlirləri
isə 24484,0 mln. manat məbləğində proqnozlaşdırılır ki, bu da 2019-cu ilin təsdiq
edilmiş göstəricisi ilə müqayisədə 1,316 mln. manat və ya 5,7 faiz çoxdur.
Xüsusilə də, gələn ilin büdcəsində neftin baza qiymətinin 55 dollardan götürülməsi
və qeyri-neft gəlirlərinin neft taransfertlərini üstələməsi tamamilə məntiqlidir.
Faktiki olaraq neftin qiymətlərindəki volatilliyin büdcə gəlirlərinə təsiri
minimallaşdırılıbdır.
Büdcədə
qeyri-neft gəlirlərinin payındakı artım Dövlət Neft Fondundan artan transfertlərdən
2,5 dəfə çoxdur. Neft Fondundan transfert təxminən 400 milyon manat artır (3
faiz artım), halbuki qeyri-neft gəlirlərinin artım tempi 11,3 fazidir, yəni
cari illə nisbətdə 1 milyard 68 milyon manat. Ümumilikdə, gələn ilin büdcə gəlirlərinin
tərkibində qeyri-neft gəlirləri 10 milyard 536,5 milyon manat olmaqla payını 43
faizə çatdırmış olacaq.
Yeri gəlmişkən,
2017, 2018 və 2019-cu ilin dövlət büdcələrində Neft Fondunun büdcəyə transfertləri
orta templə 7-8 faizdən çox idi, 2020-ci ildə isə bu temp 2 dəfə azalıb, gələn
il büdcəyə transfertin fiziki həcmi 3,5 faiz artır, qeyri-neft gəlirləri isə
bundan 2,5 dəfə artmağa (11,3 faiz) fokuslanıb. Ötən illərdə qeyri-neft gəlirlərinin
artım tempi təxminən 7-8 faiz idi, gələn il bu rəqəm qeyri-neft gəlirləri üzrə
11 faiz artmaqla neft amilinin təsirini əhəmiyyətli dərəcədə azaltmış olur.
2020-ci ildə
dövlət büdcəsinin xərcləri 25618,2 mln. manat məbləğində proqnozlaşdırılır ki,
bu da 2019-cu ilin təsdiq edilmiş göstəricisi ilə müqayisədə 428,2 mln. manat
çoxdur. Gələn ilin dövlət büdcəsinin gəlirləri isə 24484,0 mln. manat məbləğində
proqnozlaşdırılır ki, bu da 2019-cu ilin təsdiq edilmiş göstəricisi ilə müqayisədə
1316,0 mln. manat və ya 5,7 faiz çoxdur.Qarşıdakı büdcə
ilinin paramaetrlərinə diqqətlə yanaşdıqda, açıq şəkildə maliyyə idarəçiliyi
sahəsində aparılan islahatların iqtisadiyyatın neft amilindən asılılığının
azaldılmasına mühüm təsir göstərdiyini görmək mümkündür.
Yeni strateji
yanaşmalardan biri qeyri-neft baza kəsirinin orta və uzunmüddətli dövrdə
qoyulmuş hədəflərə uyğunluğudur. 2020-ci ildə dövlət büdcəsinin kəsirinin
1,134,2 mln. manat olması planlaşdırılır ki, bu da cari ilin göstəricisindən
887,8 mln. manat və ya 43,9 faiz azdır.
Qarşıdakı ilin
büdcə layihəsində mühüm məqamlardan biri qeyri-neft baza kəsrinin qeyri-neft
ÜDM-ə nisbətinin əvvəlki ilin müvafiq göstəricisindən az olmasıdır. Bu baxımdan
da yeni büdcə qaydasının tətbiqi dövlət büdcəsinin neft qiymətlərindəki
volatillikdən asılılığının azaldılması və fiskal intizamın əhəmiyyətli dərəcədə
möhkəmləndirilməsini nəzərdə tutur. Eyni zamanda, büdcə siyasətinin
protsikliyinin kontr-tsikliklə əvəz olunmasına imkan verir.
Elbrus Cəfərli