Yeni dramaturqların meydana gəlməsi və teatra yol tapmasını hədəfləyən müsabiqə
İsmayıl İman: "Yeni nəsli ənənəvi mövzu və
problematika o qədər də maraqlandırmır”
Azərbaycan
Teatrının yaranmasından 147 il keçir. 147 yaşlı teatrımızın ən başlıca problemlərindən
biri müasir, yeni dram əsərlərinin yazılmaması və yazılan əsərlərin də səhnəyə
yol tapa bilməməsidir. Amma deyəsən bu məsələ də həllini tapmağa başlayır. Belə
ki, "Yeni dudman" Müasir Dramaturgiya Müsabiqəsi ilə səhnədə yeni əsərlər
izləmək imkanı əldə edəcəyik.Müsabiqənin adı bu il 150 illik yubileyi dövlət səviyyəsində qeyd
edilən görkəmli yazıçı-dramaturq Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Köhnə dudman” əsərindən
götürülüb. Müsabiqənin ideyası da bu paradoksda – "yeni” və arxaik "dudman”
sözlərinin vəhdətindədir. Layihə ilə daha yaxından tanış olmaq və bu ümidverici
müsabiqənin şərtlərinə bələd olmaq üçün müsabiqənin bədii rəhbəri, dramaturq İsmayıl İmanı
redaksiyamıza dəvət etdik. Müsahibimiz bizimlə söhbətində müsabiqənin Mədəniyyət Nazirliyi, Azərbaycan Teatr Xadimləri
İttifaqı və "British Council Azərbaycan”ın dəstəyi ilə keçirildiyini bildirdi. O,
"Yeni dudman” Müasir Dramaturgiya Müsabiqəsinin yazarların və pyes yazmaq,
yazdığı pyeslərin səhnə təcəssümünü görmək istəyində olan insanların arzularına
uyğun olduğunu dilə gətirdi.
- "Yeni dudman" müsabiqəsi hansı zərurətdən
yarandı? Ümumiyyətlə, belə bir layihənin hazırlanmasına ehtiyac var idimi?
- Bu müsabiqə pyes yazmaq istəyən, özündə
dramaturji potensialı görən və əsərinin səhnələşdirilməsini istəyən insanlar
üçün yaranan şansdır. Tez-tez mətbuatda, tədbirlərdə rejissorlarımız "yeni
əsərlər yazılmır", "yeni müəlliflər yoxdur" kimi fikirlər səsləndirirlər.
Pyes yazan müəlliflər isə bildirirlər ki, onlara əsərlərini teatra təqdim etmək
üçün şərait yaradılmır. Belə çıxır ki, müəlliflərlə teatrlar arasında
koordinasiya problemi mövcuddur. "Yeni dudman" müsabiqəsi bu problemin
aradan qaldırılmasını hədəfləyir.
- İstərdik,
bu layihə ilə bizi yaxından tanış edəsiniz.
- Bu müsabiqə yeni dramaturqların meydana
gəlməsi və teatra yol tapması üçün gözəl vasitədir. Müsabiqənin əsas məqsədi teatr sənətinin populyarlaşdırılması, ilk
növbədə, yeni pyes müəlliflərinin aşkar edilməsi, habelə Azərbaycan teatr
ənənələri kontekstində, ölkədə baş verən yenilikləri əks etdirən çağdaş dram
əsərlərinin yazılmasıdır."Yeni
dudman” Müasir Dramaturgiya Müsabiqəsitədris proqramını,
dramaturgiya müsabiqəsini və pyeslərin teatrallaşdırılmış oxunuşunuözündə
ehtiva edir.Tədris
proqramıçərçivəsində
aprel-may aylarında yerli və xarici mütəxəssislər iştirakçılar üçün teatr sənətinin
müxtəlif problemlərinə həsr olunmuş mühazirələr oxuyacaq, dram təlimçiləri isə
dram əsərinin yazılma metodları haqqında praktiki seminarlar aparacaqlar. Teatr
haqqında mühazirələri rejissorlar, dramaturqlar, teatr tənqidçiləri və
teatrşünaslar oxuyacaqlar. Praktiki ustad dərslərini (drama-treninqləri) isə
peşəkar dramaturqlar aparacaq. Dramaturgiya ilə bağlı treninqlər nəzəriyyə,
ümumi və fərdi söhbətlər, əks-əlaqə üzərində qurulmuş təcrübi tapşırıqlar üzrə
intensiv məşğələlər formasında keçiriləcək. Təlimlərin yekununda iştirakçılara
öz pyeslərini yazmaq üçün müəyyən vaxt veriləcək. Onlar peşəkar dram təlimçiləri
ilə sıx əlaqədə mətn üzərində işləyəcəklər.Dramaturgiya
müsabiqəsimərhələsində iştirakçılar öz pyeslərini müsabiqəyə təqdim
edəcəklər. Onu da qeyd edim ki, pyeslər müsabiqəyə üç dildə – Azərbaycan, rus və
ingilis dillərində təqdim oluna bilər. Bu isə həm Azərbaycan, həm rus, həm də
ingilisdilli müəlliflərin müsabiqəyə qatılmasına imkan yaradır. Oxunuş və
quruluş üçün pyeslərin tərcümə variantından istifadə ediləcək. Üçüncü mərhələdə,
müsabiqənin yekununda təqdim edilən pyeslərin teatrallaşdırılmış oxunuşu və
müzakirəsi təşkil olunacaq. Münsiflər heyəti əsərləri qiymətləndirəcək və
festivalın üç qalib pyesini seçəcək. Uğur qazanmış pyeslərin 2021-ci ildə dövlət
sifarişi ilə teatrlarda tamaşaya qoyulması nəzərdə tutulur. "Yeni dudman”
Müasir Dramaturgiya Müsabiqəsinin iki ildən bir təşkil olunması planlaşdırılır.
- Yaş məhdudiyyəti varmı?
- 16
yaşdan 50 yaşa qədər hər bir Azərbaycan vətəndaşı bu layihədə iştirak edə bilər.
- İştirakçılar mövzu seçimində sərbəst olacaqlar?
- Biz iştirakçılara hansı mövzuya müraciət edə
biləcəklərini deməyəcəyik. Bacardığımız qədər müəlliflərə çərçivə qoymayacağıq.
Yəqin ki, müsabiqəyə qatılan iştirakçılar aktual mövzulara toxunacaq. Çünki
yeni nəsli ənənəvi mövzu və problematika o qədər də maraqlandırmır, onlar
aktual mövzulara meyllidirlər. Nəticədə onlarla yeni pyes yazılaraq, teatr
ictimaiyyətinin diqqətinə təqdim ediləcək. Ən uğurlu üç pyes isə səhnə həllini
tapacaq. Tamaşalar 2021-ci ildə səhnələşdiriləcək. Əsas yaradıcı proses isə
2020-ci ildə görüləcək.
- Sizcə, bu layihə teatr üçün yeni nəfəs ola biləcəkmi?
- Əlbəttə, müasir əsərlərin, gündəmdə olan
problemlərin teatra ayaq açması üçün gözəl zəmin yaranacaq.
- Layihənin şərtlərində qeyd olunur ki, pyesi
tamaşaya qoyulan şəxslər burada yenidən iştirak edə bilməz. Düşünürsünüz ki,
yenə eyni insanlar qalib olar?
- Biz
istərdik ki, bu sahəyə yeni simalar gəlsin. Ola bilər ki, hansısa müəllif indiyə
qədər heç zaman pyes yazmayıb. Fərqli sahələrdə çalışıb, ancaq özündə belə bir
potensial hiss edir. Bu layihədə olan tədris proqramı onları doğru istiqamətdə
yönəldəcək.
- Ustad dərslərində, yəni treninqlərdə kimlər
iştirak edəcək?
-
Müsabiqədə xarici ölkələrdən olan 4 nəfər tanınmış mütəxəssis ustad qismində
çıxış edəcək. Onları yaxın zamanda elan edəcəyik. 5 xarici, 2 yerli mütəxəssisimiz
isə ümumi olaraq teatra aid mövzularda mühazirə oxuyacaqlar. Treninqlər 5
günlük nəzərdə tutulub. İştirakçılar ustadlardan pyesin yazılma qaydalarını öyrənib,
bilavasitə praktiki işə tətbiq edəcəklər. Yay tətilində onlar öz pyeslərini
yazacaqlar. Payızda isə yenidən təlimçilərlə görüşəcəklər. Yekunda hazır pyeslər
müsabiqəyə təqdim olunacaq. Münsif heyətimizin üzvləri isə üç qalib pyesi seçəcək.
Qaliblərin mükafatı onların əsərlərinin dövlət sifarişi yolu ilə tamaşaya
qoyulmasıdır. O iştirakçılar artıq teatrda əsərlərinin səhnə həllini görə biləcəklər.
Bunun özü böyük bir addımdır. Çünki hər yazarın əsəri teatr tərəfindən qəbul
edilmir. Misal üçün, mənim pyeslərim dövlət teartlarında tamaşaya qoyulmayıb.
- Niyə ?
- Bunu
teatrlardan soruşmaq lazımdır. Ancaq bildirim ki, yaxın vaxtlarda pyeslərimdən
birinin səhnəyə qoyulması gözlənilir. Lakin bunun "Yeni dudman"la heç
bir bağlılığı yoxdur.
- Sizin əsərlərinizlə
maraqlanmayıblar?
- Əslində, maraqlanırlar. Amma o əsərlər kiməsə
maraqlıdır, kiməsə yox.
- Doğrudanmı, teatrın təməli dramaturgiyadır?
-
Birinci addım pyes, dramaturji materialdır. Yaxşı dramaturgiya olmadan yaxşı
teatr yaratmaq istəyi təməlsiz bina inşa etmək kimidir.
- Sizcə, teatr üçün ayrıca pyes yazılmalıdırmı?
- Teatra
başqa prizmadan yanaşmaq lazımdır. Daha çox xarici müasir müəlliflərin pyeslərini
oxuyuram. Onların prinsipi tamamilə fərqlidir. Yəni, yazı formatı bir az
başqadır. Dünya dramaturgiyası kanonik formalardan çox uzaqdır.
- Bu gün teatrlarımızın repertuarı sizi qane
edirmi?
- Hər
teatrın spesifik xüsusiyyətləri var. Ancaq buna baxmayaraq, teatrın repertuarı
rəngarəng olmalıdır. Təəssüf ki, bizim teatrlarımızın repertuarında klassik əsərlər
üstünlük təşkil edir. Demirəm ki, klassik əsərlər səhnələşdirilməməlidir, ancaq
hər teatrın repertuarında klassik əsərlə yanaşı, müasir dövrdə aktual
mövzulardan bəhs edən pyeslər də olmalıdır. Təkcə klassikaya köklənməyin tərəfdarı
deyiləm.
- Ancaq rejissorlar da deyir ki, klassik əsəri
bu günümüzlə səsləşdirmişik. Siz bizim teatrlarımızda klassik əsər əsasında
hazırlanmış müasir tamaşa görmüsünüzmü?
- Mən elə müasir bir tamaşa izləməmişəm.
Əslində, klassik əsəri rejissor tam yeni formada təqdim edə bilər. Məlum əsərə
başqa prizmadan baxmaqla ona müasirlik gətirmək mümkündür. Ancaq mən yerli
teatrlarımızda bununla rastlaşmamışam. Əslində, müasir bir mövzuya toxunub onu
gözəl şəkildə səhnələşdirmək mümkün olduğu halda, keçmişdən hər hansı əsərin səhnələşdirilməsi
bir qədər insanları teatrdan uzaqlaşdırır. Gündəmimiz o qədər zəngindir ki,
teatr bu sahədə geridə qalır. Gənclər üçün teatr toz yığınını xatırladır və elə
təsəvvür yaranır ki, teatr köhnənin qalığıdır. Düzdür, teatrların tamaşaçısı
var, ancaq istərdim ki, gənclər daha çox gəlsin.
Xəyalə Rəis