“Oğru pişik” hekayəsində yazıçı təxəyyülü
Hekayənin
əsas qəhrəmanı Oğru pişik onu çox yaxşı tanıyan yazıçı Kamran İmranoğlu
(Əliyev) tərəfindən ən incə xüsusiyyətlərinə qədər elə ilk sətirlərdən oxucuya
çatdırılır: "...Sonra yenə ağzını açdı və yenə əsnəyə-əsnəyə, bu dəfə başını
sol tərəfə çevirdi. Bədənini onurğası boyu gərib bir az da xoşhallandı. Bu
əlamətlər onun yuxudan durmasının əlamətləri idi.” Hekayə boyu yazıçı qələmi
ilə Oğru pişiyin düşüncələri qismində onun başına gəlmiş əhvalatlar təsvir olunur.
Bir süjet içərisində bir çox hadisə bir-biri ilə vəhdət təşkil edərək nəyə görə
"oğru pişik” ifadəsinin yaranması haqqında oxucuya məlumat verir. Bu
əhvalatlardan hekayənin əvvəlində başlayaraq Oğru pişiyin ağacın budağına
qonmuş sərçəyə uzun-uzadı baxması ilə ağlından keçən düşüncə axınından şirin
təhkiyə vasitəsilə xəbər tuturuq. Pişik sərçə balasını tutmaq halında heç
deyildi: "Bəlkə, uşaqlıqda nə vaxtsa bunu eləmişdi. Amma indi ona tam aydın idi
ki, budağın üzərindəki sərçə balasını tutmaq mümkün deyil. Buna baxmayaraq, gözlərini
yenə də oraya zilləmişdi”.
Aytac Orucova
Məhəllədə
hər evin öz pişiyi vardır və onlara çox
bağlanmış və öz övladları kimi qayğı göstərərək qış aylarında evlərində
saxlayan ev sahiblərinin pişikləri çox sevmələrinin səbəblərindən biri "siçanların
qənimi” olmaları idi. Ancaq bu hekayədə söhbət o pişiklərdən deyil, məhz Oğru
pişikdən gedir. Çünki o, neçə illərdir ki, 4-5 evin ətrafında dolaşardı və hər
bir ev yiyəsi ilə də başqa-başqa hekayələrin yaranmasının səbəbkarı idi. Onun
oğru olduğundan hamı xəbər tutsa da, heç kəs pişiyi məhəlləsindən
uzaqlaşdırmırdı. Pişik bu hörməti bir neçə səbəbdən qazanmışdı. Bunlardan biri
çalağanın hücumuna məruz qalan toyuğun balalarını qoruyarkən yaranan səs-küyü
eşidən pişiyin onun köməyinə yetməsi idi. Bu hadisə pişiyi bir neçə gün əsas
söhbət mövzusuna çevirir. Digər bir səbəb isə zəlzələ ilə əlaqəlidir. Bir gün
həyətdən vahiməli səs eşidilir. Oğru pişik həyətdəki digər pişikləri də
səsləyərək, o tərəf-bu tərəfə qaçır. Zəlzələni qabaqcadan insanlara bildirən
pişik növbəti dəfə onların rəğbətini qazanır, bundan sonra ona "gözün üstə
qaşın var” deyən olmur. Bəs pişik "oğru” ləqəbini necə qazanmışdı? Bu
sətirlərdən artıq oğru pişiyin başına gələn hadisələr axınına qapılırıq: "Oğru
pişik hərdən də gözlərini budaqdakı sərçə balasından yayındırıb asta-asta
yumur, özünə bir az rahatlıq verirdi. Sonra yenə gözlərini açaraq sərçə
balasının yerində olub-olmamasını yoxlayırdı. Qəfildən oğru pişiyin xəyalından
bir vaxtlar bizim cücəni necə oğurlayıb aparması gəlib keçdi”.
Hekayədə
yazıçı öz anasından da bəhs edərək, onun hər il toyuqları və cücələri lazım gəldikcə havaya
çıxarmasında danışır. Belə anlarda da Oğru pişik gizlicə cücələri güdür.
Yazıçının dediyi kimi onda bu marağı Şərəbanı arvad oyatmışdı. Belə ki, bir gün
Şərəbanı cücələridən birinin qıçının sındığını görür və ərinin təkidi ilə onu
pişiklərə yem olaraq atmasını söyləyir. Ürəyi əl verməsə də, başqa çarə tapa
bilməyən Şərabanı arvad onu oğru pişiyin qarşısına atır. Burada maraqlı bir
məqam baş verir. İlk öncə oğru pişik cücənin gözəlləyinə heyran olub ona
diqqətlə baxır və onu sığallamağa başlayır. Mənim fikrimcə, bu hadisənin şahidi
olan hər kəsdə azca da olsa, bu nəvazişdən pişiyin onun yeməməsi ilə bağlı ümid
yaranardı. Ancaq belə olmur, pişik cücəni boğur və dişində daşıyaraq oradan
uzaqlaşır. Bu zaman pişik oğurluq etmir, sanki cücəni ona pay kimi vermişdilər.
Lakin bu hadisə onu həqiqətən oğurluq etməyə sövq edir və pişiyin cücəyə
dadanmağa bu vaxtdan başlayır. Özünə tövlənin divarının bir küncündə yer tapan
pişik cücələri seyr etməyi adət eləmişdi. Yazıçı öz həyətlərində baş verən
əhvalatdan söz açır. Cücələr yenidən həyətdə gəzişərkən onlardan biri kolluğa
girərək gözdən itir, anac toyuq balalarını səsləsə də, o cücədən səs gəlmir.
Bunu duyan oğru pişik yavaş-yavaş yerindən tərpənərək ona yaxınlaşır və sonra
anasının "Oğru pişik
cücəmin birini aparıb” sözləri ilə insanların gözündə pişiyin "oğru” statusunu
möhkəmlədir.
Belə bir oğurluq hadisəsi qonşuluqda olan Güləsər
xalanın da başına gəlmişdi. Toyuq
kəsdirmək üçün heç kəsi tapa bilməyən Güləsər xalanın gözünə qonşu məhəllədən
olan işıq pulu yığan Hidayət sataşır. Onun könlünə toyuq əti düşən kimi,
Hidayətin də könlünə yamanca qarpız düşür: "..ay Güləsər xala, qarpızdan-zaddan
bir şey varsa, gətir yeyək, ürəyim yanır.” Elə bunu eşitcək, Güləsər xala
qarpızının əvəzində toyuğunu kəsməyə adam tapdığından sevincək zirzəmilərindən
tez qarpız gətirir. Bu əhvalatda da biz birbaşa pişiyin oğurluq etdiyinə şahid
olmuruq. Sadəcə, yeməyi hazırlayarkən
oğru pişik adəti üzrə onu qıraqdan süzərək, əti götürmək xəyallarına düşür.
Həyətdə olan digər pişiklərin səs-küy salması ilə Güləsər xalanın diqqəti oğru
pişikdən yayınır və yeməyi hazırlayır. Bəlkə də, nəvələrinin çox sevdiyi toyuq
budunu götürən başqa bir pişik idi, ancaq bunu heç kim bilə bilməzdi. Özünü
Güləsər xalaya göstərdiyi üçün bu hadisədə bütün oxlar öncədən də ad qazanmış
oğru pişiyi göstərirdi. Kamran İmranoğlunun (Əliyevin) hekayəsində təsvir
edilən ən son hadisə Oğru pişiklə Qəssab Əli arasında olmuşdur. Qonşuluqda olan
Nazəni arvad oğlundan qovurma hazırlamaq üçün toğlu kəsməsini istəyir. Oğlu isə
isti yay havası olduğu üçün qovurmanın bir-iki gün saxlanılsa, gömgöy olacağını söyləyir. Anası isə öz
fikrindən dönmür və məhəllənin qəssabı Əli onun yardımına yetir: "Qəssab Əli
toğlunu kəsdi, bir ayağından tutun aşağı budağından asıb soydu və sonra tutun
altında sərilmiş böyük bir süfrə üzərində doğramağa başladı”. Bu zaman evin
pişiyi ilə oğru pişik süfrədən bir az uzaqlıqda yerə uzanıb Qəssab Əlini seyr
edirlər. Qəssab əti doğradıqca bir-iki tikə də pişiklərin qabağına atır, lakin
Oğru pişik evin pişiyindən fərqli olaraq atılan ətə doğru getmir, süfrəyə tərəf
sürünməyə başlayır. Bunu görən Nazəni arvad "...bu pişikləri qudurtma!”- deyə
ona səslənir. Qəssab Əli işini bitirdikdən sonra sağ tərəfə dönərək bıçağı və
əlini yuyarkən, Oğru pişik süfrəyə yaxınlaşaraq qara tikələrdən birini götürüb
üzümlüyə tərəf gedir. Bu anda qəssabın onu gördüyündən əmin olur. Qəssab Əli
görsə də, heç nə bildirmir, çünki o hər atdığı əti oğru pişiyin yeyə
bilməməsindən, həmçinin hər dəfə ət kəsərkən babasından qalmış ənənəyə görə
itin, pişiyin payını verdiyindən dolayı heç bir şey söyləmir. Bu hadisədən bir
müddət sonra Oğru pişik xəcalətindən
o məhəlləni tərk edir.
Hekayə boyu əvvəldə də qeyd olunduğu kimi, bir
süjet tərkibində bir neçə hadisənin
təsviri vardır. Bu təsvirdə bir növ doğmalıq hiss olunur, çünki təhkiyəçi o
pişiyi də, məhəllədəki qonşuluqda olan insanları da yaxından tanıyır. Bu da
hekayəni oxuyarkən oxucunu sanki şahid olmadığı yazıçı xatirələrinə qonaq etmiş
olur. Oxucu da həmin hadisələrdə bir tamaşaçıya çevrilir. Hadisələrin çoxluğu
hekayənin zənginləşməsində çox mühüm rol oynayır. Ortaya qoyulan əsas məsələyə
bir neçə tərəfdən yanaşmağa yardım edir. Hekayədə dolğun təsvir də nəzərə
çarpır. Belə ki, hekayənin başlanğıcında tut ağacı altına sərilmiş pişiyin
günəşin şüalarından gizlənməyə çalışması, gözlərini ağır-ağır açıb səmaya
baxması, naz-qəmzə ilə nəfəs alması oxucuda aydın təsəvvür yaradır. Əsas məsələ
pişiyin gözlərinin tut ağacının budağına qonmuş sərçəyə zillənməsi ilə açılmağa
başlayır. Çünki pişik yerindən tərpənmir, hətta sərçə onun yaxınlığına
gəldikdə, burnuna toxunduqda belə o heç bir şey etmir. Bu zaman hekayə boyu
pişiyin bu hərəkətsizliyi və dalğınlığı
yazıçı tərəfindən xatirələr vasitəsi ilə aydınlaşdırılır. Hekayədə
yazıçının məqsədi, bəlkə də, insan əməllərini pişiyin timsalında göstərmək idi.
Hər nə qədər özünə yemək axtarması, bu əməlini gizlicə görməyə çalışması
pişiyin xislətində olan bir cəhət olsa da, hekayə zamanı bu adilik gözə çarpır
və sanki oxucu Oğru pişiyi bir insan kimi təhlil etməyə başlayır. Buna səbəb
oğru pişiyin qonşulardan apardığı yeməklərə Qəssab Əliyə qədər heç kəs şahid
olmamışdı. Yalnız pişiyin bu əməlinin göründüyündən əmin olaraq, daha çox
insanlarda görməyə alışqan olduğumuz xəcalət hissini keçirməsi və olduğu
məhəlləni tərk etməsi məhz oxucularda bu müqayisəni aparmaq səyi yaradır.
Hekayəyə xas olan əlamətlərdən biri təsvir edilən
obrazların daim hər hansı bir hadisənin içərisində olmasıdır ki, bu hekayədəki
Güləsər, Şərəbanı, Nazəni, Qəssab Əli, Hidayət, Ceyran Əli qızı kimi obrazların
hekayənin dolğunlaşmasında önəmli yeri vardır. Hekayədə süjet ilk baxışdan sadə görünsə də, insanı
düşüncələrə qərq edə bilər. Şərəbanı arvadla həyat yoldaşı arasında keçən qısa
bir dialoqda belə insan xüsusiyyətləri nəzərə çarpır. Burada ana nəvazişi,
ürəyi yumşaqlıq Şərəbanı obrazında ayağı sınmış cücəni ilk öncə pişiyə yem
olaraq vermək istəməməsi kimi təsvir olunmuşdur. Bu da oxucunun həmin sətirləri
oxuyarkən Şərəbanı obrazı ilə həmin hissləri keçirməsinə səbəb olur. Öz
ürəyiyumuşaqlığının əksinə həyat yoldaşının soyuqqanlılığının nəticəsində
yaranmış çarəsizlik oxucuda heyfislənmək hissini oyadır. Yazıçı tərəfindən bu
duyğuların oyadılması da əsərdəki obrazlarla oxucular arasında bir bağ, əlaqə
yaradılmasında və yazıçının çatdırmaq istədiyi ideya ilə yanaşı, qarşılığında
oxucunun da mənfi və ya müsbət bir fikrə sahib olmasında mühüm rol oynayır.
Həmçinin hekayədə olan hadisələr bəzən oxucuda
nələrisə xatırlamasına, özündən, yaşadıqlarından, eşitdiklərindən də bir
şeyləri hekayədəki əhvalatlara bənzətməsinə gətirib çıxara bilər. Bu eynilə
Güləsər xalanın nəvələri üçün hazırladığı toyuq budunun pişik tərəfindən götürüldüyünü
oxuyarkən mənim də anamın anlatdığı hekayəni xatırlamağıma səbəb oldu. Mən uşaq
olarkən kəndimizdə istirahət etdiyimiz günlərin birində anam günorta yeməyi üçün toyuq hazırlayıbmış
və toyuğun ən dadlı yerini evin böyükləri üçün ayırmağı planlayarkən,
pəncərədən baxanda pişiyin toyuq budunu ağzında daşıdığını görür. Yaddaşımda
olan bu hadisənin bənzərinə bu hekayədə rast gələndə hekayənin səmimiliyinə
daha da inandım: "Dünən toyuğun budunun birini göz görə-görə vurub qaçırdıb.
Axşam qazandan boşqablara yemək çəkirəm, mənim də əkiz nəvələrim bud
xoşlayırlar. Budun birini tapdım, qazanın içini nə qədər o tərəf-bu tərəfə
çevirdim, o biri bud tapılmadı ki, tapılmadı.”
Sonda Oğru pişiyin nəyə görə hekayə boyu hərəkətsiz
qalması, sanki bütün olanları düşünürmüşcəsinə xəyallara dalması məsələsi
yazıçının da vurğulaması ilə, Qəssab Əli obrazı vasitəsilə açılmış olur: "Oğru
pişiyə nə isti təsir eləyirdi, nə də o, sərçə balasını yemək istəyirdi. Oğru
pişiyi dərd götürmüşdü, Qəssab Əli onun oğurluğunu tutmuşdu”. Bu əslində,
yazıçının öz düşüncəsi, qərara gəlməsi ilə yazılmış olsa da, həqiqətən, pişiyin
"oğurluq” əməlinin biri tərəfindən görüldükdən sonra bu halı yaşaması və
məhəlləni tərk etməsi, onun xəcalət hissi keçirməsindən başqa bir fikrə əsas
vermir. Hekayə yazıçının bu sözləri ilə bitərkən, oxucu gözündə bir rəsm əsəri,
bir səhnə kimi təcəssüm olunur: "Bir neçə gün sonra Oğru pişik yoxa çıxdı.
Payızda pambıq yığımında qabaqcıl pambıqçı Ceyran Əli qızı oğru pişiyin
cərgələr arasından çıxıb sinə-sinə başqa bir məhəlləyə getdiyini görmüşdü”.
Demək, Oğru pişik xəcalətli olsa belə hələ də
yaşayır.Aytac Orucova