Ölüm sevinməsin qoy... - Fotolar
Yaşasaydı yəqin ki,
avqustun 3-də anadan olmasının 50 illiyini qeyd etməklə, paytaxtımızın ən iri
sərgi salonlarından birində onun yaradıcılıq hesabatına baxacaqdıq. Əminik ki,
13 yaşında özündən böyük və çox məşhur fırça ustalarını heyrətlənməyə məcbur
edən Sənan Piriyevin (1969-1982) bu yubileyində müxtəlif təqdirlərə də layiq
görüləcəkdi...
Bütün bunlar onun anası ağlar qalmış "ölüm
mələyi”nin "sevgi”sinə tuş gəlməyəcəyi təqdirdə baş verə bilərdi. Amma bu
"çağrılmamış qonaq” növbəti dəfə peyda oldu və qəfil "gedişi” ilə sənəti ilə
çoxlarının sevgisini qazanan yeniyetmənin arzularını yarımçıq qoydu. Onunla
sənətsevərlərin arasına saldığı əbədi "hicran körpüsü”nü qaysağı da zaman-zaman
təzələnən dərd-sərə çevirdi. Bu ata-ana, dayı-əmi, dost-sirdaş, qonum-qonşu
dərdi bir gün belə azalmadığından Sənan evdən yox, eldən gedənlərdən oldu və elə
bu cür də xatirələrdə əbədiləşdi. Bu gün 50 yaşında onu yenidən xatırlamağımız
da özünün və sənətinin unudulmamasının əyani təsdiqidir...
Etiraf edək ki, Azərbaycan məkanında vaxtsız
dünyasını dəyişən istedadlar az olmayıb. Amma qəribə də olsa onları Sənan kimi
ölümündən 37 il sonra yada salıb, onlara yubiley məqaləsi həsr etməmişik. Bu
mənada vəfatının onuncu ildönümündə ailəsinin təşəbbüsü ilə "Şur” nəşriyyatında
işıq üzü görən kiçik bir kitabça da onun xatirəsinə göstərilən ehtiramın
sonuncu ifadəsi olmuşdu. Bu sətirlərin sahibinin müəllifliyi ilə çap olunan
həmin kitabçaya ön sözü dünyaşöhrətli fırça ustası, SSRİ Xalq rəssamı Mikayıl
Abdullayev yazmışdı: "Cəmi 13 il ömür sürən, təsadüfən Xəzərin güdazına gələn
balaca azərbaycanlımız – fitri istedad sahibi Sənanın (1969-1982) – heyrətamiz
bədii taleyi hər kəsi, xüsusən də sənətsevərləri ürək ağrısı, təəssüflə
düşündürür. Onun əl işlərilə tanış olanların heç ağlına belə gəlmir ki, bu
nadir yeniyetmə cüzi həyatının tək bir on üçüncü ilində yox, hələ bir qədər
əvvəl – doqquz, on, on bir, on iki yaşlarında belə rəsmlərini erkən
professionallıqla işləyib yaratmışdır... Eh! Təsadüf... təsadüf. İndi bu
sətirləri yaza-yaza həm boğazım qəhərlənir, həm də nurdan qalan gözlərim
yaşarır. Axı, bu bizim milli mədəniyyətimizə itkidir. Cismcə yüngül,
mənəviyyatca isə ağır bir yeniyetmənin itkisidir...”
Bu, sağlığında Sənanla şəxsən tanış olmayan, onu yalnız
əsərlərindən tanıyan və dəyərləndirən böyük ustadın yanğı dolu fikirlədir. Onu
bələkdən tanıyan və bu gün müasir Azərbaycan poeziyasının tanınmış simalarından
sayılan Zahid Sarıtorpağın 1982-ci ildə qələmə aldığı şeirdəki dayı yanğısı isə
bambaşqa idi:
buludlar yığışır gorgahın üstə
bu dərdin göz yaşı mövsümü bitməz
məni bir ağının içinə hörür
hörür diri-diri doğmaca bir səs
deyə də bilmirəm səs yiyəsin
dur gedək, can bacı, dur gedək, bəsdi...
bir ağı hörüb ki dörd divarı var
dördü də qapısız pəncərəsizdi...
uzatsam əllərim havada qalar
hönkürtü tökülər gəl deyən səsə...
...dərddən yıxılmaqla qurtulmaq olar
dərddən yol enmir ki düşüb gedəsən...
Həm Mikayıl
Abdullayevin, həm də Zahid Sarıtorpağın təəssüf dolu bu münasibətlərində ifadə
olunan yanğının kökündə heç şübhəsiz Sənanın ürəyinin istisi, gözlərinin işığı,
əllərinin sehri ilə ərsəyə gələn rəsmlərin bir daha yaradılmayacağı yanğısı dururdu.
Beş yaşından rəsm çəkməyə başlayan və geoloq-heykəltəraş atası Nizamla
Azərbaycanı başdan-başa dolaşan Sənanın çox tezliklə dünyaya özünəməxsus baxışı
formalaşmışdı. Hələ kiçik yaşlarından beynində "Hər dünyaya gələn nəsə
yaratmalı və özündən sonra yadigar qoyub getməlidir!” fikri dolaşan balaca
rəssam, qənaətimizcə, elə sonrakı yoxluğu ilə hamını yandıra biləcək xatirə
qoymalıydı! Bizcə, onun qoyub getdiyi xatirə həm də rəngarəng rəsm əsərləri ilə
müşayiət olunduğundan qat-qat həm heyrətdoğurucu, həm də təəssüfdoğurucudur. Odur
ki, bu gün onun adı bənzərsiz sənət dünyaları ilə Azərbaycan məkanında əbədiyyət
qazanan Bəhruz bəy Kəngərli, Ərtoğrul Cavid, Müslüm Eldarov, Zakir Hüseynov, Soltan
Qara, Cavid Bayramlı kimi vaxtsız dünyasını dəyişən istedadlı yaradıcıların
sırasında çəkilməlidir, desək, həqiqəti söyləmiş olarıq. Azərbaycan rəssamlığında
müxtəlif cərəyan və üslub, janr və mövzunun ən yaxşı
ifadəsinin ayrı-ayrı yaradıcıların adı ilə bağlılığı qarşılığı da demək olar
ki, milli təsviri sənətimizdə uşaq yaradıcılığının çoxlarına əlçatmaz görünən
ən yüksək zirvəsi zamanında Sənan Piriyev tərəfindən fəth olunmuşdu. İndiyə
qədər ona şərik çıxa biləcək uşaqların meydana çıxmaması da onun vaxtilə
yaşından çox-çox böyük bədii möcüzələr yaratdığından xəbər verir. Onun müxtəlif
mövzu və janrlarda, ayrı-ayrı texnikalarda ərsəyə gətirdiyi rəsmlərində ifadə
olunan dünyaya baxışda uşaq səmimiliyi və təmizliyi dünyagörmüşlərin müdrikliyi
ilə qovuşmuş tutumdadır. Sənanın bu rəsmlərindəki "çoxbilmişliyi” həmişə
özündən böyükləri cəlb edər və çox təəccübləndirərdi. Sənətsevərlərin həmin
rəsmlərdə gördükləri qarşılığında dilə gətirdikləri "Allah saxlasın!” deyimində
onun gələcək taleyinə yönəli bir narahatçılıq da vardı. Görəsən onun Pirşağı
çimərliyində qəfil və faciəli ölümü bu gözə gəlməyin nəticəsiydimi? Kim bilir?
Bəlkə də...
Ata-balanın çoxdan
ürəklərində gəzdirdikləri bir arzu vardı: birlikdə sərgi açmaq! Atası təbiətlə
yaradıcı ünsiyyətinin nəticəsi olan ağac heykəllərini, oğul isə onun dünyaya
sevgisini ifadə edən rəsmlərini bu sərgidə ictimaiyyətə təqdim etmək istəyirdi.
Çoxdan gözlənilən bu sərgi açıldı, amma Sənansız! Onun itkisindən bir il sonra
baş tutan bu sərgidə onun 600-ə qədər müxtəlif mövzulu işləri göstərildi.
Balaca rəssamın "Misgər”, "Təndir”, "Faytonçu”, Şirvanşahlar sarayı”, "Bakı
axşamı”, "Qış”,"Şam ağacı”, "Avtoportret” və s. rəsmlərində ifadə olunan "Sənan
cizgiləri” doğrudan da bənzərsiz idi! Onun acı taleyindən xəbərsiz olanlar
həmin gün sərgi salonunda gördüklərini müəllifə təşəkkürləri ilə çatdırmaq
istəyirdilər... O, isə yoxdu. Bu təbrikləri sərgi salonunda onun həmin anda özünü
dünyanın ən xoşbəxt və... ən bədbəxt anası hesab edən Firuzə xanım qəbul
edirdi. Varlığını bir an belə tərk etməyən oğul kədərini üzündən ürəyinə
daşıyan ana həmin saatlarda təzadlı yaşantılar məcmusuna bələnsə də, yəqin ki,
sevinirdi. Belə ki, bu gün Sənanın, onun sənətinin qayıdış günü idi...
Dənizi çəkməyi çox sevərdi. Onun səmtini, ab-havasını da
əhval-ruhiyyəsini də istədiyi istiqamətə yönəldərdi. Başqa sözlə desək, dəniz
ən müxtəlif ovqat daşıyıcısı idi... Bir də görürsən ki, dənizi elə susdurub, elə
ram edib ki, adamın "yazığı” gəlir. Özü də elə bil Simurq quşunun qanadlarından
göz qoyub bu gözəlliyə... dənizlə birlikdə şəhər də adamın ovcunun içində kimi
görünür. Və belə-belə sonsuz vurğunluqla yaradılmış neçə-neçə mənzərə... Heç
ağlına gələrdimi vurğunu olduğu bu ilham pərisi onun qönçə ömrünə qıyacaq, onu
əbədi susduracaq və doğmalarını gözü yaşlı qoyacaq... mavi Xəzər bəraət tapa
bilməyəcək günaha batacaq...
Qəribədir ki, Sənan elə həmin
gün çöp götürüb silib-süpürdüyü yaş qum üzərində sahilsiz bir dəniz yaratdı.
İlk dəfə idi ki, dənizin ağuşunda böyük bir yelkənli qayıq da çəkdi. Xəyali
yelkənli qayıq doğruçu oldu... Onu alıb apardı. Özü də bir anın içərisində. Bu
onun "sonuncu əsəri” oldu...Dəhşətlisi bütün bu faciənin... atanın gözü qarşısında
baş verməsi idi.
P.S.Qeyri-adi istedad sahibi olan Sənan Piriyevin bu gün atası da həyatda yoxdur.
Qardaş-bacı təsəllisi ilə yarası sağalmayan anası Firuzə xanımın da bəyazlaşmış
saçlarında yaşdan çox, tuş gəldiyi itkilərin izi duyulmaqdadır. Bu gün Sənanın
böyük qardaşı Şahinin qızı Aytənin Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının
məzunu olması da bir təsəllidir. Ən azı Piriyevlər ocağında öləzimiz sənət
işığını yenidən yandırdığına görə...
Ziyadxan Əliyev