Qeyri-neft ixracımız niyə azalıb?

Qeyri-neft ixracımızda bu ilin ilk ayında ciddi azalma müşahidə edilib. Ekspertlər düşünürlər ki, il hələ yeni başlayıb. Azalma həm mövsümi, həm də digər amillərlə bağlı ola bilər.

Bu ilin yanvar ayında Azərbaycanın ümumi ixracının dəyəri 1,8 milyard ABŞ dolları, o cümlədən qeyri-neft sektoru üzrə ixracının dəyəri isə 222 milyon ABŞ dolları təşkil edib. Ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə qeyri-neft sektoru üzrə ixrac 22 faiz azalıb. Bu barədə İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzi xəbər verir. Qeyri-neft sektoru üzrə ixracın belə ciddi şəkildə azalması təbii ki, narahatlıq doğurmalıdır. Bəs bu azalmanın səbəbləri nədir?

Mövsümi faktorlar

Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Vüqar Bayramovun sözlərinə görə, qeyd edilən azalma aylıq göstəricidir: “Nəticə çıxarmaq üçün daha çox yarım illik və illik dövrlərə baxılması vacibdir. Aylıq azalma daha çox mövsümi faktorlarla bağlıdır. Mövsümi faktorlar müəyyən aylarda qeyri-neft ixracatının həcminə təsir edir. Həm də nəzərə almalıyıq ki, regionda əvvəlki illərdə müşahidə olunan inflyasiya səviyyəsi ümumi qeyri-neft ixracının dəyərinə təsir göstərirdi”. 

Ötən il on faiz artım müşahidə etdik

Millət vəkilinin fikrincə, qeyri-neft ixracının artırılması ölkəmiz üçün çox vacibdir: “Azərbaycanda qeyri-neft ixracının artırılması əsas prioritetlərdəndir. Çünki 2026-cı ilədək qeyri-neft ixracının həcminin 5 milyard dollara çatdırılması hədəflənib. Həmçinin qeyri-neft ixracı ölkəmizə daha çox valyutanın daxil olmasına zəmin yaradır. 2023-cü ilin yekunlarında qeyri-neft ixracında 10 faizə yaxın artım müşahidə etdik. Azərbaycana ixracdan daxil olan vəsaitin əhəmiyyətli hissəsi neft sektorunun payına düşür. Bu baxımdan qeyri-neft ixracının artırılması çox vacibdir. Qeyri-neft məhsullarının ixracındakı əsas hədəf illik artıma nail olmaqdır. Xüsusən də nəzərə almalıyıq ki, qeyri-neft ixracının bir hissəsi kənd təsərrüfatı məhsullarıdır. Ona görə də düşünürəm ki, mart ayından etibarən bu istiqamətdəki artımları müşahidə edəcəyik”.  

Beynəlxalq standartlar tətbiq edilməlidir

V.Bayramov bildirdi ki, bu sektorun inkişafı üçün müəyyən addımların atılmasına ehtiyac var: “Qeyri-neft ixracının artırılması üçün beynəlxalq standartların tətbiqinə ehtiyac duyulur. Azərbaycanda aqrar sektorda çalışan sahibkarlar məhz standartların tam olaraq tətbiq edilməməsinə görə ixracda müəyyən çətinliklər yaşayırlar. Xüsusən bunu nəzərə almalıyıq ki, Azərbaycanda qeyri-neft ixracının təxminən 60 faizi iki ölkənin payına düşür. Standartların tətbiq edilməsi həm də qeyri-neft ixrac bazarlarının şaxələndirilməsi baxımından vacibdir. Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzvlüyün sürətləndirilməsi məqsədəuyğundur. Bu, yalnız daxili bazar deyil, həmçinin ixrac baxımından yeni imkanlardır. Eyni zamanda, ixrac üçün baryerlərin minimumlaşdırılması da qeyri-neft sektorunda çalışan sahibkarların ixrac imkanlarının genişləndirilməsinə gətirib çıxara bilər”.

Üfüqi deyil, şaquli diversifikasiya 

İqtisadçı Rəşad Həsənov düşünür ki, azalma qeyri-yeyinti sənayesi məhsulları üzrə baş verib: “Bu kateqoriyaya əsasən elektrik enerjisi, mədən sənayesi, eyni zamanda polimer tərkibli məhsullar daxildir. Düşünürəm ki, bu, xroniki hal deyil. Müəyyən müəssisənin fəaliyyətində müşahidə olunan texniki nöqsandan da qaynaqlana bilər. Eyni zamanda, hansısa müəssisənin məhsullarına idxalçı ölkədən gələn tələbin azalmasını da səbəb kimi görmək mümkündür. Yaxud sifarişin gecikməsi halları azalmaya gətirib çıxarar”. 

R.Həsənov dedi ki, bu sahədə imkanlar azdır: “Bu azalma növbəti dövrlərdə, aylarda da təkrarlanacaqsa, əlbəttə, bu, artıq narahatedici məqamdır. Qeyri-neft ixracının şaxələnməsi üçün böyük baza yoxdur. Son dövrlərdə kənd təsərrüfatı, yeyinti sənayesi məhsulları, sənaye parklarında yaradılmış xüsusi iqtisadi zonalarda istehsal olunan məhsullar və xammal olaraq neftdən istifadə olunmuş məhsullardan istehsal edilən mallar ixrac olunur. Bu hallar bizə orta və uzunmüddətli dövrdə böyük iqtisadi ixrac bazasının formalaşması ehtimalının aşağı olduğunu göstərir. Bu istiqamətdə üfüqi deyil, şaquli diversifikasiya müşahidə olunur və neft sənayesinin müəyyən qədər şaxələndirilməsi ilə bu sahədə nəticələrin əldə edilməsinə çalışılır”. 

Xarici iqtisadi bloklara qoşulmalıyıq 

Ekspertin sözlərinə görə, belə davam edərsə, iqtisadiyyatımız üçün təhlükə yarana bilər: “Azərbaycanın qeyri-neft ixracının azalması arzuolunan deyil. Çünki bu azalmanın kifayət qədər böyük fəsadları ola bilər. Xüsusilə nəzərə alsaq ki, karbohidrogen bazarında qiymətlər sabit deyil və rəqəmlər Azərbaycanın iradəsindən kənarda formalaşır. Bu, ölkə iqtisadiyyatını xarici hücumlara açıq edir. İşğaldan azad olunmuş ərazilərin bərpası ilə əlaqədar olaraq dövlət xərcləmələri də artıb. Belə bir şəraitdə iqtisadiyyatımızda fundamental islahatların aparılmasına ehtiyac var. İqtisadiyyat açılmalı, liberallaşdırılmalıdır. Azərbaycan xarici iqtisadi bloklara qoşulmalıdır. Xarici investisiya üçün cəlbedici ölkələrdən birinə çevrilməlidir”.

Zərif Salmanlı