Kəndlərimizi necə “ağıllandıraq”?

“Ağıllı kənd” və ya “ağıllı şəhər” konsepsiyası harada olursa, onun altını mütləq şəkildə istehsal, emal sahələri doldurmalıdır. Bu konsepsiyanın tətbiq edildiyi ölkələrdə, o cümlədən Avropa İttifaqının üzvü olan əksər dövlətlərdə bu, həm də məşğulluğun təmin olunmasına təkan verib.

Dünya Bankının Azərbaycan üzrə ölkə meneceri Sara Maykl ölkəmizdə yoxsul əhalinin 60 faizinin kənd yerlərində yaşadığını diqqətə çatdıraraq, “ağıllı kənd” layihələrinin icrasının yoxsulluq səviyyəsinin azalmasına səbəb olacağını vurğulayıb. O bildirib ki, Dünya Bankı Azərbaycanın həyata keçirdiyi bu layihələri dəstəkləyir. Asiyada belə layihələrin geniş yayıldığını xatırladan menecer əlavə edib ki, məhz kənd yerlərində texnologiyalardan istifadə yoxsulluğu təxminən 50 faiz azaldır.

Azərbaycanda ilk “ağıllı kənd”

Xatırladaq ki, işğaldan azad olunan Zəngilan rayonunun Ağalı kəndində tikinti-quruculuq işləri həyata keçirilərkən Azərbaycanda ilk dəfə olaraq “ağıllı kənd” layihəsi icra olunub. Prezident İlham Əliyevin ötən il Zəngilana səfəri çərçivəsində istifadəyə verilən Ağalı kəndində innovativ tikinti materiallarından istifadə olunmaqla tam izolyasiya olunmuş 200 fərdi ekoloji ev, ikimərtəbəli 4 qeyri-yaşayış binası, 360 şagird yerlik məktəb və 60 yerlik uşaq bağçası tikilib. Ümumilikdə 110 hektardan çox ərazini əhatə edən kənddə yaradılan “ağıllı məktəb”də distant təhsilin aparılması üçün bütün imkanlar var. Burada müasir şəhərsalma standartları tətbiq olunub, piyada və velosiped yolları çəkilib. Yaşayış məntəqəsinin ərazisində kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı məqsədilə istifadə olunacaq torpaq sahələri müəyyənləşdirilib və lazımi innovativ texnikaların siyahısı hazırlanıb. “Ağıllı kənd təsərrüfatı”nda müasir suvarma sistemlərindən istifadə tətbiq olunub. Bundan əlavə, “ağıllı kənd” layihəsi üçün əkin planı hazırlanıb, əkin işi aparılıb. “Ağıllı kənd”də ictimai fermanın qurulması da əvvəlcədən planlaşdırılıb ki, burada “ağıllı idarəetmə sistemi” data və təhlil mərkəzindən həyata keçiriləcək.

Göründüyü kimi, Sara Mayklın qeyd etdiyi “Ağıllı kənd” layihəsi artıq Zəngilan rayonunun Ağalı kəndində icra olunub. Yoxsulluq səviyyəsinin azalmasına xidmət edən bu layihənin Azərbaycanın digər rayonlarındakı kəndlərində də tətbiqi mümkündürmü? Ümumilikdə 1724 kənd ərazi dairəsi və 4246 kəndimizi necə “ağıllandıra” bilərik? Bununla bağlı xüsusi proqram və layihə varmı?

“İstehsal sahəsi olmayan kənddə xidmət sahəsi ola bilməz”

İqtisadçı ekspert Eldəniz Əmirov mövzu ilə bağlı “Kaspi” qəzetinə açıqlamasında bildirib ki, yoxsul əhalinin böyük hissəsi kəndlərdədir. Onun sözlərinə görə, buna səbəb pul dövriyyəsinin şəhərlə müqayisədə kəndlərdə çox aşağı səviyyədə olmasıdır: “Pul dövriyyəsi, yaxud dövriyyədə olan pulun həcmi nə qədər azdırsa, o məkanda kasıblıq bir o qədər yuxarıdır. Bu, bütün dünyada belədir. Kənd ilə şəhərdəki həyat səviyyəsi eyni olmur. Bu da birbaşa dövriyyədə olan pul həcmləri ilə bağlıdır. “Ağıllı kənd”lərə gəlincə, onların iqtisadi aktivliyi artırması məntiqə söykənir. Belə ki, əgər “ağıllı kənd”lərdə iqtisadi aktivlik artarsa, orada pul dövriyyəsi artır. Bu da öz növbəsində həyat səviyyəsinin yüksəlməsinə təsir edir. Amma kəndlərdə işığın axşam düşəndə yanması, səhər açılanda söndürülməsi, küçənin asfalt olması, robot texnikasının hansısa işlər görməsi və sair məsələlər iqtisadi artımı təkbaşına tətikləmir. Bunun altında mütləq yaradılan dəyər olmalıdır, emal, istehsal sahəsi. İstehsal sahəsi olmayan kənddə xidmət sahəsi ola bilməz. Çünki o xidməti ödəmək üçün kənd sakininin pulu olmalıdır. Pulu da kəndlinin orada yaratdığı məhsuldan əldə etməsi mümkündür. İstehsal və emalın olmayacağı yerlərdə heç bir “ağıllı kənd”, “ağıllı şəhər” layihəsi uğur qazana bilməz. Belə layihələrdən danışırıqsa, orada mütləq şəkildə emal və istehsal sahələri yaradılmalıdır. Bu, sənaye tipli, kənd təsərrüfatı təyinatlı ola bilər - əkinçilik, şərabçılıq, arıçılıq və s. “Ağıllı kənd” və ya “ağıllı şəhər” konsepsiyası harada olursa, onun altını mütləq şəkildə istehsal, emal sahələri doldurmalıdır”.

Bəzi rayonlarda yeni yaşayış məntəqələrinə ehtiyac var

Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Vüqar Bayramov bildirib ki, “ağıllı kənd” yalnız idarəetmənin elektronlaşması və xidmətlərin əlçatanlığının artırılması baxımdan deyil, eyni zamanda məşğulluğun təmin edilməsi aspektindən də vacibdir. Deputatın fikrincə, “ağıllı kənd” və “ağıllı şəhər” konsepsiyasını tətbiq edən ölkələrdə, o cümlədən Avropa İttifaqının üzvü olan əksər dövlətlərdə bu, həm də məşğulluğun təmin olunmasına səbəb olub: “Praktik olaraq “ağıllı kənd” biznesdə idarəetmə, emaledici sənayenin inkişafı baxımdan çox vacibdir. Nəzərə alaq ki, “ağıllı kənd”in tətbiq ediləcəyi Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda bu, həm də iş yerlərinin yaradılmasına xidmət edəcək. Ona görə Prezident İlham Əliyev xüsusilə qeyd edib ki, Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda tətbiq olunan model sonrakı mərhələdə digər bölgələrimizə transfer edilə bilər. Əgər nəzərə alsaq ki, “ağıllı kənd” və “ağıllı şəhər” layihəsinin tətbiq edilməsi məşğulluğun təmin edilməsi, yoxsulluğun minimumlaşdırılması baxımdan müsbət təsirlərə malikdir, o zaman bu təcrübənin digər bölgələrimizdə tətbiqi məqsədəuyğun olardı. Bu, ölkədə həm yaşayış məntəqələrinin konsepsiyaya uyğun olaraq mərhələli şəkildə qurulmasına, həm də yeni yaşayış məntəqələrinin salınmasına gətirib çıxara bilər. Onu da vurğulamaq yerinə düşər ki, hazırda bir sıra rayonlarda yeni yaşayış məntəqələrinin salınmasına ehtiyac var”.

Rufik İSMAYILOV