Şuşa Bəyannaməsində mədəniyyət strategiyası
Poetik xüsusiyyətlər, duyum, sevgi bir-birinə o
qədər uyğundur ki...
Azərbaycan tarixinə
2021-ci il iyunun 15-i əlamətdar gün kimi yazıldı. İlk dəfə olaraq Azərbaycan Prezidenti
İlham Əliyev Qarabağda qardaş dövlətin başçısını – Türkiyə Prezidenti Rəcəb
Tayyib Ərdoğanı qarşıladı. Və böyük tarixi əhəmiyyət kəsb edən "Şuşa
bəyannaməsi”ni – iki ölkə arasında
müttəfiqlik münasibətləri haqqında Bəyannaməni Şuşa şəhərində imzaladılar. Bu
bəyannamənin məhz Qurtuluş gününə və Qarabağ, Zəngəzur üçün çox mühüm olan Qars
müqaviləsinin 100-cü ildönümünə təsadüf etməsinin də öz mənası var.
Şuşa Bəyannaməsində
mədəni irsin qorunması, ümumilikdə mədəniyyət siyasəti ilə bağlı məqamlar da
var. Təbii ki, bu məqamlar iki qardaş ölkə arasında mədəni əlaqələrin daha da
inkişaf etməsinə böyük təkan verəcək. Azərbaycanın
TÜRKSOY təşkilatındakı nümayəndəsi Elçin Qafarlı bildirdi
ki, Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Şuşa ziyarətini
və bu səfər çərçivəsində imzalanan Şuşa Bəyannaməsini Türk Dünyası
münasibətləri kontekstində çoxmənalı və faydalı hesab edirlər: "TÜRKSOY-un
çətiri altında geniş əməkdaşlığımız sayəsində keçdiyimiz illər ərzində
mədəniyyət sahəsində böyük nailiyyətlər əldə etdik. Bu nailiyyətlərimizi
artıracaq və bizim üçün yol xəritəsi yaradacaq bir addım olaraq, hər zaman üzv
ölkələrimiz arasındakı ikitərəfli münasibətlərin genişləndirilməsini arzu
etməkdəyik. Bu səfər zamanı Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan Milli Məclisdə çıxış
edərkən Şuşa şəhərinin Türk Dünyasının Mədəniyyət Paytaxtı elan edilməsi arzusunu
ifadə etdi. Bu təklifin Milli Məclisin üzvləri tərəfindən coşğu ilə qarşılanması, 2010-cu ildən başlatdığımız
Türk Dünyası Mədəniyyət Paytaxtları layihəsinin tətbiqinin uğurlu olduğunu bir
daha təsdiqlədi.
Şuşanın növbəti il
Türk Dünyasının Mədəniyyət Paytaxtı elan edilməsi ilə bağlı Azərbaycan
Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyindən TÜRKSOY Baş Katibliyinə müvafiq təklif
daxil olarsa, biz TÜRKSOY-un Daimi Şurasının növbəti toplantısında üzv ölkələrimizin
mədəniyyət nazirlikləri ilə lazımi işlərə dərhal başlamaqdan məmnun qalacağıq. Erməni
işğalından azad olan Şuşamızın ortaq türk mədəniyyətindən alacağı güclə yenidən
yüksəlməsi üçün bütün gücümüzlə çalışmağa davam edəcəyik”.
Şuşalı ziyalılarımızdan
olan "Azərbaycan” jurnalının baş
redaktoru İntiqam Qasımzadə də Azərbaycan və Türkiyə arasında imzalanmış
Şuşa Bəyannaməsinin çox ciddi bir tarixi sənəd olduğunu deyir: "Bilirəm ki,
dünya mətbuatı da buna çox reaksiya verib. Bu görüşün məhz Şuşada baş tutması
bir daha Türkiyənin Azərbaycanın yanında bir qardaş kimi dayanmasının nümayişi
idi.
Doğrudan da, dünyada
ikinci belə ölkələr yoxdur ki, bu qədər təmənnasız və bu qədər səmimi niyyətlə hər
bir sahədə bir-birinə doğma olsunlar. Biz bir böyük ağacın nəhəng
budaqlarıyıq. Heydər Əliyevin də məşhur
"Bir millət, iki dövlət” kəlamı, sanki bir proqramdır. Ulu öndərin bu düşüncəsi
layiqincə reallaşır. Bəyannamədə çox vacib məsələlərə toxunulub. Bəyannamənin
ən əsas məqamlarından biri də nəqliyyat, kommunikasiya və ticarət sahələridir.
Xüsusən də nəqliyyat və kommunikasiya – Zəngəzur dəhlizinin açılması çox mühüm
bir məsələdir. Azərbaycan və onun bir parçası olan Zəngəzur dəhlizi mütləq bizə
geri qaytarılmalıdır. İlham Əliyev öz fikrində çox qərarlıdır, dönməzdir. Mən
hesab edirəm ki, o, buna da nail olacaq.
Bayaq qeyd etdim, biz
Türkiyə ilə bir ağacın budaqlarıyıq. Bir ağacın meyvələri də bir dadır. Yəni
mədəniyyətimizin, ədəbiyyatımız nümunələri də yaxındır, doğmadır. Bilirsinizmi,
poetik xüsusiyyətlər, duyum, sevgi bir-birinə o qədər yaxındır, o qədər
bir-birinə uyğundur ki... Elə götürək Rəsul Rza və Nazim Hikmət qardaşlığını.
Bu əlaqələr daha çox onlardan başlayıb, bu gün də davam edir. Nazim Hikmətin
Azərbaycan poeziyasına böyük təsiri olub. Bu, həmin dövrün şeirlərində özünü
açıqca büruzə verir. Bundan başqa,
musiqimiz də bir-birinə çox yaxındır. Bu
günə qədər ölkələrimiz arasında mədəni və ədəbi əlaqələrimiz çox gözəl şəkildə
qurulub. Hesab edirəm ki, bundan sonra bu sahədə inkişaf daha da yüksək səviyyədə,
daha da mötəbər olacaq.
Milli QHT Forumu İdarə Heyətinin üzvü, şair Əkbər Qoşalı bildirdi ki, Şuşa Bəyannaməsi özündə yalnız tarixiliyi deyil,
həmçinin böyük bir gələcəyi ehtiva
etməkdədir: "Bir gələcək necə ehtiva oluna bilir? Bu günün düzgün
qiymətləndirilməsi və keçmişə, mədəni irsə, əcdadların ruhuna ehtiramı təcəlla
etdirərək, əlbəttə ki. Təsadüfi deyil ki, ölkə başçımız cənab İlham Əliyev "Biz
Şuşa bəyannaməsini imzalayarkən əcdadlarımızın ruhunu şad edirik, gələcəyə,
gələcək nəsillərə yol göstəririk” şəklində bir dəyərləndirmə də apardı. Türkiyə
ilə Azərbaycan arasındakı bu Bəyannamənin dağlar başındakı inci şəhərimizdə,
şəhidlərimizin canı-qanı bahasına azad edilmiş Şuşada imzalanması qeyri-adi bir hadisə idi. Bu, həm
siyasi iradənin, həm yüksək intellektual dəyərləndirmələrin, həm də böyük
cəsarətin təntənəsi idi.
Bildiyiniz kimi, ötən
yüzilliyin əvvəllərində imzalanmış tarixi Qars müqaviləsi, demək olar ki, uzun
onilliklərdən sonra ilk dəfə idi ki, iki dövlət arasında imzalanmış sənəddə xatırlanırdı.
Bunun özü də özünəməxsus ismarışlar daşımaqdadır. Qars müqaviləsinin bütün
tərəfləri, istər-istəməz Qafqazda baş verən hal-hazırkı proseslərə biganə
deyil. O da təsadüfi deyil ki, Bəyannamə ilə bağlı verilən şərhlər, açıqlamalar
da imzalanan sənədin yüksək mövqeyindən xəbər verirdi. Şuşa Bəyannaməsi, ilk
növbədə "dəmir yumruğ”un yaratdığı yeni gerçəkliyin təntənəsidir. Bu, ilk
növbədə Azərbaycan dövləti, ordusu, xalqının böyük fədakarlığıdır. Allah bu
yolda canından keçən şəhidlərimizə rəhmət eləsin. Şuşa Bəyannaməsini yalnız
sırf hüquqi, ictimai, siyasi anlamda deyil, ruhumuz, eşqimiz kimi
dəyərləndiririk. Çünki bu, uzun illərdən bəri arzulanan, lakin indi gerçəkləşən
bir hadisə idi. Bizim Türkiyə ilə tarixin sınağından çıxmış münasibətlərimiz
var, amma müttəfiqliyimiz haqqında rəsmi sənəd yox idi. Ona görə də, Şuşa Bəyannaməsi
indiyə qədər imzalanmış bütün sənədlərin şahıdır və yeni bir mərhələnin
başlanğıcıdır. Mən ilk növbədə o sənədə imza atmış dövlət böyüklərimizi bir
vətəndaş, bir yazar olaraq qəlbimin bütün riqqəti ilə alqışlayır, sonsuz
təşəkkürlərimi şəxsim adına yetirirəm”.
Əslən Şuşadan olan gənc ədəbiyyatşünas, ədəbi
tənqidçi Ülvi Babasoyun fikrincə, Şuşa Bəyannaməsi siyasi, tarixi,
iqtisadi və mədəni hadisədir: "Türkiyə və Azərbaycan münasibətləri sarsılmaz və
əbədidir. Ancaq bu Bəyannamə qardaşlıq və dostluğu sekulyarlıq, suverenlik,
beynəlxalq hüquq, ərazi bütövlüyü, toxunulmazlıq, demokratiya və
təhlükəsizlik kontekstində daha da möhkəmlətdi. Bəyannamə hər iki dövləti
və xalqı mədəni kontekstdə birləşdirir. Azərbaycanın kültür paytaxtı Şuşada
imzalanan Bəyannamə, bölgədə və dünyada sülhün diplomatik və mədəni ifadəsidir.
Mən şuşalı bir ədəbiyyat adamı kimi qürur hissi keçirdim. Şuşada hər iki
dövlətin himni səsləndirildi. Bu, beynəlxalq hüququn və vətənin bütövlüyünün
estetik təzahürüdür.
Hazırladı: Xanım Aydın