Bakı 12°C
Qiymət qalxsa da, kəndlinin gəliri artmır - ARAŞDIRMA
Ekspertlər deyir ki, ərzaq
qiymətlərinin bahalaşması kənd təsərrüfatı məhsullarının
yerli istehsalçılarının gəlirlərinin artmasına gətirib çıxarmır
"Son 12
ildə dünya bazarında qida qiymətləri nəzərəçarpacaq dərəcədə artıb və bunu biz
də idxal etdiyimiz qida məhsullarında və inflyasiyanın səviyyəsində hiss edirik.
Hətta Azərbaycanda istehsal olunan məhsullar belə ixrac imkanları olduğuna görə
inflyasiya təzyiqi yaradır.Təəssüf
ki, qiymət siyasətində səhvlər başqa bir təhlükəli nəticəyə - məhsulun, malın
qıtlığına və yaxud ümumiyyətlə, mövcud olmamasına gətirib çıxarır”. Bunu iqtisadiyyat
naziri Mikayıl Cabbarov bildirib.
Bəli, qlobal ərzaq qiymətləri son 10 il üçün rekord həddə çatıb. Dünya ərzaq
qiymətlərində 30 faiz ətrafında artım olduğu bildirilir. Elə ölkəmizdə də
qiymət artımı var. Rəsmi açıqlamalara görə, ölkəmizdə ərzaq
məhsulları üzrə qiymətlər əvvəlki ilin oktyabr ayına nisbətən 13,1 faiz artıb.
Ərzaq məhsulları sırasında aldığımız
kənd təsərrüfatı məhsullarının da qiymətləri artıb. Düşünmək olar ki, kənd təsərrüfatı
məhsullarının qiymətindəki artım fermerlərə, kənd təsərrüfatı ilə məşğul
olanlara daha çox gəlir əldə etmək imkanı verir və bu, ölkədə kənd təsərrüfatı
məhsulları istehsalına maraq göstərənlərin sayını artıracaq.
İstehsal xərcləri də artıb
İqtisadçı ekspert Murad Calalovdeyir ki, vəziyyət heç də düşündüyümüz kimi deyil. Yerli kənd təsərrüfatı məhsullarının
qiyməti daha çox istehsal xərcləri artdığı üçün yüksəlib. Ona görə də, son
durum kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının gəlirlərinin artmasına gətirib
çıxarmır: "Rəqəm olaraq baxanda, gəlirləri artmış kimi görünə bilər. Əvvəl 1
manata aldığımız kənd təsərrüfatı məhsulu indi 1 manatdan daha baha alanda
düşünə bilərik ki, çox qazanırlar və s. Ancaq reallıq başqadır. Çünki qiymətlər kənd təsərrüfatı məhsullarına olan
tələbə görə deyil, dünyada və ölkəmizdə gedən inflyasiyanın təsiri nəticəsində
artıb. Nəzərə alaq ki, kənd təsərrüfatı məhsulunun maya dəyərinin 30 faizə
yaxını dizel yanacağının payına düşür. Bu baxımdan yanacağın qiymətindəki
artımın kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətinə təsiri qaçılmazdır. Gübrənin
qiyməti artır, bu da təsir edir. İndi qışdır, istixanalarda istilik sisteminin
xərcləri də artıb. İnsanlar çox vaxt bu nüansları nəzərə almırlar. Kənd təsərrüfatı
ilə məşğul olan şəxslərin də ailə qayğıları, digər xərcləri var. Buna görə qiymətləri
məcburən artırmalı olurlar”.
İnflyasiya dövründə durğunluq
M.Calalov
bildirdi ki, qiymətlərinin bu cür olması kənd təsərrüfatı məhsullarının
istehsalına marağı artırmayacaq: "Çünki inflyasiya dövründə bütün sahələr üzrə
bir durğunluq yaranır. Kənd təsərrüfatı da həmçinin. Canlanma olmadığı halda
hansısa yeni işlərə başlanması da çətindir. Üstəlik, hazırda ölkədə daha çox
maliyyə işğaldan azad olunan ərazilərin yenidən qurulmasına gedir”.
Məhsulun qiyməti artanda...
Kənd təsərrüfatı üzrə ekspertQadir
Bayramlı deyir ki, bu təsirin necə olacağı ilə bağlı öncədən fikir söyləmək
çətindir: "Bəzən kənd təsərrüfatı məhsullarının qiyməti baha olanda satış
imkanları daralır. Müəyyən qədər tələb olur, amma yüksək səviyyədə yox. Bu səbəbdən,
məhsul qiymətləri artanda bəzən fermerlər əllərindəki məhsulu satmaqda çətinlik
çəkirlər. Ona görə, tam bazar mexanizmini işə salmaq lazımdır. Qiymətləri bazar
özü təbii şəkildə müəyyən etməlidir”.
Fermerlərin gəlir götürməsi üçün
Q.Bayramlı bildirdi ki, kənd təsərrüfatı
məhsullarından fermerlərin yaxşı gəlir götürməsi üçün onların bazara birbaşa
çıxışı təmin edilməlidir: "Fermerlər istehsal etdikləri məhsulları bazara
çıxarmaq üçün vasitəçilərin köməyindən istifadə edirlər. Çünki Bakının böyük
bazarlarında yerlər məhduddur. Fermerlər öz məhsullarını bazarlara birbaşa
çıxara bilmirlər. Arada vasitəçi çox olanda nəticədə məhsul fermerdən çox aşağı
qiymətə alınır. Bu səbəbdən Bakı, Gəncə, Sumqayıt kimi böyük şəhərlərin bazar şəbəkəsi
genişləndirilməlidir. O bazarların ətrafında rayondan öz məhsullarını gətirib
satmaq istəyən fermerlər üçün ucuz qiymətə gecələmə imkanı yaradılmalıdır. Yəni
fermerlərin bazarlara birbaşa çıxışları təmin olunsa, onlar istehsal etdikləri
məhsuldan daha çox gəlir götürərlər”.
Kiçik fərq ola bilər, amma...
Millət vəkili
Elnur Allahverdiyevdeyir ki, fermerlərin xərcləri artanda, qiymətləri yüksəlir: "Kənd təsərrüfatı
məhsullarının qiymətlərinin qalxmasına təsir edən əsas amillər yanacaq,
elektrik enerjisi, qaz və s.-dir. Yəni əgər kənd təsərrüfatı məhsulunun qiyməti
artıbsa, bu artım əksər hallarda qeyd etdiyim amillərlə bağlıdır. Çox nadir
hallarda hansısa ərzağın Azərbaycanda istehsalı üçün xammal xaricdən gətirilir
və o xammalın qiymətindəki artım digər faktorlarla bağlı olur. Ancaq ümumən
başlıca katalizator rolunu yanacağın qiyməti oynayır. Kənd təsərrüfatı məhsulunun
ərsəyə gətirilməsi üçün işləyən texnika yanacaqdan asılıdır. Onun bazarlara
daşınması, yəni logistika problemi də yanacaqla bağlıdır. Nəzərə alsaq ki, əsas
bazar Bakıdadır, nəqliyyat xərcləri barədə ümumi təsəvvür yaranır. Unutmayaq
ki, qış aylarında tərəvəz istixanalarda yetişdirilir. Burada elektrik enerjisi
və qaz amili ortaya çıxır. Başqa sözlə, kənd təsərrüfatında çalışan insanların
xərcləri artır ki, qiymətlər də yüksəlir. Fikrimcə, bu, fermerlərə əlahiddə əlavə
gəlir gətirmir. Ola bilər haradasa kiçik fərq olsun, ancaq köklü şəkildə
deyil”.
Yanlış da deyil, rentabelli də
Kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətlərinin
artmasının kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalına maraq göstərənlərin
sayını artırmasına gəlincə, E.Allahverdiyev bunları söylədi: "Bilirsiniz, gəlin unutmayaq ki, kənd təsərrüfatı
sahəsində işləmək üçün daha ciddi stimullaşdırıcı amillər var. Məsələn,
postsovet məkanında aqrar islahatlar ilk dəfə olaraq Azərbaycanda həyata
keçirilib. Bunun özü çox böyük faktordur. Bizdə fermerlərə və bu sahədə işləyən
şəxslərə hökumət tərəfindən müxtəlif subsidiyalar verilir, bəzi məhsullar, məsələn,
gübrələrin alınmasında güzəşt tətbiq edilir. Vergi amilindəki siyasəti
unutmamalıyıq. Yəni iqtisadiyyatın hər hansı sektorunda əsaslı işlə məşğul
olmaq üçün qiymət artımı ən əsas amil deyil. Tutaq ki, bir ara turizm bumu
yaşandı, hamı mehmanxana və restoran biznesinə maraq göstərməyə başladı, bu sahədə
təcürbəsi olmayanlar belə. Ancaq pandemiya bütün sektoru iflic etdi. Özü də tək
Azərbaycanda deyil. Bu baxımdan, fikrimcə, "qiymət artımı kənd təsərrüfatı sahəsinə
marağı artıracaq” deyə düşünməyin yanlış olduğunu deməsəm də, hər halda o qədər
də rentabelli deyil”.
Aygün Asimqızı
