• cümə, 29 Mart, 09:50
  • Baku Bakı 5°C

O getdi, “Nu poqodi” isə yaşayacaq

07.01.21 15:15 848
O getdi, “Nu poqodi” isə yaşayacaq
"Dayan, görərsən”, "Əlimə düşərsən”, "Bir dayan...” kimi dilimizə tərcümə olunan "Nu, poqodi” cizgi filminin yaradıcılarından biri, Rusiyanın Əməkdar İncəsənət xadimi, satirik Aleksandr Kurlyandski dünyasını dəyişib. 82 yaşında vəfat edən yazıçının ölümünün səbəbləri açıqlanmayıb. Yazıçı ədəbiyyat üzrə ölkəsinin bir çox nüfuzlu mükafatlarını qazanıb. 1970 və 1977-ci illərdə ən yaxşı satirik və yumoristik əsərlərə, eləcə də rəsm və cizgi filmlərinə görə verilən Qızıl Dana ədəbi mükafatına, daha sonra "Qızıl buzov” mükafatına layiq görülüb. 2007-ci ildə Rusiya Federasiyasının əməkdar artisti adını alan A.Kurlyandski həm də SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı idi. Bütün bu mükafatların fonunda onun adı "Nu, poqodi”nin müəllifi kimi əbədiləşib. Təsadüfi deyil ki, hazırda təkcə Rusiya mediası deyil, postsovet məkanı da öz mediasında "Nu, poqodi”nin müəllifi vəfat etdi” deyə yazır...

Sürprizlərlə dolu insan
"Aleksandrr Yefimoviçi tanıyanlar cəsarətlə deyə bilər ki, bu adam sürprizlərlə dolu idi” - deyə dostları onu belə yad edir. Məsələn, sovet ekranının şedevri sayılan "Nu, poqodi” cizgi filmi daxil olmaqla "Ov mövsümü”, "Xəyanətkar tutuquşunun dönüşü”, "Möhtəşəm Qoşa”, "Almalı piroq” kimi filmlərini izləməyən çətin tapılar. Yazıçının yumoristik hekayələri həmçinin "Yeralaş” kinojurnalında ekranlaşdırılıb. Ümumilikdə onlarla layihənin ssenari rəhbəri, "Tutuquşu Keşanın yeni macəraları”, "Şən karusel”in ssenari müəllifi idi.

"Bu animasiya filmlərinin ssenarisini yazmazdan qabaq onun kommunizm quruculuğu dövründə tikintidə iş icraçısı işlədiyini, sonra sovet ordusunda xidmət etdiyini, daha sonralar dağılan sirli obyektlər tikdiyindən insanlar xəbərsizdirlər”- dostları qeyd edir.
Valideynləri rabitə işçisi idi. Müharibə illərində ailə Sverdlovskda yaşayırdı. Atası Yefim Kurlyandski rabitə mühəndisi olduğundan işi ilə əlaqədar Moskvaya köçürlər. Aleksandrın uşaqlığı da paytaxtda keçir. "Uşaqlığım Çin şəhəri adlanan ərazinin yaxınlığında keçib. Doğma Starosadskiy döngəsini "Nənəm cadugərdir” hekayəsində təsvir etmişəm. Hekayə uydurmadır, ancaq uşaqlıq əlamətləri ən realdır”-deyə yazıçı qeyd edirdi.
A.Kurlyandski o zaman kommunal mənzildə, qonşularla səmimi mehriban mühitdə yaşadığını xatırlayırdı: "Ailəmiz kommunal mənzildə yaşayırdı. Bu, xüsusi, əvəzolunmaz bir dünya idi. Qonşu otaqda yaşayan dənzçi Matvey içməyi yaman xoşlayırdı. Bir dəfə atamla anam teatra gedəndə o məni evlərinə dəvət etdi. Üstü bibərlə bəzədilmiş stolun ətrafında içki içməyin qaydalarını mənə izah etdi. Evimizdə araq olsa da atam içməyi xoşlamırdı. Sadəcə evə qonaq gələndə stola qoyulurdu. Mən həmin "qaydalari” unutmamaq üçün hərdən o araqdan içir və üstünü su ilə doldururdum. Bir dəfə əmim gələndə atam arağı stola gətirdi. Əmim araq stəkanını ağzına aparan kimi içkinin zəif olduğunu dedi. Atam da çiyinlərini çəkib "yəqin vaxtı keçib” deyə laqeydliklə dilləndi. Həmin an Allah bilir, mən nələr çəkdim...”
Aleksandr 1964-cü ildən ədəbiyyatla məşğul olur. "Əslində yazmağa uşaqlıqdan həvəsim olub. Hətta çox erkən - məktəbdə oxuyanda fəaliyyətə başlamışdım. Yeri gəlmişkən, məktəbdə satiranın təhlükəli bir janr olduğunu anladım. Müəllimlərin obrazlarını özündə cəmləşdirən "Klizma” adlı bir jurnal çıxardım. Bu jurnal böyük uğur qazandı. Bir dəfə sinifdə bir müəllim məni "iş başında” tutdu. Materialı əlimdən aldı və "valideynlərsiz məktəbə gəlmə” dedi. Xoşbəxtlikdən valideynlərim ona əhəmiyyət vermədilər. Gələcək peşəkar kimi mənim yaradıcılığıma soyuq başla yanaşaraq "Oğlumuz zarafat edir” dedilər.
Ancaq gəncin sənət seçimini müəyyənləşdirmək asan olmur. Valideynləri onun yazı-pozusuna laqeyd yanaşır, qarşısına sənət seçimi ilə bağlı hər hansı şərt qoymurdular. Orta məktəbi bitirəndən sonra Mühəndis Tikinti İnstitutuna daxil olur: "Mən uşaqlıqda insanların olmadığı uzaq adada olmağı arzulayırdım. Sonra təyyarələr hazırlamağı arzuladım. Axı insan ancaq nəyəsə ümid edir... Hər işdə bir xeyir var. Xoşbəxtlikdən mən həmin ərəfədə Arkadi Xaytla – gələcək həmmüəlliflə tanış oldum. Biz birlikdə SNİP kollektivini yaratdıq və Şən və Hazırcavablar klubunun ən fəal üzvü olduq. Kollektiv bütün Moskvada tanındı. Biz hətta Piterə yarışa getdik. Sonra bütün SSRİ-ni gəzdik”.

İcazə verilmiş satira

Ordudan sonra Xaytla birlikdə Moskva Dövlət Universitetinin Tələbə Teatrında çıxış etməyə başlayırlar. Bu teatr qısa müddətdə bütün Moskvaya səs salır. Yazdıqları müniatürləri uzun illər səhnədə uğurla oynayırlar: "Tələbə gənclərlə ünsiyyət çox maraqlı idi. Güclü emosional təsir bağışlayırdılar. Teatr studiyası zamanın sosial səviyyəsini, davranışlarını müəyyən edirdi. Bizi həqiqətən fəal şəkildə radioya, "Timsah”, "Gənclik” verilişlərinə dəvət edirdilər. Həmçinin "12 stul klubu”, "Fitil”, "Yeralaş” almanaxlarında çıxış edirdik”- deyə xatırlayırdı.

Yazıçı o zaman icazə verilmiş satira ilə məşğul olduqlarını etiraf edirdi: "Zamanında əsil satiriklər Qoqol, Saltıkov-Şedrin, Bulqakov idi. Bizim isə o zaman məşğul olduğumuz "razılaşdırılmış” satira idi və sərhədi vardı. Əgər yarım addım irəli çıxsaydıq – bu, hadisə sayılırdı. Əsil satiriklər məhbəsdə idilər. Bu, "Metropol” idi. Bu, Bu Soljeniçın idi. Biz isə yumoristlər idik. Yumoristik pyeslər yazır və qarşıdakı divarın uçmayacağını bilirdik. Ona görə də öz yerimi tapdım – bu, animasiya idi. Beləcə "Soyuzmultfilm” mənə, Xayta, Kamova və Uspenskiyə qısa, gülməli süjetlər hazırlamağı tapşırdı. Qəhrəmanlar bir-birini qovmalı və müxtəlif gülməli vəziyyətlərə düşməli idilər. Müxtəlif variantlar düşündük: tülkü və toyuq, qurd və xoruz... Nəhayət, qurdla dovşanın üzərində dayandıq. Dovşan obrazı dərhal alındı, Qurdda isə ilişib qaldıq. Amma bir dəfə Kotenoçkin şəhərdə gəzərkən əlində gitara, dişləri arasında siqaret tutub oxuyan kobud bir gənclə rastlaşır. Onun qarşısında gələcək Qurd idi –öz dövrünün tipik qəhrəmanı, özünün bütün kəskin sosial atributları ilə əsil rus xarakteri.

"Bir dayan...”ın sirri

"Nu, poqodi” o zaman SSRİ-nin kommunizm quruculuğundan kütləvi mədəniyyətlə müşayiət olunan normal istehlakçı cəmiyyətə keçdiyi vaxt meydana gəldi. Kurlyandski də Eldar Ryazanov kimi bu sosial mərhələnin ən yaxşı və ən dəqiq diaqnostiklərindən biri idi. Epopeyanın birinci epizodunda Qurdun Vısotskinin "Bir dostun mahnısı”nı fit çalması təsadüfi deyildi. O, bütün gücü ilə dəbin mövcud olduğu, amma özünün buraxılmadığı yerə getməyə can atırdı.
Cizgi filminin yaradıcıları beləcə Canavarla Dovşanın obrazı üzərində xeyli çalışmalı olurlar. Personajları hazırlayarkən yüksək vəzifəli insanların təzyiqlərinə məruz da qalırlar. Hətta obrazları səsləndirənlər belə rəhbərliyin arzusu ilə olur. Cizgi filmindəki sevimli Canavar obrazı ilə bağlı rəssamlar və senzura arasında böyük mübahisələr yaranır. Məsələn, Canavar obrazının siqaret çəkməsi böyük narazılığa səbəb olur.

Hərçənd sonradan cizgi filmini "Tom və Cerri”nin plagiatı adlandıranlar da olur. Amma bu cizgi filmini Tom və Cerri cizgi filmindən çoxlu müsbət nüanslar - obrazların intellektual səviyyəsi, insana bənzər xeyirxahlıqları fərqləndirirdi. "Nu, poqodi”də hər bir personajın öz müsbət tərəfləri var.
"Soyuzmultfilm”in istehsalı olan məşhur cizgi filminin pilot seriyası 1969-cu ildə rejissor Gennadi Sokolski tərəfindən lentə alınır. Sonrakı seriyaların rejissoru Vyaçeslav Kotyonoçkin, ssenari müəllifləri Arkadi Xayt, Aleksandr Kurlyandski və Feliks Kamov olur. Cizgi filminin əsas qəhrəmanlarından olan Qurdu - məşhur sovet aktyoru Anatoli Papanov, Dovşanı isə - Klara Rumyanova səsləndirirlər.

"Nu, poqodi” akademikdən tutmuş körpə uşağa qədər hər kəsin sevərək baxdığı bir filmə çevrilir. Ekran əsərindəki Qurd və Dovşan arasındakı əbədi qarşıdurmanı kobud kişilik və əbədi qadınlıq müharibəsi kimi qəbul edirlər.
Bu cizgi filminin uğuru insanları əyləndirməsində idi. Filmdə səslənən ifadələr, sözlər qısa müddətə xalq arasında deyimlərə çevrilir. Qeyd edək ki, cizgi filmində Azərbaycan bəstəkarı Qəmbər Hüseynlinin məşhur "Cücələrim” mahnısı da səslənib.
Cizgi filminin çəkilmə səbəbi haqqında müxtəlif fikirlər səslənir. Deyilənə görə, 1940-cı ildə ilk seriyası çəkilmiş, 1967-ci ildə isə artıq bütün dünyada populyar olan "Tom və Cerri” cizgi filmindən sonra SSRİ rəhbərliyi bu filmi kölgədə qoya biləcək cizgi qəhrəmanlarının yaradılması barədə göstəriş verib. Beləcə, "Nu, poqodi” yaranır.
Aleksandr Kurlyandski bu ekran əsərinin yaranmasına və sevilməsinə görə özünü həmişə xoşbəxt hiss edirdi. "Yazıçı üçün hər hansı əsərinin ondan sonra da yaşaması, sevilməsi, xatırlanmasından böyük xoşbəxtlik ola bilməz” deyirdi. "Nu, poqodi” də həmişə yaşayacaq”
Aleksandr Kurlyandski bütün ömrü boyu Moskvada yaşadı: "Moskva mənim doğma şəhərimdir. Burada özümü rahat hiss edirəm. Baxmayaraq ki, çox ölkələri gəzirəm, ancaq həyat məni hara aparırsa, çox qala bilmirəm, paytaxt məni çəkir. Əfsanəvi yazıçılar evində, şəhərin mərkəzində yaşayıram. Buralarda Kamovun, Germanın, Aksenovun, Mixalkov-Konçalovskinin, tənqidçi Lakşinin addımlarının izi var”.
İndi həmin izlərə Aleksandr Kurlyandskinin də ayaq izləri qarışdı...

Rusiya mətbuatından tərcümə etdi
Təranə Məhərrəmova




banner

Oxşar Xəbərlər