Heydər Əliyevin imzası ilə başlayan uğurlu yol
Azərbaycanın bugünkü inkişafa nail olmasında 25 il əvvəl sentyabrın
20-də imzalanmış "Əsrin müqaviləsi”nin böyük əhəmiyyəti var. Ötən dövr ərzində
layihənin əhəmiyyəti və Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi formalaşmasındakı
rolu heç şübhəsiz, dönə-dönə vurğulanıb. Lakin ulu öndər Heydər Əliyevin imzası
ilə başlanan bu uğurlu yol, ilbəil öz əhəmiyyətini daha da artırır.
Qısa bir zaman kəsiyində Azərbaycanda siyasi sabitlik təmin edildi və ölkəmizin dünya xəritəsində yeri, "imzalar içində imzas”ı görünməyə başlandı”.
Mövzu ilə bağlı "Kaspi” qəzetinə açıqlamasında Milli Məclisin deputatı Azər Badamov bildirdi ki, 1994-cü il
sentyabrın 20-də imzalanan tarixi "Əsrin müqaviləsi”nin 25 ili tamam olur: "Bu
tarixi hadisədən keçən 25 il Azərbaycanın inkişaf və intibah illəri olub.
"Əsrin müqaviləsi”nin ölkəmiz üçün əhəmiyyətindən danışanda, ona siyasi, iqtisadi və sosial prizmalardan
yanaşmaq lazımdır. Çünki 1994-cü ildə "Əsrin müqaviləsi” imzalananda Azərbaycan
dünya ölkələri ilə boy sırasında görünmürdü. Beynəlxalq tədbirlərdə
Azərbaycanın adı çəkiləndə hamı maraqla baxırdı ki, görəsən, bu ölkə haradadır.
Yenicə müstəqillik qazanmış Azərbaycan, daxili ziddiyyətlərin
artması, qarşıdurmaların gərginləşməsi ucbatından beynəlxalq arenada transmilli
şirkətlərin şübhə ilə yanaşdığı bir məkan kimi xarakterizə olunurdu. Amma ulu
öndər Heydər Əliyevin uzaqgörənliyi, təcrübəsi və iradəsi, dünyanın aparıcı
neft şirkətlərini inandıra bilməsi nəticəsində Azərbaycanda haqqında
formalaşmış fikirlər, təsəvvürlər aradan qaldırıldı, tarixi "Əsrin müqaviləsi”ni
reallaşdırıldı.Qısa bir zaman kəsiyində Azərbaycanda siyasi sabitlik təmin edildi və ölkəmizin dünya xəritəsində yeri, "imzalar içində imzas”ı görünməyə başlandı”.
Millət vəkili qeyd etdi ki, müqavilənin iqtisadi tərəfi haqqında
danışarkən, mütləq şəkildə "Əsrin müqaviləsi” imzalanana qədər Azərbaycanın
mövcud olan iqtisadiyyatına bir ekskurs etmək vacibdir: "1991-ci ildə
müstəqillik qazanan Azərbaycanın dövlət büdcəsi qısa müddətdə boşalmışdı. Sovetlərdən
miras qalmış əmlaklar da 1991-1993-cü illərdə hakimiyyətdə olan qüvvələr
tərəfindən talan edilmişdi. Müəssisələrin sovet dönəmində bağladığı müqavilələr
qüvvədən düşmüşdü və yeni müqavilələr bağlanmadığından, sənaye iflic vəziyyətdə
idi.
Amma 1994-cü ildə "Əsrin müqaviləsi” imzalanandan sonra ölkəmizə
gələn milyardlarla dollar investisiya iqtisadiyyatımızın lokomotivinə çevrildi.
Məhz "Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması ölkə iqtisadiyyatına yüz milyardlarla
dollar investisiya yatırılmasına imkan verdi. Nəticədə bu gün Azərbaycan
diversifikasiya olunmuş iqtisadiyyata malik ölkəyə çevrilib. Həm də valyuta
ehtiyatlarımız 50 milyard dollara çatıb”.A.Badamovun sözlərinə görə, müqavilənin sosial tərəfi isə daha
genişdir: "Əsrin müqaviləsi” ölkə əhalisinin maddi-sosial rifahının
yaxşılaşmasına xidmət edib. İşsizlik və yoxsulluq 50 faizdən 5 faizə düşüb.
İçməli su ilə təminat 20 faizdən 70 faizə qalxıb. Ölkə əhalisinin 96 faizi təbii
qazla təmin olunub. 3500-dən çox yeni məktəb və uşaq bağçası tikilib. 640-dan
çox səhiyyə müəssisəsi yenidən qurulub.
O cümlədən əhalinin pul gəlirləri dəfələrlə artıb. Ümumiyyətlə,
ölkəmizin siması dəyişib. Bütün bunlar "Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması
nəticəsinə əldə olunub. Onu da qeyd edim ki, "Əsrin müqaviləsi” 2050-ci ilə
qədər uzadılıb və bundan sonra hələ uzun illər neft-qaz ehtiyatlarımız
ölkəmizin inkişafına və xalqımızın firavanlığının təmin olunmasına xidmət
edəcək”.Bakı Politoloqlar Klubunun
sədri Zaur Məmmədov bildirdi ki, 20 sentyabr 1994-cü ildə
"Azəri-Çıraq-Günəşli" dəniz neft-qaz yataqları blokunun kəşfiyyatı və
işlənməsi üzrə "Əsrin müqaviləsi" imzalanması sıradan bir hadisə
deyildi: "Bu, strateji hədəf idi. Heydər Əliyevin Azərbaycanın gələcək
yüzillikdəki inkişaf trayektoriyasını cızan fəlsəfəsi idi. "Əsrin
müqaviləsi", məhz qısa müddətdən sonra Azərbaycan iqtisadiyyatında neft
gəlirlərinin artacağına zəmin yaradırdı. Sözügedən saziş Azərbaycana, nəinki
regional layihələrdə söz sahibliyi etməyə, həmçinin, Avropanın enerji təhlükəsizliyində
əhəmiyyətli mövqe tutmasına imkan verib."Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasından 3 il sonra, 1997-ci il noyabrın
12-də müqavilə çərçivəsində ilk neft çıxarılıb.
Azərbaycan regionun zəngin neft-qaz ehtiyatlarına malik olan ölkəsi
kimi həm regional, həm beynəlxalq miqyasda enerji təhlükəsizliyinin təmin
olunmasında mühüm rola malikdir. Ötən əsrin 90-cı illərinin ortalarında
dünyanın aparıcı enerji şirkətləri ilə strateji əhəmiyyətli, gələcəyə
hesablanmış neft müqavilələri bağlayan Azərbaycan, paralel olaraq neft-qaz
resurslarının xarici bazarlara nəqli üçün də milli maraqlar üzərində qurulmuş
strateji xətt yürüdür. Bu xətt enerji resurslarının çoxşaxəli nəql
marşrutlarına malik olmaq və hər hansı bir marşrutdan asılı olmamaq prinsipi
üzərində qurulur”. Zaur Məmmədov vurğuladı ki, "Əsrin müqaviləsi” həm də yeni transmilli
enerji layihələrinin həyata keçirilməsində mühüm rola malikdir: "Heydər Əliyevin neft strategiyasını davam
etdirən Prezident İlham Əliyevin siyasi iradəsi və qətiyyəti sayəsində, Azərbaycanın
liderliyi ilə həyata keçirilən yeni layihələr ölkəmizin iqtisadi qüdrətinin və
dünya arenasında siyasi çəkisinin artmasını təmin etdi. Bu yeni layihələr
sırasında Azərbaycan qazının Avropaya çıxarılmasında mühüm rol oynayan Cənub
Qaz Dəhlizini xüsusi ilə qeyd etmək lazımdır”.
Z.Məmmədov qeyd etdi ki, "Əsrin müqaviləsi” nəticəsində əldə edilmiş
gəlirlər sosial layihələrə, elm, təhsil, mədəniyyətin inkişafına yönəldilib:
"Bununla da "qara qızıl” "insan
kapitalı” ilə əvəz edilib: "Bu gün Azərbaycan coğrafi baxımdan kiçik ölkə
olmasına baxmayaraq, böyük, qlobal layihələrlə məşğuldur. Bu qlobal layihələrin
həyata keçirilməsi kənardan asan görünsə də, olduqca çətin prosesdir. Çünki regional
layihələrin reallaşmasında qlobal oyunçuların və ayrı-ayrı maraq lobbilərinin
apardıqları təsir, təzyiq və maneə imkanlarını xüsusilə vurğulamaq lazımdır.
Belə layihələrin bizim regionda həyata keçirilməsi üçün möhkəm iradə, yaxşı
düşünülmüş strateji siyasət vacib idi və bu gün də vacibdir. Təsadüfi deyil ki,
son 2 il ərzində Prezident İlham Əliyevin iradəsi ilə baş tutan Bakı-Tbilisi-Qars,
Şimal-Cənub, TAP, TANAP və digər qlobal layihələr Azərbaycanı istəməyən
qüvvələr, o cümlədən, dünya erməniləri tərəfindən ciddi qısqanclıqla
qarşılanır. Həmin qüvvələr Azərbaycanın başçılıq etdiyi enerji və nəqliyyat
layihələrinin reallaşmasına ciddi şəkildə əngəl törətməyə çalışsalar da, buna müyəssər olmayıblar”.
BƏXTİYAR