Enerji içkilərinin geniş reklamı yaxşı qarşılanmır
Son dönəmlər gündəmdə olan məsələlərdən biri
də enerji içkiləridir. Bu içkilərin ziyanı, satışı, idxalı ilə bağlı uzun
müddətdir ki, mediada müxtəlif səpkili xəbərlər yer alır. Hətta bir müddət
əvvəl Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi
Agentliyinin sədri Qoşqar Təhməzli müsahibəsində bildirmişdi ki, ölkədə enerji
içkilərinin tərkibi ilə bağlı xüsusi tənzimləmə işi həyata keçiriləcək.
Tərkibində kofeinin miqdarı normadan artıq olan təhlükəli enerji içkilərinin
istehsalı, idxalı və satışı qadağan olunacaq.
Lakin bu məsələdə təzadlı
bir hal var. Belə ki, satışı və idxalının qadağan ediləcəyi bildirilsə də, bu
içkilərin reklamları geniş şəkildə aparılır. Az qala, izləyici kütləsi çox olan
televiziya kanallarında 5 reklamdan 3-ü hansısa enerji içkisinin reklamıdır,
desək yanılmarıq. Həmin reklamlarda cəmiyyətdə müəyyən söz sahib olan,
ictimaiyyət tərəfindən sevilən simaların yer alması isə məyusedici haldır.
Onların şəkillərinin müxtəlif nəqliyyat vasitələrinin üzərinə vurulması,
metrolarda reklam üçün ayrılan yerlərdə istifadə edilməsi bu enerji içkilərinin
satışına birbaşa xidmət edir. Çünki kütləvi informasiya vasitələrinin insanlara
təsir gücü danılmazdır və həmin içki markaları da bundan çox məharətlə istifadə
edirlər.
Mövzunun aktual olduğu bir
vaxtda məsələ Milli Məclisdə də müzakirə edildi. Bir müddət öncə Milli
Məclisdədeputat Musa Quliyev televiziyada
enerji içkilərinin reklamının qadağan edilməsini təklif etdi. Bildirdiki,
bununla bağlı "Reklam haqqında” qanuna dəyişiklik olunmalıdır: "Energetik
içkilərin uşaqlara, yeniyetmələrə, gənclərə zərərli təsirlərinin olduğu tibbi
həqiqətdir. Bütün dünya bununla bağlı həyəcan təbili çalır. Təəssüflər olsun
ki, Azərbaycanın bütün özəl televiziya kanallarında enerji içkiləri reklam
edilir”.
Qeyd
etmək lazımdır ki, bir neçə il öncə də Azərbaycanda tütün və tütün məmulatların
reklamı qadağan olunub. Maraqlıdır, Milli Məclisdə irəli sürülən təklif qəbul
olunmalıdırmı, yəni "Reklam haqqında” qanuna dəyişiklik edilməlidirmi və ediləcəyi
təqdirdə, istehsalçı və istehlakçı baxımından bunun təsirləri necə olacaq?
Marketinq
mütəxəssisi Tural Abbaslı deyir ki, təklif qəbul olunarsa, enerji içkisi bazarına mənfi təsir edəcək:
"Enerji içkiləri hələ ki reklamı qadağan edilən məhsullar sırasında deyil, amma
"Reklam haqqında” qanuna dəyişiklik edib bu içkiləri də həmin siyahıya əlavə
edərlərsə, bu, enerji içkiləri bazarına təsirsiz ötüşməyəcək. Amma reallığa
nəzər yetirsək, ölkəmizdə tütün və tütün məmulatlarının reklamı uzun müddətdir
ki, qadağan edilsə də, siqaretin satışı hələ də davam edir. Hətta deyərdim ki,
siqaret satışı enerji içkilərindən daha yüksəkdir. Bir məqamı da vurğulamaq lazımdır
ki, enerji içkilərinin əsas kontingenti sosial şəbəkələrdə olduğu üçün burada
onların reklamı daha çoxdur, nəinki televiziya və radiolarda. Məncə, irəli
sürülən təklif qəbul edilsə belə, sosial şəbəkələr bura aid edilə bilməz. Həmçinin
düşünürəm ki, qanuna dəyişiklik edilməsi içkilərin marketinq komandasının
satışı təmin etmək üçün yeni, alternativ vasitələr tapmasına rəvac verəcək”.
Tibb
üzrə ekspert, professor Adil Qeybulla bildirir ki, insan sağlamlığına zərərli olan
hər bir qida və ya dərman vasitəsinin reklamı qadağan edilməlidir:
"Ümumiyyətlə, dərman əlavələri və bu tip enerji içkilərinin reklamı konkret
olaraq qazanca, gəlirə hesablanmış kommersiya fəaliyyətidir. Ona görə də bu tip
reklam qadağan edilməlidir. Reklamların qadağan olunmasından başqa, bu
içkilərin ziyanları haqqında xüsusilə 18 yaşdan aşağı yeniyetmələr arasında
təbliğat işləri aparılmalıdır. Məncə, elə bir zaman gələcək ki, bütün dünyada
bu enerji içkilərin istifadəsi ilə bağlı bir qərar veriləcək. Amma hələ ki biz
öz genefondumuzu qorumalıyıq. Bunun üçün də insanlara həmin içkiləri reklam
etmək əvəzinə, ziyanları haqqında danışmalıyıq”.
Həkim bildirir ki, bu reklamların
əksəriyyətinin quruluşu müəyyən psixoloji nüanslara əsaslanır: "Reklam
günümüzdə çox böyük təsir gücünə malikdir. İnsanların bu tip reklamları davamlı
şəkildə, yəni həm televiziyalarda, həm də ictimai nəqliyyatda görməsi istər-istəməz
onun alt şüuruna təsir edir. Həmin reklam sanki insanı hipnoz edərək öz təsiri
altına salır”.
Azad
İstehlakçılar Birliyinin sədri Eyyub Hüseynov reklamın enerji içkilərinə əlçatanlığı
artırdığını deyir: "Mən bu təklifin qəbul edilməsinin tərəfdarıyam. Reklamların
dayandırılması ilə insanların bu içkilərə əlçatanlığı azalacaq. Reklamları çox
cəlbedici çəkilir və insanların şüuruna təsir edir. Reklamın qadağan
edilməsindən sonra da satış olacaq, bu təbiidir. Çünki tələb-təklif
məsələsidir. Tələb varsa, təklif mütləq olacaq. Amma həmin reklamları
dayandırdıqdan sonra gərək onun əvəzinə enerji içkilərinin ziyanından bəhs edən
maarifləndirici reklam olsun”.
Enerji içkilərindən danışıb,
mövzu ilə bağlı onların mövqeyini öyrənməsək, olmazdı.
"Full”
enerji içkisinin brend meneceri Müşfiq Azəryar bildirir ki, reklamın qadağan olunması yeni
güclənməyə başlayan yerli istehsalın məhsuldarlığına, firmaların biznes
fəaliyyətinə mənfi təsir edə bilər: "Bu mövzu ilə bağlı bütün dünyada həyəcan
təbili çalındığı yanlış fikirdir. Enerji içkilərinin əsas hazırlandığı ölkə
Avstriyadır, hansı ki, orada da enerji içkiləri çox rahatlıqla satılır. Orada
bununla bağlı nəinki qanun tənzimləmələri, heç aksiz vergisi belə tətbiq
edilmir. Enerji içkilərinin tərkibində bəzi maddələr var ki, həssaslığı, əsəb sistemi
ilə bağlı problemlləri olan insanlara, hamilə qadınlara və 18 yaşdan aşağı
olanlara içmək tövsiyə edilmir və bu da onsuz da bankaların üzərində yazılıb. Qanuna
dəyişiklik edilərsə, yeni güclənməyə başlayan yerli istehsalın məhsuldarlığına,
firmaların biznes fəaliyyətinə mənfi təsir edə bilər. Sözsüz ki, satışı təmin
etmək üçün alternativ yollar düşünüləcək. Amma istənilən halda, reklamın
qadağan edilməsi təsirsiz ötüşməyəcək”.
Digər enerji içkisi olan "Berg”
firmasının brend meneceri Nərgiz Abbasovadan mövzu ilə bağlı münasibətini öyrənəndə,
bildirdi ki, bir müddət öncə eyni təklif tütün və tütün məmulatlarına tətbiq
edildi, amma buna baxmayaraq, insanlar yenə də siqareti alıb çəkirlər: "Biz
məhsullarımızın üstünə 18+ yazmaqla üzərimizə düşən işi görmüşük. Yəni, bunun
18 yaşdan aşağı olan uşaqlar üçün satılmadığını qeyd etmişik. Dəyişikliyin
qüvvəyə minməsi təbii ki, markanın tanınmağını, gəlirini aşağı salacaq”.
Günel Azadə