Ədəbiyyat adamları karantində
Və ya virusa ədəbi əsərlərlə cavab verənlər olacaq?
Dünya şöhrətli şair və dramaturq Uilyam Şekspir üçün bizim indi daha çox fikir verməyə başladığımız sanitar qaydalar həyat norması olub. 16-cı əsrin sonu 17-ci əsrin əvvəllərində onun bir neçə qardaşı və 11 yaşlı oğlu Hemnet vəbadan tələf olub. Fikirlər var ki, dahi yazıçı "Kral Lir” ,”Maqbet” kimi əsərlərini Londonda epidemiyanın tüğyan etdiyi vaxtda, təcriddə olarkən yazıb. Bu fakt tam təsdiq olunmasa da, böyük yazıçının bu əsərlərinin əhəmiyyətli hissələrini ekstremal şəraitdə yazdığı təsdiqlənib. Məsələn, 17-ci əsrdə London teatrları epidemiya üzündən 60 dəfədən çox qapanıb. Teatrda həm də aktyor olan Şekspir işini itirib və o, həmin ərəfədə dunyaca məşhur pyeslərini, şeir və poemalarını yazıb.
1830-cu ilin payızında Rusiyada epidemiya yayılanda Puşkin Nijni Novqorod yaxınlığında Böyük Boldinodakı malikanəsində virusa ədəbi əsərlərlə cavab verib. Böyük şair 32 şeir, pyes və poemalar yazıb. Həmin əsərlər rus ədəbiyyatına "Boldino payızı” adı ilə daxil olur. "Yevgeni Onegin” üzərindəki işlərini də burada tamamlayır. O dövr Puşkinin ədəbi yaradıcılığında xüsusi fərqlənir.
"İtmiş zamanın axtarışında” epopeyasının müəllifi, fransız yazışısı Marsel Prust isə özünü Parisdəki mənzilində könüllü təcrid edərək bir sıra əsərlərini yazıb. Prustun özünütəcridinə heç nə mane ola bilməyib və o, ömrünün axırınadək bir neçə ilini belə keçirib.
Amerika yazıçısı Cek Keruak "Yolda” romanını özünütəcriddə olarkən yazıb. O, üç həftə Nyu-Yorkdakı mənzilindən çıxmadan yazı makinasında romanının əlyazmasını yığıb. Səyahət romanı çox da böyük olmayan yarıqaranlıq otaqda yaranıb. Bir intervalla yazılan 60 metrlik makina rulonu 2001-ci ildə 2.43 milyon dollara auksionda satılıb.
Devid Selincer də 1960-cı illərdə Korniş şəhərindəki evində özünü təcrid edib. Yalnız zəruri hallarda küçəyə çıxıb və heç kimlə ünsiyyətdə olmayıb. Yazıçı bunu rahat şəkildə ədəbiyyatla məşğul olmaq üçün edib.
Ədəbi aləmə Tomas Pinçon, Con Kutzee, Viktor Pelevin və b. yazıçılar da məlumdur ki, onlar təkcə təcrid şəraitində yaratmayıblar, həmçinin öz şəxsi həyatlarını toxunulmaz saxlayıblar. Ümumiyyətlə, ədəbiyyat, incəsənət və elm adamlarının yaradıcılığında müxtəlif dövrlərdə epidemiya və ya özünütəcrid səbəbindən yaranan nümunələr kifayət qədər çoxdur.
Hazırda koronavirus pandemiyası da insanları evə qapadıb. Geniş dünya indi bir evə sığınıb. Hərçənd keçmiş dövrlərdən fərqli olaraq, internet insanların əlini dünyaya daha əlçatan edib. Təbii ki, müxtəlif sahələrin yaradıcı insanları bu dövrdən özlərinə uyğun şəkildə yararlanmağa çalışırlar. Bəs sosial təcridi indiki dövrdə ədəbiyyat adamları üçün yaradıcılıq baxımından əhəmiyyətli hesab etmək olarmı?
"Müzakirə”mizdə bu suala cavab tapmağa çalışdıq.
Şair Elxan Zal karantin günlərini yaradıcılıq üçün fürsət hesab
eləmir: "Pandemiya dövrü həbsxanada olmaq kimi bir şeydir. Düşünmürəm ki, bu,
yazmaq üçün böyük bir fürsətdir. Hansı bir mənəvi qida alırsan ki, yazasan?”
Bununla belə, yazıçı klassik qazax şairi Abay Kunanbayevin poeziyasını tərcümə
etdiyini deyir: "Demək olar ki, əsasən, tərcümə işləri ilə məşğul olmuşam.
Özümün də yarımçıq əsərim var, onun üzərində işləyirəm”.
Pandemiya dövrü yazıçı Varis Yolçuyevə yaradıcılığına
daha çox vaxt ayırmağa imkan verib: "Yarımçıq romanım vardı, onun üzərində
çalışıram. Osmanlı imperiyası dövründə erməni məsələsi ilə bağlı arxiv sənədləri
götürmüşdüm, onları araşdırıram. Bir hekayə üzərində də işləyirəm. İş saatı
ayırmışam, hardasa sutka ərzində 12-13 saat işləyirəm. Bir romanım da tərcüməyə
gedəcək, onu sadələşdirirəm ki, rahat tərcümə olunsun”. Yazıçı karantini
yaradıcılığı üçün fürsət hesab eləmir: "Mən həmişə bu qayda ilə işləmişəm, yenə
də eyni qrafiklə işləyirəm. Sadəcə, pandemiya dövrü yaradıcılığa daha çox vaxt
ayırmağa imkan verdi. Bununla bərabər, beynəlxalq tədbirlər, xarici səfərlərdən
məni məhrum etdi. Evə qapanmaq, hamı kimi mənə də ziyan oldu”.
Yazıçı Kənan Hacı karantin dönəmində psixoloji gərginliyi özünə yaxın
buraxmayaraq, çoxlu mütaliə edib: "Nə vaxtdan bəri ertələdiyim kitabları
oxudum, beş-altı esse , bir hekayə yazdım, xeyli filmlərə baxdım, yazacağım
roman barədə eskizlər etdim. Həm də
bu iki ayda koronavirusla bağlı insanların xaotik yaşantıları ilə ağlı xeyli
qeydlər aparmışam. Bu qeydlər ola bilsin ki, hansısa əsər üçün mövzu olsun. Bu
barədə də düşünürəm”. Yazıçının fikrincə, evdə qalmağın müsbət tərəfi odur ki,
insanlar düşünməyə, nəfəs dərməyə, çox şeyləri götür-qoy etməyə macal tapıblar:
"Düşünürəm ki, bunun da çox böyük faydası var”.
Gənc yazar Ülviyyə
Heydərova "COVİD-19 pandemiya elan olunanda, bununla bağlı
bütün ölkələr karantin rejiminə keçəndə, təbii ki, mən də hamı kimi həyəcan
keçirdim” - deyə qeyd edir: ”Əvvəlcə maarifləndim, tətbiq olunan bütün
qaydalara əməl etməyə çalışdım. Bir çox müəssisələr ev şəraitində çalışsa da,
bildiyiniz kimi, bu, KİV-ə, o cümlədən televiziyada çalışanlara şamil edilmədi.
Çünki xəbər həmişə və hər an yaranır. Bununla belə, bir həftə evdə qalmaqla
növbəli şəkildə çalışdıq. Hər dəfə evdə qaldığım müddətdən maksimum dərəcədə
yararlandım, düşdüyüm vəziyyəti müsbətə dəyişdim. Pandemiya bizə böyük zaman
verdi. Təsəvvür edin, zamanın sürətlə
uçduğu bir vaxtda, birdən-birə sənə günlər, həftələr verilir”. Ü.Heydərova təşvişə, depressiyaya düşmədən bu
həftələri bütünlüklə yaradıcılığa ayırıb: "2009-cu ildən Sankt-Peterburq
haqqında yazdığım, işçi adı «Viva Piter» olan romanımı, nəhayət ki, bitirdim.
Hazırda romanı redaktə edirəm. Karantin, həm də mənə yeni bir mövzu verdi.
Romanımın redaktəsini müvəqqəti dayandırıb, ikipərdəli «Karantin nəğməsi» adlı
dram əsəri yazdım. Əsər, toyları pandemiyaya görə təxirə salınan iki gəncdən bəhs
edir. Bu günlər ərzində yaradıcılıqla məşğul olsam da, təbii ki, doğmalarım,
dostlarım üçün darıxırdım. Etiraf edək ki, onlayn görüş canlı görüşü heç vaxt əvəz
edə bilmir. Odur ki, hamı kimi mən də karantinin bitməsini gözləyirəm. Ölkəmizə,
dünyamıza əmin-amanlıq arzulayıram. Virusa yoluxanlara isə tezliklə
sağalmalarını diləyirəm”.
Təranə Məhərrəmova
Dünya şöhrətli şair və dramaturq Uilyam Şekspir üçün bizim indi daha çox fikir verməyə başladığımız sanitar qaydalar həyat norması olub. 16-cı əsrin sonu 17-ci əsrin əvvəllərində onun bir neçə qardaşı və 11 yaşlı oğlu Hemnet vəbadan tələf olub. Fikirlər var ki, dahi yazıçı "Kral Lir” ,”Maqbet” kimi əsərlərini Londonda epidemiyanın tüğyan etdiyi vaxtda, təcriddə olarkən yazıb. Bu fakt tam təsdiq olunmasa da, böyük yazıçının bu əsərlərinin əhəmiyyətli hissələrini ekstremal şəraitdə yazdığı təsdiqlənib. Məsələn, 17-ci əsrdə London teatrları epidemiya üzündən 60 dəfədən çox qapanıb. Teatrda həm də aktyor olan Şekspir işini itirib və o, həmin ərəfədə dunyaca məşhur pyeslərini, şeir və poemalarını yazıb.
1830-cu ilin payızında Rusiyada epidemiya yayılanda Puşkin Nijni Novqorod yaxınlığında Böyük Boldinodakı malikanəsində virusa ədəbi əsərlərlə cavab verib. Böyük şair 32 şeir, pyes və poemalar yazıb. Həmin əsərlər rus ədəbiyyatına "Boldino payızı” adı ilə daxil olur. "Yevgeni Onegin” üzərindəki işlərini də burada tamamlayır. O dövr Puşkinin ədəbi yaradıcılığında xüsusi fərqlənir.
"İtmiş zamanın axtarışında” epopeyasının müəllifi, fransız yazışısı Marsel Prust isə özünü Parisdəki mənzilində könüllü təcrid edərək bir sıra əsərlərini yazıb. Prustun özünütəcridinə heç nə mane ola bilməyib və o, ömrünün axırınadək bir neçə ilini belə keçirib.
Amerika yazıçısı Cek Keruak "Yolda” romanını özünütəcriddə olarkən yazıb. O, üç həftə Nyu-Yorkdakı mənzilindən çıxmadan yazı makinasında romanının əlyazmasını yığıb. Səyahət romanı çox da böyük olmayan yarıqaranlıq otaqda yaranıb. Bir intervalla yazılan 60 metrlik makina rulonu 2001-ci ildə 2.43 milyon dollara auksionda satılıb.
Devid Selincer də 1960-cı illərdə Korniş şəhərindəki evində özünü təcrid edib. Yalnız zəruri hallarda küçəyə çıxıb və heç kimlə ünsiyyətdə olmayıb. Yazıçı bunu rahat şəkildə ədəbiyyatla məşğul olmaq üçün edib.
Ədəbi aləmə Tomas Pinçon, Con Kutzee, Viktor Pelevin və b. yazıçılar da məlumdur ki, onlar təkcə təcrid şəraitində yaratmayıblar, həmçinin öz şəxsi həyatlarını toxunulmaz saxlayıblar. Ümumiyyətlə, ədəbiyyat, incəsənət və elm adamlarının yaradıcılığında müxtəlif dövrlərdə epidemiya və ya özünütəcrid səbəbindən yaranan nümunələr kifayət qədər çoxdur.
Hazırda koronavirus pandemiyası da insanları evə qapadıb. Geniş dünya indi bir evə sığınıb. Hərçənd keçmiş dövrlərdən fərqli olaraq, internet insanların əlini dünyaya daha əlçatan edib. Təbii ki, müxtəlif sahələrin yaradıcı insanları bu dövrdən özlərinə uyğun şəkildə yararlanmağa çalışırlar. Bəs sosial təcridi indiki dövrdə ədəbiyyat adamları üçün yaradıcılıq baxımından əhəmiyyətli hesab etmək olarmı?
"Müzakirə”mizdə bu suala cavab tapmağa çalışdıq.
Pandemiya sıxıntılarına inad
Yazıçı-publilist Nəriman Əbdülrəhmanlı deyir ki, ovqatının, yazmaq istəyinin pandemiyaya, yaxud hava
şəraitinə çox az dəxli var: "Mən öz içimin havası ilə yaşayan adamam. Şübhəsiz,
pandemiya ilə bağlı məhdudiyyətlər sıxıntımı bir qədər də artırdı. Canımı
qurtarmaq üçün köhnə yazıların üzərinə qayıtdım, arxivimi qaydaya saldım,
"Yalqız” və "Yolsuz” romanlarını bir daha, bu dəfə oxucu kimi oxudum, yenidən nəşrə
hazırladım. Uzun illər ərzində qələmə aldığım portret yazıları yığıb bir kitab
şəklində hazırladım, yəqin ki, imkan olanda işıq üzü görəcək. Ədəbi tərcümələrimi
də ayrı bir kitabda topladım, o da öz nəşrini gözləyir. Sonra, az qala, özümü
tanıyandan bəri yığdığım Qaraçöp ağzında işlənən bəzi sözlərin izahlı lüğətini
tərtib eləməyə başladım. Məhdudiyyətlər ərəfəsində yekunlaşdırdığım 4 cildlik
"Azərbaycan kino sənəti tarixi”ni, hələ çap olunmamış tərcümə kitablarını da əlavə
eləsək, bu sıxıntılar içində müəyyən işlər gördüyümü deyə bilərəm”. Yazıçının
sözlərinə görə, bu günlərdə "Yol gəlir Ərdəbildən” publisistik kitabı çap olunub:
"Həmçinin çapa hazırladığım böyük gürcü şairi Şota Rustavelinin "Pələng dərisi
geyinmiş cəngavər” poeması (mərhum dostum Ruhin Sadıqlının orijinaldan və
uğurlu tərcüməsində) nəşr olundu. Dostum, şair Nurafizin poetik tərcümələr
kitabı da çapa hazırlıq prosesindədir. Bütün bu işləri görə-görə də yeni
romanıma hazırlaşıram. Beləcə, pandemiyaya, onun əlavə sıxıntılarına inad göstərərək
daha çox işləmişəm”.
Həbsxana kimi bir şey
Evə qapanmağın ziyanı
Nəfəs dərməyə macal
Pandemiyanın verdiyi zaman
Təranə Məhərrəmova