“Bu çətin dövrdə fayda vermirsənsə, özünə həkim demə”

- Günlərimiz bir-birinə çox oxşayır. Xüsusilə də, may ayının sonundan iyunun 20-nə qədər iş şəraitimiz ağır keçirdi. Ağır xəstələrin otağında saatlarla vaxt keçirirdik. İşin çətinliyinə təsir edən əsas faktor həmin o məşhur geyimdir. Yəni normalda edə biləcəyimiz işləri bir də o geyimdə, istidə icra etmək bizi çox incidir. Xüsusi geyimi geyinmək və onun içində qalmaq çox çətindir. Təsəvvür edin ki, geyim hava buraxmır. Amma əynimizdə təkcə bu geyim olmur, xüsusi eynək, bir neçə qat maska və əlcəklərdən istifadə edirik. İnsan bu geyimin içində özünü çox diskomfort hiss edir. Digər tərəfdən, yoluxma stressi məni narahat edirdi. Şüurlatındakı "mən də yoluxdum” stressi insanı tək buraxmır. İnsan xəstənin sağalması üçün var qüvvəsini sərf edir, amma içindəki hiss, həyəcanı da boğa bilmir. Biz burada həyatımızı riskə atırıq. İnsan sənətini çox sevməlidir ki, ölümü gözə alsın. Məni tanıyanlar deyir ki, sən əngəl tanımadan, göz görə-görə odun üzərinə getdin. Adi insan bu riskə, ağırlığa tab gətirə bilməz. Həkim millətini, xalqını, işini sevməlidir ki, bu ağır şəraitə razılaşın. 4 aydır xəstəliklə mübarizə aparırıq, hər günümüz çox ağır, stressli keçirdi. Biz fiziki olaraq bu virusa yoluxmasaq da, psixoloji olaraq 100 dəfə yoluxmuşuq. Elə günlərimiz oldurdu ki, özümüzü xəstə sayırdıq. Azca narahatlığımız olan kimi ayağa qalxırdıq. Çünki bizim bu anda xəstələnməyə haqqımız yox idi.

- Əlbəttə ki, bura gəlməyimi valideynlərimdən gizlətdim. Onlara dedim ki, mən təlimdəyəm, ehtiyac olsa, o xəstələrin müalicəsi üçün xəstəxanalara gedəcəyik. Halbuki mən həmin vaxt Tədris Cərrahiyə Klinikasında işləyirdim. Haradasa 1 ay müddətində ailəm bilmədi. Yalnız həyat yoldaşımın məlumatı var idi. O razılıq verdi ki, bu, sənin peşən və vəzifə borcundur. Könüllü olaraq bu işə gedirsənə, mən sənə əngəl ola bilmərəm. Həyat yoldaşım seçimi özümə buraxdı və mən də razılaşdım. Evdən, sanki müharibəyə gedirmişəm kimi yola saldılar. Amma valideynlərim bilmədi. Əlbəttə, bütün analar kimi anam razı olmayacaqdı. Mən də demədim. Ailəmlə yalnız telefon vasitəsilə əlaqə saxlayıram. Görüntülü danışanda hər dəfə deyirdim ki, mən təlimdəyəm. Zaman keçdikcə, alışdıra-alışdıra harada olduğumu dedim. Bir də, işlədiyimiz müəssisənin kollektivi bilirdi. Çünki işdən ayrılıb getdik. Hamı çox təəccüblənirdi. Amma təəccüblü nəsə yoxdur. Həkiməmsə, getməliyəm. İnsanlar, hətta həkim yoldaşlarım soruşurdular ki, sən niyə getdin? Evdə iki körpə uşağımı qoyub getdim. Birinin 4, birinin 8 yaşı var. 2 aya yaxın onların üzünü görmədim. Uşaq darıxırdı. Heç kim ailəsinə, uşağına qıymır. Amma həkimsənsə, şərəfinlə ləyaqətinlə işləməlisən. Bu çətin dövrdə "həkiməm” deyib, fayda vermirsənsə, özünə həkim demə. Həkim insana elə tam bu vaxt lazım idi. Bu virus davam etdikcə, əlimdən gələni etməyə hazıram və "silah”ımı yerə qoymayacağam.

- "Virus yoxdur” deyənlərin sayı çox azalıb. Aprel ayında o sözü tez-tez eşidirdim. "Sən ordasan, koronavirusa yoluxan xəstələr var?” kimi sualları tez-tez eşidirdim. May ayından sonra hamı təlaş içində zəng edirdi. Biri deyirdi anam yoluxub, digəri atasını soruşurdu, digəri bacısını.. Yəni artıq hamının ətrafında bu xəstəliyə yoluxan, ölən oldu. Bununla da bu suallar bitdi. İnanmayan insanlar həyəcan içində zəng edir, yoluxmamağın yollarını axtarırdılar. Bəzi insanlar "niyə bizim ətrafımızda bir nəfər bu virusa yoluxmadı”, "yalan söhbətdir” kimi fikirləri çox deyirdilər. Təəssüf ki, hamının ətrafında yoluxan oldu.

- Düşünürəm ki, insanlar inanır və tədbir görürlər. Yoluxma və xəstəliyin ağırlıq dərəcəsi azalıb. Hazırda nisbi sabitlik var. İnsanlar diqqətli olsalar, buna qalib gələ bilərik.

- Düşünürəm ki, insanlar qoyulan tələblərə düzgün riayət edib, sosial məsafəni gözləyib, tibbi maskalardan istifadə etsələr, həkimlərin də işi yüngül olar, ən əsası, payız aylarında respirator virus infeksiyalarının yayılmasının qarşısı alınar. Burada iş, tək həkimin, dövlətin, insanların üzərinə düşmür. İş birlikdə, uzlaşmış şəkildə olmalıdır. İnsanları səbirli olmağa, qaydalara əməl etməyə çağrırıram. Güc birlikdədir. Birlikdə bu virusun qarşısını almağa çalışmalıyıq. İlk növbədə düzgün qidalanma və yuxu rejimi immunitetin artırılmasında rol oynayır. Bununla yanaşı, gigiyena qaydalarına riayət edərək, fiziki məsafəni qoruyub, maskadan istifadə etməklə sığortalana bilərik.

- Təəssüflər olsun ki, biz cavan insanların da ölməsinin şahidi olduq. 1988-ci il təvəllüdündən tutmuş, 36, 40, 42 yaşında, heç bir yan xəstəliyi olmayan şəxslərin vəfat etdiyini gördük. Çox üzücüdür. Hər cavan insanın vəfatından sonra həm ana, həm də həkim kimi özümə gələ bilmirdim. Virusun acınacaqlı mənzərələrini dəfələrlə görmək çox pis təsir edirdi. Bu hissləri sözlə ifadə etmək çətindir. İnsan heç bir xəstəliyi olmayan gəncin vəfatı ilə barışa bilmir. Ümumi müalicə protokollar üzrədir, amma fərdi yanaşmalar da olur. Vəfat edən xəstələr heç bir müalicəyə cavab vermirlər, ağ ciyərlərində proaqressivləşmə olur, qısa müddətdə vəfat edirlər. Şəkər xəstələrinin, infarkt keçirən, ürəyində stend olan insanların bu xəstəliyi ağır keçirdiyinin şahidi olduq. İntubasiyada olan xəstələrin çoxu şəkər xəstəliyindən əziyyət çəkənlər idi. Onlardan sağalanlar da oldu. 84 yaşında ağır vəziyyətdə gələn yaşlı kişinin sağalıb evə getdiyinin də şahidi olduq. Bədənin, infeksiyanı necə qaldırmasından asılı olaraq, bu virusla hərə bir tarixçə yaşadı.

- Bu virus bütün dünyada insanlara təmizliyə, gigiyena qaydalarına riayət etməyin vacib olduğunu öyrətdi. Hardasa bərabər yaşamağı, kasıbın da, varlının da eyni olduğunu, eyni şəkildə mübarizə aparmasını göstərdi. Elə bir şərait yarandı ki, ölkədən xaricə heç bir giriş-çıxış olmadı. Varlısı da, kasıbı da burada qaldı. Elə bir an olmadı ki, varlı qaçıb canını qurtarsın kasıb qalsın. Bu, varlının da, kasıbın da xəstəliyi oldu. Sanki yer üzündə insanlar bərabərləşdi.

- Çox ağır anlar yaşadıq. Məsələn, bizim şöbədə bir qadın yatırdı. Həyat yoldaşı başqa bir xəstəxanada rəhmətə getmişdi. Qadın bilmirdi. Çünki qadın xəstəliklə bərabər, o xəbəri də qaldıracaq gücdə deyildi. Hər dəfə "məni buraxın evimə gedim, yoldaşımdan xəbər alım, evimə getsəm yoldaşımı sağaldacağam” deyirdi. O bilmirdi evində onu hansı xəbər gözləyir. 3 gün dalbadal yuxusunda gördü ki, ağ paltarlı insan onun saçına sığal çəkir, ona mənəvi dəstək olur. O yuxular onu narahat edirdi. Digər bir məqam, ananın oğlu reanimasiyada vəfat etdi. Ana hər dəfə biz içəri girəndə, "mənə oğlumdan xəbər deyin” deyirdi. Biz də "oğlun yaxşıdır, yaxşı olacaq” deyirdik, amma təbii ki gözünün içinə baxa bilmirdik. Gözümüzü divarlara sanc-sanca "oğlun yaxşıdır” deyib otaqdan çıxırdıq ki, bizdən soruşmasın. Çox çətin idi. Digər hadisə, ananın cənazəsi xəstəxanın bu qapısından çıxıbsa, oğlu, testi pozitiv çıxdığı üçün digər qapıdan xəstəxanaya daxil olub. İlk sözü isə "anam da burdadır, o necədir” oldu. Bizi pis vəziyyətdə qoyan suallar çox olur. Bu 4 ayda çox ailə faciələrinin şahidi olduq.

- Əlbəttə, tez-tez yetişən gecə növbələri, hər gecə ağırlaşan xəstələrlə vaxt keçirmək bizi yorurdu. Gücümüzün tükəndiyi vaxtlar da olub. Amma həkim yoldaşlarla birlikdə bir-birimizə güc-qüvvət verərək bu vəziyyətdən çıxırdıq. Çünki bizim dayanmağa haqqımız yox idi. Həmin vaxt nə qədər yorulsam da, xəstələri bu vəziyyətdə qoyub getmək ağlımdan keçmirdi. Bu, nə peşə əxlaqına sığmırdı, nə də vicdanım qəbul etməzdi. Öz üzərimə düşən yükü qaldrırıdım, yerə qoymağı düşünmürdüm. Mən tək deyiləm. Biz həkim yoldaşlarımızla birlikdə bir-birimizdən güc alırıq. Tək bu işin öhdəsindən gəlmək mümkün deyil. Həkiməm deyən hər bir şəxs kömək əlini uzatmalıdır.