Azərbaycanı strateji hədəflərinə yaxınlaşdıran yeni platformalar - Fotolar
İqtisadi inkişafın
gətirəcəyi rifah, regionda sülh və sabitliyin davamlı olması üçün başlıca
faktorlardandır
Azərbaycan dövlət başçısı İlham Əliyev Rusiya
Federasiyası Prezidentinin dəvəti ilə yanvarın 11-də Moskvada işgüzar səfərdə
olub. Səfər çərçivəsində prezidentlər İlham Əliyev, Vladimir Putin və
Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan arasında üçtərəfli görüş keçirilib.
Görüşün nəticəsi olaraq bölgənin gələcək inkişafına dair birgə Bəyanat
imzalanıb. Bəyanata uyğun olaraq üç hökumətin - Azərbaycan, Ermənistan və
Rusiya baş nazirləri müavinlərinin rəhbərlik edəcəyi işçi qrupunun, həmçinin
onların işçi ekspert alt qruplarının yaradılması nəzərdə tutulub. Onlar
regionun nəqliyyat infrastrukturu və iqtisadiyyatının inkişafı üzrə konkret
planlar təqdim edəcəklər. Üçtərəfli görüşdən sonra Azərbaycan və Rusiya
prezidentləri, Ermənistan baş naziri mətbuata bəyanatla çıxış ediblər. Dövlət
başçısı İlham Əliyev bildirib ki, regionun bundan sonrakı davamlı və təhlükəsiz
inkişafını təmin etmək üçün üçtərəfli görüş çox vacib idi. Onun sözlərinə görə,
noyabrın 9-10-da Bəyanatı imzalamış üç ölkənin liderlərinin Moskvada toplaşması
onu göstərir ki, tərəflər nəticə əldə etmək, sentyabr-noyabrda baş vermiş hadisələrə
yekun vurmaq əzmindədir.
"Dağlıq
Qarabağ münaqişəsi keçmişdə qalıb”
Prezident İlham Əliyev deyib ki, hərbi
əməliyyatların dayandırılmasının yekunlarına dair bəyanatın bir bəndi nəqliyyat
kommunikasiyalarının bərpasına aid olub. Ölkə başçısının fikrincə, bu sahə
regionun inkişafına böyük dinamizm gətirə, təhlükəsizliyi möhkəmlədə bilər.
Prezident İlham Əliyev söyləyib ki, nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması
Azərbaycan, Ermənistan, Rusiya xalqlarının, eləcə də qonşu dövlətlərin
mənafelərinə cavab verir: "Əminəm ki, qonşu ölkələr də bizim regionda nəqliyyat
dəhlizlərinin və nəqliyyat arteriyalarının şaxələndirilmiş şəbəkəsinin
yaradılmasına fəal qoşulacaqlar. Biz bundan sonra da qısa müddətdə səmərə verən
və nəticəyə yönəlmiş fəaliyyət sahələrini tapmağa çalışmalıyıq. ...Dağlıq
Qarabağ münaqişəsi keçmişdə qalıb və biz gələcək barədə, qonşular kimi birlikdə
necə yaşamaq, nəqliyyat arteriyalarının açılması məsələlərini həll etməyə necə
çalışmaq və gələcəkdə regional sabitliyi və təhlükəsizliyi möhkəmlətmək
haqqında düşünməliyik”.
Türkiyə
və Rusiyanın dəmir yolu arteriyaları birləşəcək
Mətbuata bəyanatla çıxış etdikdən sonra Rusiya
dövlət başçısı Vladimir Putinlə ikitərəfli görüşü zamanı Prezident İlham Əliyev
bir daha regionun gələcək inkişafına diqqət çəkib. Bildirib ki, üçtərəfli
görüşün sonunda imzalanan bəyanat regionda tamamilə yeni vəziyyət yaranmasına –
nəqliyyat kommunikasiyalarının bərpasına yönəlib: "Bizim üçün bu, böyük
əhəmiyyət kəsb edir, çünki beləliklə, 30 ildən artıq müddətdən sonra Azərbaycan
Ermənistan ərazisindən keçən nəqliyyat kommunikasiyaları vasitəsilə Azərbaycan
Respublikasının Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə əlaqə imkanına, Ermənistan da
Azərbaycan ərazisindən keçməklə Rusiyaya, İrana dəmir yolu çıxışı imkanına
malik olacaq. Biz, həmçinin Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisindən keçməklə
Türkiyə bazarına çıxış əldə edəcəyik, Türkiyənin və Rusiyanın dəmir yolu
arteriyaları birləşəcək. Yəni bu Bəyanat çox böyük perspektiv açır və əminəm
ki, bizim bu gün yaratdığımız İşçi qrupu səmərəli işləyəcək, layihələrin
reallaşdırılması barədə bizə vaxtaşırı məruzə edəcəkdir. Orada bir deyil, bir
neçə layihə var. Əminəm ki, onlar hamısı reallaşacaq”.
Regional
inteqrasiya və iqtisadi inkişaf
Milli Məclisin
Müdafiə, təhlükəsizlik və korrupsiya ilə mübarizə komitəsinin sədr müavini,
politoloq Hikmət BabaoğluAzərbaycan Prezidentinin Rusiya səfərini və orada imzalanan Bəyanatı şərh
edərək söyləyib ki, Moskva görüşü iki aydır davam edən post-müharibə dövründə
əldə edilən nəticələrin bir növ hesabatı və bundan sonrakı fəaliyyət
istiqamətlərinin dəqiqləşdirilməsidir. Millət vəkili "Kaspi” qəzetinə
açıqlamasında vurğulayıb ki, bu görüşün olduqca ciddi strateji əhəmiyyəti var:
"Bu həm 10 noyabr tarixində imzalanmış 9 maddədən ibarət sənəddə əksini tapan
strateji prinsiplərin bir daha təsdiq və qəbul edilməsi, həm də məhz həmin
prinsiplər əsasında regionda sabitlik və təhlükəsizlik məsələlərinin daha da
möhkəmləndirilməsi istiqamətində atılan növbəti addım idi. Nəzərə alsaq ki, 10
noyabr 2020-ci il tarixində imzalanan üçtərəfli bəyanat, əslində Ermənistanın
kapitulyasiya aktına imza atması idi, o zaman yeni imzalanmış 4 maddədən ibarət
bəyanatı da elə bu prosesin davamı kimi qiymətləndirə bilərik. Yəni daha dəqiq
desək, 11 yanvar 2021-ci ildə imzalanmış üçtərəfli bəyanat bizi strateji
hədəflərimizə bir qədər də yaxınlaşdırdı. Bəyanatda qeyd olunan əsas məsələlər
yol nəqliyyat infrastrukturunun bərpa edilməsinə aiddir və doğurdan da hazırkı
mərhələdə bu, olduqca prioritet məsələdir. Çünki regionun nəqliyyat və iqtisadi
əlaqələrinin pozulması və bunun 30 ildən çox davam etməsi regional inteqrasiya
və iqtisadi inkişafa çox böyük zərbə idi. Əslində hazırkı tarixi mərhələdə
iqtisadi inkişafın gətirəcəyi rifah, regionda sülh və sabitliyin də davamlı
olması üçün başlıca faktorlardan biridir. Ona görə də, bəyanatda növbəti
mərhələ üçün konkret icraedici strukturun yaradılması və onun fəaliyyət
istiqamətlərinin və vəzifələrinin dəqiq müəyyənləşdirilməsi önümüzdəki
mərhələdə regionun nəqliyyat kommunikasiya infrastrukturunun tezliklə bərpa
ediləcəyindən xəbər verir”.
Bitmiş problemi
spekulyasiyaya çevirmək cəhdi
Deputat qeyd edib ki, ən əsas məsələlərdən biri
Azərbaycanı Naxçıvanla birləşdirən dəmiryolu və avtomobil yolunun təmin
edilməsidir: "Bu, olduqca vacib bir kommunikasiyadır və təkcə Azərbaycanın
deyil, qardaş Türkiyənin, eyni zamanda digər qonşu ölkələrin də iqtisadi
maraqlarının realizə olunması baxımından əhəmiyyətlidir. Görüşdə önə çıxan əsas
məsələlərdən biri də Ermənistan baş nazirinin problemin hələ nizamlanmaması
haqqında səsləndirdiyi sərsəm fikirlərin ciddiyə alınmaması və heç bir yazılı
sənədə daxil edilməməsi oldu. Azərbaycan Prezidenti isə artıq münaqişənin
keçmişdə qaldığını bildirməklə bir daha bu mövzunun spekulyasiya mövzusuna
çevrilməsi cəhdinə son qoydu. Bütövlükdə, imzalanan yeni üçtərəfli bəyanat
regionda sabitliyin və təhlükəsizliyin davamlı olması istiqamətində atılan
növbəti addım kimi qiymətləndirilməlidir”.
Siyasi
və diplomatik danışıqlarda qələbə
Rusiya Siyasi
Tədqiqatlar İnstitutunun baş direktoru, tanınmış politoloq Sergey Markov da hesab edir ki, Rusiya Prezidentinin təşəbbüsü
ilə Moskvada keçirilən üçtərəfli görüşü uğurlu hesab etmək olar. Onun sözlərinə
görə, tərəflərin baş nazirlərin müavinləri səviyyəsində İşçi qrupun yaradılması
ilə bağlı razılığa gəlməsi bu görüşün başlıca nəticəsidir. O, APA-ya söyləyib
ki, regionda artıq yeni kommunikasiya və nəqliyyat əlaqələrinin yaradılmasına,
köhnə kommunikasiyanın bərpa olunmasına start verilir: "Bu o deməkdir ki, yaxın
vaxtlarda Azərbaycanla Naxçıvanı, daha sonra Türkiyəni birləşdirəcək yol inşa
olunacaq. Hansı ki, bu yol Azərbaycanın iqtisadi potensialını əhəmiyyətli
dərəcədə artıracaq. Bundan əlavə, Azərbaycan ərazisindən keçməklə Ermənistanla
Rusiyanı əlaqələndirəcək yol inşa olunacaq. Bu isə Ermənistanın Rusiya ilə quru
yol əlaqəsində Gürcüstandan asılılığını əhəmiyyətli dərəcədə azaldacaq. Eyni
zamanda Bakı və digər şəhərləri Xankəndi ilə əlaqələndirəcək yollar inşa
olunacaq. Bu isə o deməkdir ki, rəsmi Bakı artıq Dağlıq Qarabağın tamamilə
Azərbaycanın tərkibinə qaytarılmasının üçüncü mərhələsinə daxil olur. Birinci
mərhələdə Azərbaycan şiddətli müharibə nəticəsində Ermənistanın nəzarətində
olan ərazilərinin 40 faizini işğaldan azad etdi. İkinci mərhələdə Azərbaycan
artıq siyasi və diplomatik danışıqlarda öz müzəffər ordusunun təzyiqi ilə 30
faiz ərazini hərbi əməliyyatlar aparmadan qaytarmış oldu. Hazırda 30 faiz ərazi
Azərbaycanın nəzarətindən kənar qalıb. Azərbaycan bu ərazini daha hərbi yolla
deyil, hətta siyasi-diplomatik yolla da deyil, ancaq iqtisadi yolla, tədricən
Dağlıq Qarabağın Azərbaycana inteqrasiya edilməsi yolu ilə qaytaracaq”.
"Bu
problemi Paşinyan həll edə bilmədi”
Rusiyalı siyasi şərhçi deyib ki, rəsmi Bakı
Qarabağın erməni əhalisini Azərbaycan cəmiyyətinə, iqtisadiyyatına və dövlət
sisteminə inteqrasiyasını təmin etməklə qalan problemi həll etmiş olacaq:
"Bununla əlaqədar, Azərbaycan və erməni xalqları arasında münasibətlərin
yaxşılaşdırılması məsələsi ortaya çıxır. Bunun üçün 30 ildən çoxdur ki, iki
xalq arasında gedən informasiya və təbliğat müharibəsi tədricən aradan
qaldırılmalıdır. Bütün hallarda Moskva danışıqları Azərbaycan üçün uğurla
nəticələnib. Danışıqlar zamanı İlham Əliyevin məmnun olduğu, Nikol Paşinyanın
isə əksinə, məmnun qalmadığı görünürdü. Ona görə ki, Ermənistan Baş naziri
Azərbaycanda əsirlikdə olan 62 hərbçisinin qaytarılması məsələsini həll edə
bilməmişdi. Hansı ki, bu erməni əsgərləri 10 noyabr tarixli üçtərəfli
bəyanatdan sonra əsir götürülmüşdü, onlar əldə olunmuş razılaşmanı pozmağa,
Azərbaycan ərazisində diversiya xarakterli hərbi fəaliyyət göstərməyə cəhd
ediblər. Bu problemi Paşinyan həll edə bilmədi”.
İqtisadi
əlaqələrin bərpası yüksək prioritetə çevrilib
İqtisadçı-ekspert
Elşad Məmmədov isə
Moskva görüşünün yekunlarını iqtisadi baxımdan şərh edib. Trend-ə açıqlamasında
deyib ki, 9 noyabr 2020-ci il və 11 yanvar 2021-ci il tarixləri bölgədə yeni
geosiyasi və eyni zamanda iqtisadi reallıqların formalaşmasının tarixləri kimi
yadda qalacaq. Onun sözlərinə görə, bölgədə son üç onillikdən sonra yeni bir
dönəm başlayır və bu dönəm bütövlükdə post-sovet məkanının inkişafı
nöqteyi-nəzərdən həlledici dönüş nöqtəsinə çevrilə bilər: "Bu gün biz son 30 il
ərzində ilk dəfə real olaraq yeni platformalar əsasında iqtisadi əlaqələr qura
bilərik. Sovet dövründə bölgədə kifayət qədər dayanıqlı, sistemli, iqtisadi,
sosial, humanitar və siyasi inkişaf prosesləri reallaşırdı. İndiki post-sovet
məkanında yerləşən ölkələrin vahid bir kompleksli təsərrüfat sistemi var idi.
Ermənistandan qaynaqlanan problemlər vahid bir sistemin fəlakətə uğramasına
gətirib çıxardı. Bu proseslər, separatçılıq və dezinteqrasiya meyilləri faktiki
bölgəmizi iqtisadi inkişaf təşəbbüsündən üç onillik ərzində məhrum etdi. Amma
bu gün faktiki olaraq tamamilə yeni bir mənzərə formalaşır. Kommunikasiyaların
açılması, iqtisadi əlaqələrin bərpa edilməsi yüksək prioritetə çevrilib. Ölkə
rəhbərlərinin bu müddət ərzində ilk görüşü, ilk növbədə məhz iqtisadi
əlaqələrin həllinə yönəldi. Bu onu deməyə əsas verir ki, məhz kommunikasiyaların
açılması ilə iqtisadiyyat, nəqliyyat, enerjitutumlu layihələrin
reallaşdırılması, bölgədə yeni inkişaf perspektivi, yeni inkişaf dövrünün
başlamasını ortaya çıxarır. Etiraf etmək lazımdır ki, burada Rusiyanın və
şəxsən Vladimir Putinin böyük rolu var. Regionun əsas dövlətlərindən biri olan
Rusiyanın konstruktiv siyasət tətbiq etməsi nəticəsində, bölgənin ümumilikdə
iqtisadi inkişafına nail ola bilərik. Eyni zamanda, biz unutmamalıyıq ki,
ölkəmizin ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi bir çox iqtisadi layihələrin
başlamasına əsas verəcək”.
Azərbaycan, Rusiya,
İran enerji əməkdaşlığı
İqtisadçı ekspert əlavə edib ki, yeni reallıqlar
fonunda Azərbaycan Naxçıvanla ölkənin qalan hissəsi arasında iqtisadi
əlaqələrin intensivləşməsinə nail olacaq: "Biz bilirik ki, Ermənistan blokada
şəraitində iqtisadi inkişaf təşəbbüsünü itirmişdi. Bu gün o təşəbbüsü əldə
etmək üçün bir fürsət formalaşır. Ermənistan bundan sonra konstruktiv mövqe
sərgiləyərsə, bu, onların iqtisadiyyatı üçün böyük imkanların açılması
deməkdir. Digər tərəfdən, Rusiya bu bölgə üzərindən çox dayanıqlı şəkildə,
Yaxın Şərq bölgəsinə çıxış əldə etmiş olur. Biz bilirik ki, boğazlar
yüklənmişdir. Rusiyanın hətta hərbi logistik təchizat nöqteyi-nəzərdən
boğazların yüklənməsi və bir istiqamətdən asılılığı ilə bağlı problemləri
yaranmaqda idi. Bu gün Rusiya faktiki olaraq Azərbaycan üzərindən dəhlizin
açılmasına nail olur. Qonşu ölkə üçün bu istiqamət də olduqca önəmlidir, digər
tərəfdən, enerji əməkdaşlığı baxımından Azərbaycan, Rusiya, İran enerji
əməkdaşlığında böyük perspektiv açılmasını da görürük”.
Rufik
İSMAYILOV