Necə film çəkəsən ki, festivala təqdim edə biləsən?
Müəllifin öz fikri, unikal
yanaşma tərzi, üslubu hiss olunmalıdır ki...
Ölkəmizdə daha bir beynəlxalq film festivalı başa çatdı. Noyabrın
6-da Beynəlxalq Muğam Mərkəzində 10-cu Bakı Beynəlxalq Qısa Filmlər
Festivalında 21 ölkədən 48 film yarışdı.
Dünyanın dörd bir yanından paytaxtımıza axışıb gələn rejissorlar, animatorlarla
tanış olmaq imkanı qazandıq. Beynəlxalq festivallarda iştirak edən gənclərin
həyata baxışı, hazırladıqları filmlər insanlar tərəfindən böyük maraq kəsb
etdi. Bu gün elə Azərbaycanda da festival üçün film çəkən rejissorlar kifayət qədərdir.
Hansı ki, onların filmləri heç də kino industriyasının güclü inkişaf etdiyi
ölkələrin filmlərindən seçilmir. Sevindirici haldır ki, onların içərisində
gənclər üstünlük təşkil edir. Bu gün o gənclər beynəlxalq arenaya çıxaraq, kino
sahəsində yaranan yeniliyin şahidinə çevrilirlər. Bəzən isə rejissor film
çəkərkən ona ünvanlanan "filmi kommersiya, yoxsa festival üçün çəkirsən” sualını
eşidirik. Kinoteatr üçün çəkilən, kassaya hesablanmış, pul qazanmaq məqsədi ilə
ərsəyə gələn filmlər var ki, onlar festival üçün nəzərdə tutulmur. Yeni çəkilən
komediya filmləri buna ən bariz nümunədir. Ancaq festival üçün çəkilən filmlərin
ayrı üslubu, dəsti-xətti var. Bu filmlərdə rejissorun yanaşması, tamaşaçıya
ötürdüyü mesaj daha ön plana çəkilir. Hansı ki, bu filmləri satışa çıxarsan, kinoteatrlarda
izləyicisi az olacaq, pul gətirməyəcək. Çünki o filmlərin müəllif yanaşması çox
az insana bəlli olacaq. Tamaşaçı bəzən o filmlərdən zövq ala bilmir. Elə bu
səbəbdəndir ki, həmin filmlər o qədər də pul gətirmir. Ancaq festivallara
çıxarsan, beynəlxalq kinoşünaslar filmin alt qatını açmağa çalışacaq. Bir sözlə,
"zər qədrini zərgər bilər” prinsipi burda ön plana çıxır. Bu gün gənclər "görəsən
necə bir film çəkək ki, festivallarda yer tutsun” düşüncəsi ilə yaşayırlar. Biz də mütəxəssislərdən, beynəlxalq
festivallarda hansı janrlı filmlərin üstünlük təşkil etdiyini, bu filmlərin
özündə hansı məna kəsb etməsinin vacibliyini xəbər aldıq. Fikirlər isə fərqli
oldu.
Beynəlxalq Qısa Filmlər Festivalının
direktoru Fehruz Şamıyev deyir ki,
məsələnin kökünə baxanda festival
filmlərini kommersiya filmlərindən ayırmağa xüsusi bir ehtiyac görmür: "Beynəlxalq
festivalda iştirak edən film, ilk növbədə keyfiyyətli olmalı və özündə maraq
daşımağı bacarmalıdır Belə ki, müasir dövrün bədii keyfiyyətlərini özündə
daşıma gücünə malik olması əsas məsələlərdəndir. Digər tərəfdən isə festival
filmləri daha çox yeniliyin və yeni söz deməyin tərəfdarıdır. Beynəlxalq
festivallar yeni fikir ortaya qoyan filmləri daha çox qəbul edir və bu tip
filmlər festival proqramlarına daha tez düşmək şansına malik olur. Elə
filmlər var ki, onlar elə də böyük bir festival həyatı yaşamayıblar.
Ancaq həmişə insanlar tərəfindən böyük həvəslə baxılıb, qarşılanıb və sevilib.
Bunlar heç də kommersiya filmləri olmayıb. Festival filmlərinin mahiyyətində maraqlı
hadisələrdən daha çox, insan amili dayanır”.
F.Şamıyev deyir ki, 1990-cı illərdən sonra dünya kinosunda da ciddi
filmlərinin əksəriyyətində portret, hər hansı insan həyatının xarakterini əks
olunması halları çoxaldı: "Festivallar üçün daha çox, insanın şəxsi
keyfiyyətlərinə, xarakterinin açılmasına
xidmət edən filmlərin istehsalı başlayıb. O, insanın xarakterini qabartmaq
festival filmlərində öz əksini tapır. Ümumilikdə götürsək, festival filmlərində
maraqlı hadisələrdən daha çox, insan faktoru, insanın iç dünyasını göstərmək üçün
hər hansı formalardan istifadə olunması məsələsi dayanır. Son illər bütün "A” və
"B” kateqoriyalı festivallarda bu tipli filmlər proqrama daha çox daxil
edilir. Dünya kinematoqrafiyasında
hadisələrdə mövzu və yaxud da süjetlər eynidir. Sadəcə, süjetlər içərisində insanın
özünün hansı hallara düşməsi, məsələlərə necə münasibət göstərməsi önəmli
vasitə hesab edilir”.
Beynəlxalq
festivallarda iştirak edən rejissor Oktay Namazov festivalda
iştirak edən filmlərdə ilk növbədə onun müəllif filmi olub-olmadığına
baxıldığını qeyd etdi: "Bu o deməkdir ki,
artıq dəfələrlə haqqında film çəkilmiş mövzunu yenidən eyni formada, heç
bir yenilik olmadan, sadəcə modern aparatura ilə çəkmək festivalda iştirak
etməyə kifayət etmir. Ona görə də, müəllifin öz fikri, unikal yanaşma tərzi,
üslubu hiss olunmalıdır. Bu, ən önəmli faktordur. Müəllif təkrara yol verirsə, festivallar
o filmə diqqət ayırmayacaq. Bundan əlavə, mütləqdir ki, çəkilən film keyfiyyət
standartlarına da cavab versin. Yəni çəkiliş vaxtı kameranın düzgün istifadəsi,
səsin düzgün yazılması, düzgün dizayn edilməsi, rənglərin bas-ayaq olmaması və
s. amillər nəzərə alınmalıdır. Təbii ki, sənədli film janrında müəyyən
tolerantlıq var. Sənədli film bir az başqadır deyə, vəziyyəti, çəkiliş
şərtlərini nəzərə alaraq müəllifin zəhməti dəyərləndirilir. Ancaq əvvəldə qeyd
etdiyim kimi, filmin texniki tərəfdən zəifdirsə, heç olmasa, ideya, hekayənin izah
edilməsi sağlam olmalıdır ki, münsiflər digər məsələlərdə tolerant davrana
bilsinlər. Bundan əlavə də bir məsələ daha var ki, xarici festivallarda iştirak
etmək üçün müəyyən keyfiyyətə cavab verən filmlər kifayət deyil. Acı bir
həqiqətdir ki, prestijli festivallarla əməkdaşlıq edən prodüser və ya
ümumiyyətlə, əlaqələri yaxşı olan "dostunuz” yoxdursa, bu proses daha da
çətinləşir. Çünki minlərlə film arasından ilk 15 və ya 45 fil sırasına düşmək
çox qəliz məsələdir”.
O.Namazova festivallarda daha çox hansı mövzuda filmlərin çəkildiyini
soruşduqda, bildirdi ki, belə bir mövzu
və format tələbi yoxdur: " Hər bir mövzuda və formatda festivallar keçirilir. Son
dövrlərdə daha çox miqrasiya, müharibə qaçqınları, qadın mövzuları və başqa
mövzularla bağlı keçirilən festivallara şahidlik edirik. Belə
festivallarda keyfiyyətsiz filmlərin qalib olması söz məsələsi belə olmaz.
Onlar bu festivallarda iştirak belə edə bilməzlər. Rəqiblərindən açıq şəkildə
geri qalan filmlər festivalda iştirak etmir. Yüksək keyfiyyətli festivallarda
zəif filmlərin iştirakı tanışlıqla da mümkün deyil. Tanışlıqla qalib olma
hallarına yalnız 3 və 4-cü dərəcəli kiçik festivallarda rast gəlinir”.
Gənc rejissor Kamal Yaşar deyir ki, film çəkərkən onun tamaşaçıya ötürdüyü mesajın
daha önəmli olması vacib faktordur: "Film çəkərkən hər hansı bölgü aparılmır.
Rejissor düşünmür ki, hansısa standartlara uyğun film çəksin. Kommersiya
xarakterli filmlə festival üçün çəkilən film arasında çox zərif fərq var. Kinoteatr üçün çəkilən filmlər bir qədər daha
çox məşhur olur. Festival filmləri adətən müəllif filmləri olduğu üçün o qədər
də tanınmır. Həmin filmlərdə müəllif yanaşması olur. Bəzən kommersiya filmləri
də festivallara yol tapa bilir. Məsələn, indi deyirlər ki, yeni çəkilən,
dünyaca məşhur olan "Joker” filmi "Oskar”
da əla nəticə verəcək. Ancaq halbuki "Joker” filmi festival üçün nəzərdə
tutulmamışdı. Bu film kommersiya xarakterli bir filmdir. Bəzən belə hallarla da
rastlaşırıq. Bir çox filmlər var ki, kommersiya üçün çəkilsə də, ciddi
festivallarda da qəbul olunur və uğur qazanır”.
Rejissor deyir ki, festival üçün daha
orijinal filmlər çəkilir: "Beynəlxalq festivalların öz tendensiyaları
var. Hər bir festivalın öz qanunları var, misal üçün, bir festivalda bu gün
qadın haqları, homoseksuallıq trenddirsə, sabah miqrasiya məsələləri daha
məşhur olur. Bu, mövsümlük olaraq dəyişir. Festivala istənilən mövzu ilə bağlı
film təqdim etmək olar. Yetər ki, orda müəllif yanaşması olsun. Bu yanaşma
olduqda, istənilən mövzudan yaxşı film çıxartmaq mümkündür”.
Xəyalə Rəis