Nə yoğurdu, nə yapdı, hazırca yazı tapdı...
Son bir
neçə ildir ki, dövlət qurumları, onların media nümayəndələri, eləcə də müxtəlif
layihələrin təşkilatçılarının ümumi bir "yaralı yeri” var – press-reliz
jurnalistikası. Belə ki, tədbirlərə, media-turlara, təqdimatlara gedən gənc media
nümayəndələri tədbirin sonunda təşkilatçılara yaxınlaşıb press-reliz istəyirlər.
Hazır press-relizi isə sonradan çalışdıqları media orqanında olduğu kimi dərc
edərək, sonda imzanı qoymaqla kifayətlənirlər. Təşkilatçılar tədbirə dəvət olunan
jurnalistin öz fikirlərinin, məsələyə yanaşma tərzinin və yaradıcılığının
olmamasından gileylənirlər. "Keçirdiyimiz tədbir mətbuatda öz press-relizimizlə
işıqlandırılacaqsa, bəs media nümayəndələrini niyə dəvət edirik?” - deyə
fikirlər səsləndirirlər.
Həqiqətən
də son dönəmlər hər hansı tədbir, açılış, yubiley mərasimləri haqda xəbərin saytlarda
və qəzetlərdə, demək olar ki, eyni şəkil, eyni başlıqla dərc olunmasının
şahidinə çevrilirik. Hazır yazılar media nümayəndələrini tənbəlləşdirir, imzalar
yoxa çıxır. Hətta bir çox hallarda saytlar, informasiya agentlikləri artıq müxbir
imzasından imtina edir, xəbər, sadəcə mənbə kimi sayt və ya agentlik
göstərilməklə, təqdim olunur.
Bəlkə
yeni dövrün mətbuatında imzaya, imzalı jurnalistikaya ehtiyac
yoxdur?Müəllif yazıları, şərhlər, münasibətlər, təhlillər, araşdırmalar, müsahibələr,
özəl xəbərlərin günü-gündən azalmasında jurnalistə hazır təqdim olunan press-relizlərin
rolu varmı?
"Jurnalist həm özünə, həm də oxucusuna əzab
verməməlidir”
Mətbuat Şurası
İdarə Heyətinin üzvü, "Azadinform” İnformasiya Agentliyinin baş redaktoru Niyaz
Niftiyevbizimlə söhbətində bildirdi ki, bu mövzu son dövrlərin çox ciddi
problemlərindən biri olsa da, faciəvi deyil: "Müşahidələrimiz onu deməyə əsas
verir ki, az da olsa tədbirlərə ümumi deyil, fərqli yanaşan həmkarlarımız var.
Amma o da faktdır ki, tədbirlərdə və ya səfərlərdə iştirak edən müxtəlif saytların,
qəzetlərin əməkdaşları ya təşkilatçıların hazırladığı ümumi tezislərdən,
press-relizlərdən kənara çıxa bilmirlər, ya da elə onların əvvəlcədən yazıb
hazırladıqları materiallardan istifadə etməklə kifayətlənirlər. Əlbəttə, bu da
təkrarçılığa, hazırlanan materialların hamısının sanki "bir toyuğun altından
götürülən yumurtalara” bənzəməsinə səbəb olur”.
N.Niftiyev
qeyd edir ki, xəbərə, reportaja bu cür yanaşmadan həm təşkilatlar, həm də
jurnalistlər yayınmalıdırlar: "Hər jurnalistin mövzuya yanaşma tərzi, reportajı
və ya xəbəri hazırlama üslubu fərqlidir. Hamı eyni düşünə, danışa, yaza bilməz.
Bundan başqa, hər bir saytın, agentliyin informasiya siyasəti var və bu da
normalıdır. Bu cür yanaşma hər iki tərəfə ziyanlıdır. Əvvəla, tədbiri, səfəri
təşkil edən insanlar başa düşməlidirlər ki, jurnalistləri vahid tezislərlə
yönləndirməklə cəmiyyətə özləri haqqında heç nə çatdıra bilməyəcəklər.
Jurnalistlər isə yaradıcılıq qabiliyyətlərini, potensiallarını inkişaf etdirə
bilməyəcəklər. Hazırda müxtəlif sayt və qəzetlərdə kifayət qədər peşəkar gənc
həmkarlarımız çalışır. Təəssüf ki, onların da bəziləri özlərini çətinə salmaq
istəmirlər. Ya agentliklərin xəbərlərinin üstündə işləyir, ya "sən yaz, mənə də
göndər” ənənəsini davam etdirir, ya da press-relizlərin "əl-ayağına sığal
çəkməklə” işlərini bitmiş hesab edirlər. Belə jurnalistlərdən bizdə də var.
Görürəm ki, əməkdaşlar agentliyin elektron poçtuna daxil olan xəbərlərin bəzən
heç başlığını belə dəyişmirlər. Və yaxud da dövlət qurumlarının saytlarında
yerləşdirilən xəbərləri olduğu kimi sayta yerləşdirirlər. Hətta nazirin qəbul
etdiyi qonağı salamlamasından tutmuş, digər protokol qaydalarına qədər hamısını
xəbərin içində görə bilirik. Anlamaq lazımdır ki, dövlət və ya özəl qurumların
göndərdikləri press-relizlər Quran ayələri deyil. Biz iki səhifəlik
press-relizi xəbər formasına salıb, 3-4 cümlə ilə də verə bilərik. Jurnalist
həm özünə, həm də oxucusuna əzab verməməlidir”.
"Təhlil
yazılarının yazılması, araşdırmaların aparılmasında maraqlıyıq”
Mədəniyyət Nazirliyininİnformasiyavə
ictimaiyyətlə əlaqələrşöbəsininİctimaiyyətlə əlaqələr və
mətbuatlaiş sektorunun müdiriTürkan Cəfərova deyir ki, keçirilən bütün
tədbirlərin press-relizi öncədən hazırlanır və tədbir çərçivəsində media
nümayəndələrinə paylanılır: "Bəzi tədbirlərdə xüsusi çıxışlar, müzakirə
mövzuları var ki, onlar ətrafında təhlil yazıları yazılmalıdır. Tədbirlərin bu
hissəsini yazmaq isə media nümayəndələrinin öhdəliyinə düşür. Mədəniyyət Nazirliyinin
keçirdiyi tədbirlərlə bağlı informasiya agentlikləri, saytların nümayəndələrinə
press-relizlərimiz təqdim olunsa da, çalışırıq ki, geniş, ətraflı, əhatəli
yazılar dərc olunsun. Yəni, tədbirimizə gələn media nümayəndəsi, sadəcə press-relizi
yayımlamaqla kifayətlənməsin. Bəzən tədbirə gəlib iki cümlə yazmaqla
kifayətlənirlər. Belə hallarda onlardan nə istədiyimizi, hansı istiqamətdə yazıların
yazılmasını istədiyimizi bildiririk. Təəssüf hissi ilə qeyd edim ki, bir çox
saytlardan tədbirlərimizə əməkdaşlar gəldikləri halda, sonradan ancaq press-relizlərdən
istifadə edirlər. Biz təhlil yazıların yazılmasında, araşdırmaların
aparılmasında maraqlıyıq. Bu istiqamətdə yazılara ehtiyac olduqda, təşkil
etdiyimiz press-turlarda bunu diqqət mərkəzində saxlayırıq. Tabeliyimizdə olan
müəssisələrdə mətbuat nümayəndələri ilə görüşlər keçirir, onlara tövsiyələrimizi
bildiririk. Bu yöndə həm nazirlik, həm də nazirliyin müəssisələri olaraq iş aparırıq”.
T.Cəfərli
deyir ki, bu gün mədəniyyət sahəsində təhlil yazıları yazan, araşdırmalar
aparan kifayət qədər mətbuat nümayəndələri var ki, onlarla sıx əməkdaşlıq
edirlər. Jurnalistlərin reportajlar, araşdırmalar üçün istənilən suallarına
cavab verməyə isə hər zaman hazırdırlar.
"Press-relizi öz
mənafeyimizə uyğun hazırlayırıq”
"HünərGroup"
şirkətinin PR və marketinq departamentinin direktoruNəsimi Paşayev deyir ki, onun mediaya gəldiyi dönəmlərdə jurnalistlər daha çox
araşdırmalar edir, reportajlar hazırlayırdılar, indi isə vəziyyət bir qədər
fərqlidir: "Bu gün "press-reliz” jurnalistikası ən asan və rahat üsuldur. Jurnalistlərin
işlədiyi qurumun rəhbəri, baş redaktoru özəl bir xəbərə görə onlara əlavə
qonorar, mükafat vermirsə, hansısa bir reportaj hazırlamağa gedəndə ona müəyyən
bir məbləğ ödəmirsə, onun yol, telefon, ərzaq xərclərini ödəmirsə, əlbəttə ki,
bunu etmək jurnalistə sərf etməyəcək. Jurnalist deyəcək ki, rahat ofisdə oturub
maaşımı alıram və xəbərin özü ayağıma gəlir. Bir də burada vicdan məsələsi də
var. Əgər söhbət hər hansı bir qurumun mənafeyindən gedirsə, press-reliz həmin
qurum üçün çox önəmlidir. 2004-cü ildən bu sahədə çalışıram və biz bütün
təqdimatlarda, tədbirlərdə, mətbuat konfranslarında əvvəlcədən press-relizlər
hazırlamışıq. Bunu ona görə edirik ki, burada hər hansı bir yanlışlığa yol
verilməsin. Jurnalistlər bizim mənafeyimizə uyğun xəbər hazırlasın. Biz prsess-relizi
öz mənafeyimizə uyğun hazırlayırıq. İstəyirik ki, nəyin işıqlandırılmasını
arzulayırıqsa, jurnalist onu olduğu kimi versin. Press-reliz bizim bu
missiyamıza xidmət edir. Mən metropolitendə işləyəndə, hətta press-relizi
məqalə formasında yazırdım. Jurnalist, sadəcə onu götürüb, başlığını dəyişməklə
kifayətlənirdi, təbii ki, bu da bizi qane edirdi. Bəziləri heç onu da
dəyişmirdi. Nəticədə metropolitenin maraqları müdafiə olunurdu. İstədiyimiz
informasiyanı istədiyimiz şəkildə verməyə nail olurduq. Jurnalist də çox rahat
formada "yazı yazmış” olurdu”.
N.Paşayev
press-relizlərin hazırlanmasını vacib hesab edir: "Məsələyə bir jurnalist və
bir də qurumun mətbuat xidməti tərəfindən baxıram. Hesab edirəm ki,
press-relizlərin hazırlanması jurnalistlərin işinin asanlaşmasına xidmət edir.
Həmin press-relizlər qurumun maraqlarını güdməlidir. Təsəvvür edin ki, xəbər
radio və televiziyada yanlış gedirsə, onu düzəltmək mümkün deyil və bu da həmin
müəssisənin imicinə mənfi təsir göstərir. Ona görə press-relizin hazırlanması
mütləqdir. Qurumun rəhbəri istəyir ki, onun xəbəri ictimaiyyətə onun istədiyi
şəkildə ötürülsün, press-relizin də missiyası bundan ibarətdir”.
"Bizdə jurnalist
kasadlığı var”
Demokratik
Jurnalistlər Liqasının sədri Yadigar Məmmədlinin məsələyə yanaşması bir qədər
fərqlidir. Deyir ki, press-reliz xəbər deyil, yalnız tədbir haqqında
məlumatdır. Belə ki, qurumların mətbuat xidmətləri tərəfindən jurnalistlərə
göndərilir ki, mətbuat nümayəndələrinin tədbir haqqında ümumi məlumatı olsun:
"Press-relizin olduğu kimi köçürülməsi qəti yolverilməzdir. Bu, jurnalistika
deyil, əgər jurnalist tədbirdə iştirak edirsə, mütləq özəl yazısı olmalıdır.
Jurnalist özünə uyğun tərəfi aydınlaşdırmalı, müsahibələr almalı, üslub tərzi
olmalıdır. Bu da bizə onu deməyə əsas verir ki, bizdə jurnalist kasadlığı var.
Bizim KİV orqanlarında işçilər azlıq təşkil edir. Çox zaman tədbirlərə
göndərməyə işçiləri olmur, buna görə də email ünvanlarına gələn press-relizi
işıqlandırmağa məcbur olurlar. Bəzən jurnalistlər tədbirin birinci hissəsinə
gəlib, iki-üç cümlə yazıb tədbiri tərk edirlər. Tədbirin sonuna qədər qalmaq,
onun nəyə həsr olunması ilə bağlı ciddi bir yazı yazmaq istəmirlər”.
Y.Məmmədli
press-relizlərdə tədbirlərin əsas qayəsinin verilmədiyini bildirir: "Belə
olduğu halda, hər şey boz görünür. Qurumların istədiyi press-relizlər mətbuata
ötürülür. Bizim xəbər portallarının çatışmayan cəhətləri ondadır ki, tədbir
haqqında öncədən məlumat verilmir. Press-reliz bu missiyanı daşıyır. Ona görə
ki, jurnalist tədbirə gedərək öz gözü ilə görüb yazmır. Bunların hamısı
maliyyəyə bağlı olan məsələlərdir. Nəticədə mətbuatın verdiyi xəbər
keyfiyyətsiz olur. Ona görə deyirik ki, bizi oxumur, görmür, eşitmirlər. Çünki
bizim məhsulumuz keyfiyyətsizdir”.
"Oxucu
araşdırmalara, geniş reportaja çox da meyl etmir”
SalamNews İnformasiya Agentliyinin əməkdaşı,
gənc jurnalist Orxan Kərimov deyir ki, son illər əsasən online mediada press-relizlərə daha çox
yer verilir: "Araşdırma yazılarına çox az sayda rast gəlinir. Mənim fikrimcə,
bunun bir neçə səbəbi var. İlk olaraq jurnalistin təmsil olunduğu media qurumu
geniş reportajlar, araşdırma yazılarının verilməsində maraqlı olmalıdır. Bunun
üçün də bu sahəni bilən peşəkar jurnalistləri işə cəlb etmək lazımdır. Peşəkar
jurnalisti işə cəlb etmək üçün isə həmin jurnalisti qane edəcək qonorar və ya
maaş təyin edilməlidir. Təəssüf ki, bizdə bunu azsaylı media qurumları edir.
Demək olar ki, günü-gündən də onların sayı azalır. Bununla yanaşı, Azərbaycanda
xəbər saytlarının sayı getdikcə çoxalır. İstənilən adam bir domen alıb, sayt
açır və 1-2 nəfərlə həmin saytı idarə edir. Həmin saytlar da araşdırma yazı
verilməsində maraqlı deyirlər. Ümumiyyətlə saytların statistikasına baxdıqda,
ən çox ölkədə və dünyada baş verən kriminal və şou-biznes xəbərləri oxunur.
Oxucu araşdırmalara, geniş reportaja çox da meyl etmir. Bu səbəbdən də xəbər
saytları oxucu kütləsini nəzərə alaraq lakonik xəbər verməklə kifayətlənirlər.
Digər səbəb də bəzi dövlət qurumlarının ancaq press-reliz yaymaqla öz işini
bitmiş hesab etməsidir. Yəni həmin dövlət qurumları jurnalistlərin araşdırma
yazı hazırlamasında maraqlı deyirlər. Sadəcə, ümumi məlumatın verilməsini
istəyirlər. Getdikcə daha az hallarda araşdırma yazılarına rast gələcəyik”.
Söhbət
etdiyimiz digər gənc media nümayəndələri də press-relizlərin həm onu yayan qurumların,
həm də jurnalistlərin işinə yaradığını deyirlər. Bəziləri isə onlara gün
ərzində 20 xəbər işləmək həvalə olunduğunu, bu xəbərlərin hər birinin arxasınca
düşməyə zaman olmadığını bildirirlər. Etiraf edək ki, onlar da haradasa
haqlıdırlar.
Amma
press-reliz jurnalistikasının vüsət almasının həm onu hazırlayan maraqlı
qurumlar, həm onu olduğu kimi təqdim etməklə yaradıcılığı unudan jurnalistlər
və ən əsası da, monoton xəbərlərin son ünvanı olan oxucular üçün müsbət
tendensiya olmadığı etiraf edilməlidir.
Xəyalə Rəis
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun 22
iyul - Azərbaycan Milli Mətbuatının yaranmasının 144-cü ildönümü ilə əlaqədar keçirdiyi
fərdi jurnalist yazıları müsabiqəsinə təqdim olunur.