GERÇƏKLİYİN LİRİK-ROMANTİK ŞƏRHİ
Əməkdar rəssam Rafael Abasovun yaradıcılıq portreti
Bu günlərdə ömrünün
yetmiş yeddinci payızını arxada qoyan Rafael Abasovun yarım əsri əhatə edən
bədii irsi, janr etibarilə kifayət qədər rəngarəngdir. Bu janrların hansının
onun yaradıcılığında önəmli yer tutduğunu söyləmək çox çətindir. Belə ki,
rəssam onların hər birində milli təsviri
sənət saxlancımıza layiqli töhfə hesab olunacaq əsərlər yaratmağa nail
olmuşdur. Bununla belə ilk növbədə onun ərsəyə gətirdiyi portretlərin adını
çəkmək istərdik.
Rəssamın çoxsaylı portretlərində onun insan psixologiyasına nüfuzetmə bacarığı xüsusilə qabarıq duyulur. Bu mənada rəssamın "Düşüncə. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin portreti”, "Qayğılı anlar” (2009), "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin portreti” (2003), "Rəssam Nadir Qasımov”, "Akademik Məzahir Abbasov”, "Oğlum Rəşadın portreti”, "Hüquqşünas Səfa Mirzəyevin portreti, "Kəndli oğlan” və s. əsərləri özündə dəyişkən psixoloji yaşantıları hifz edən portretlər hesab etmək olar. Çox məşhur şəxsiyyətlər haqqında insanlarda əvvəlcədən yaranmış kifayət qədər məlumat və təəssürat olduğundan, onların fərqli obrazlarını yaratmaq nisbətən çətin olur. Bu baxımdan rəssama, uzun illər respublikaya başçılıq etmiş Heydər Əliyevin portretini yaratmaq heç də asan başa gəlməyib. Məkan və geyim seçiminin bu cür portretin yaradılması prosesində aparıcı və həlledici olduğunu etiraf etməli olsaq, demək olar ki, Rafael Abasov tanınmış siyasi xadimin obrazını yaddaqalan əldə etmək üçün çox uğurlu – səmimiyyətlə dolu kompozisiya həlli tapa bilmişdir.
Rəssamın
"Kəndli oğlan” əsərinibir çox bədii-estetik məziyyətlərinə görə,
ötən əsrin sonuncu qərinəsində Azərbaycan portret janrında yaradılan ən uğurlu
nümunələrdən biri hesab etmək olar. Bir-birinə söykənmiş kənd evlərinin fonunda
qayğısız baxışlarını tamaşaçıya zilləmiş qırmızı köynəkli oğlanın obrazı, ilk
növbədə cizgilərinin səmimiliyinə görə yadda qalır.Əsərə görə
rəssamın Şri-Lankada keçirilən beynəlxalq sərgidə diploma layiq görülməsi də,
onun sənətkarlığına verilən qiymətin göstəricisidir...
Təsviri sənətimizdə özünəməxsus dəst-xətti ilə tanınan görkəmli fırça ustası Nadir Qasımovun obrazını yaradan rəssamın, mahir dəniz sənayesi mənzərələri ustasını, elə mavi suların fonunda öz işləmə manerasına uyğun bədii şərhdə təqdimatını uğurlu seçim hesab etmək olar. Bütünlükdə portret yaradıcılığında psixoloji yaşantıların ifadəsinə üstünlük verən Rafael Abasov bu əsərində də yaşlı həmkarının yaradıcı duyğularını bədii görüntüyə çevirə bilmişdir, desək, yanılmarıq...
Rəssamın süjetli kompozisiyalarına xas olan reallığın
səmimiliyi onun istedadlı ifadəsi ilə yaddaqalandır. Onun bilavasitə fərdi
təəssüratı əsasında çəkdiyi "Lahıc misgəri”, "Şəki bazarı”, "Təmirçilər”,
"Nehrəm qocaları” və s. tabloları bu qəbildəndir. Rafael Abasovun "Nehrəm
qocaları” əsərini köhnə kişilərin ağlı-qaralı yaşantılar toplusunun ifadəsi
hesab etmək olar. Kənd mənzərəsi fonunda üçü doqqazın yanındakı kürsülükdə, ikisi
isə yerdə bardaş quraraq oturmuş ağsaqqalların həm tamaşaçıya zillənmiş, həm də
ondan qaçırılan baxışlarında kifayət qədər hiss-duyğu yaşanır. "Lahıc misgəri”
tablosunda qədim el sənəti ənənələrinin qorunduğu məkanı - misgər
emalatxanasını həm də ənənəvi peşə estafetinin nəsildən-nəslə ötürülməsi kimi
təqdimatı duyulan və təqdir olunandır...
Rafael Abasovsənətinin şöhrəti çoxdan
ölkənin sərhədlərini aşıb. Bunu ilk növbədə onun bir çox xarici dövlətlərdə, o
cümlədən də ABŞ, Avstriya, Almaniya, Türkiyə və İranda təşkil olunmuş fərdi
sərgiləri şərtləndirmişdir. Bu gün Yaponiya, İran, Türkiyə, Meksika, Kipr,
Ukrayna, Litva, Özbəkistan, ABŞ, Avstriya və s. ölkələrdəki nüfuzlu şəxsi
kolleksiyaları onun əsərləri bəzəyir. Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyində,
Azərbaycan Dövlət Rəsmlər Qalereyasında, eləcə də Sumqayıt, Şirvan, Masallı,
Neftçala, Lerik rəsm qalereyalarında əsərlərinin nümayiş etdirilməsi də, ölkə
daxilində onun yaradıcılığının dəyərləndirilməsinin göstəricisidir. 2006-cı
ildə ölkə Prezidenti İlham Əliyevinsərəncamı ilə Rafael Abasova
"Azərbaycan Respublikasının əməkdar rəssamı” fəxri adının verilməsi də onun
milli təsviri sənətimizin inkişafına xidmətinə verilən qiymətin ifadəsidir....
Təsviri
sənətdə gerçəkliyin qədim tarixə və bir-birindən fərqli estetikaya malik
olmasının kökündə, ilk növbədə onun daşıdığı bədii yükün həm də hər bir
rəssamın arzuladığı mövzulara özünəməxsus bədii görkəm verə bilməsi ilə
bağlıdır. Azərbaycan rəssamlığında bunun qədim miniatürlərdən başlayaraq bu
günümüzə kimi davam etməsi də romantikaya bələnmiş estetikanın zamansızlığa
qovuşmasından qaynaqlanır.
Romantik ruhun müasir
təsviri sənətə qaytarılmasında ötən əsrin ortalarında sovet bədii məkanında
canlandırılmasında Azərbaycan rəssamı Tahir Salahovun böyük xidmətləri
olmuşdur. Onun diplom işi olaraq ərsəyə gətirdiyi "Növbədən qayıdanlar” (1957)
tablosunda tapındığı romantik ənənələrin "Sərt üslub” tutumunda təqdimatının o
vaxtlar hakim "sosialist realizmi” bədii prinsipini üstələməsi kifayət qədər
görünən idi. Odur ki, bu cür estetikanın rəssamların ən müxtəlif nəsillərini
ovsunlaması təbii idi. Onun sehrinə düşən gənc yaradıcılardan biri də Rafael
Abasov idi. Əvvəlcə məşhur "Əzimzadə məktəbi”ndə (1960-1965), sonra isə
M.A.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda (1968-1974) ixtisas
alan gəncin "Sərt üslub”un
yaradıcılarından sayılan Xalq rəssamı Nadir Qasımovla ünsiyyəti, onun
yaradıcılığında həmin estetikaya tapınmasında az rol oynamamışdı. Beləcə, sənət
yollarında kövrək addımlarını atan gənc rəssam sərgi salonlarına
yol tapan müxtəlif janrlı elə ilk əsərlərində məşhurlaşmaqda olan üslubun bədii
imkanlarını genişləndirməyə meyilli idi. Odur ki, onun bu günə kimi "Sərt
üslub”a sadiq qalmasının uğurlu nəticələrə gətirib çıxarması da, yəqin ki, zamanında baş tutan bu seçimin
düzgün olmasının görüntüsüdür...
Rəssamın çoxsaylı portretlərində onun insan psixologiyasına nüfuzetmə bacarığı xüsusilə qabarıq duyulur. Bu mənada rəssamın "Düşüncə. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin portreti”, "Qayğılı anlar” (2009), "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin portreti” (2003), "Rəssam Nadir Qasımov”, "Akademik Məzahir Abbasov”, "Oğlum Rəşadın portreti”, "Hüquqşünas Səfa Mirzəyevin portreti, "Kəndli oğlan” və s. əsərləri özündə dəyişkən psixoloji yaşantıları hifz edən portretlər hesab etmək olar. Çox məşhur şəxsiyyətlər haqqında insanlarda əvvəlcədən yaranmış kifayət qədər məlumat və təəssürat olduğundan, onların fərqli obrazlarını yaratmaq nisbətən çətin olur. Bu baxımdan rəssama, uzun illər respublikaya başçılıq etmiş Heydər Əliyevin portretini yaratmaq heç də asan başa gəlməyib. Məkan və geyim seçiminin bu cür portretin yaradılması prosesində aparıcı və həlledici olduğunu etiraf etməli olsaq, demək olar ki, Rafael Abasov tanınmış siyasi xadimin obrazını yaddaqalan əldə etmək üçün çox uğurlu – səmimiyyətlə dolu kompozisiya həlli tapa bilmişdir.
İkinci Cahan savaşında şücaətlər göstərmiş
məşhur təyyarəçi Məzahir Abbasovun həyatına bir neçə dəfə müraciət edən rəssam
hər dəfə onun fərqli obrazını yaratmağa nail olmuşdur. Belə portret -
kompozisiyaların birində müharibədən sonra tarix elmi sahəsinə xidmətlərinə
görə akademik fəxri adına layiq görülmüş Məzahir Abbasov öz təzadlı xatirə -
düşüncələrinin əhatəsində təsvir olunmuşdur. Bəyaz saçlı müharibə veteranının
xəyallarla baş-başa qalan obrazı portretlər üçün gözoxşayıcı, yumşaq bir məkan
əvəzinə, çox həyəcanlı bir müharibə səhnəsi qarşısında təqdim edilmişdir...
Təsviri sənətimizdə özünəməxsus dəst-xətti ilə tanınan görkəmli fırça ustası Nadir Qasımovun obrazını yaradan rəssamın, mahir dəniz sənayesi mənzərələri ustasını, elə mavi suların fonunda öz işləmə manerasına uyğun bədii şərhdə təqdimatını uğurlu seçim hesab etmək olar. Bütünlükdə portret yaradıcılığında psixoloji yaşantıların ifadəsinə üstünlük verən Rafael Abasov bu əsərində də yaşlı həmkarının yaradıcı duyğularını bədii görüntüyə çevirə bilmişdir, desək, yanılmarıq...
"Sərt üslub”da mənzərə janrının uğurlu nümunələrini
yaradan yaşlı həmkarlarından fərqli olaraq, əsərlərinin estetikasına
lirik-romantik çalarlar qatan Rafael Abasov, çoxsaylı tablolarında
duyğulandırıcı estetik aura yaratmağa nail olmuşdur. Rəssamın Azərbaycanın
müxtəlif guşələrinə yaradıcılıq səfərlərindən sonra yaranan mənzərələri,
duyulası dərəcədə özünəməxsus məziyyətlərə malikdir. Bu lövhələrdə günün və
fəsillərin dəyişkənliyi, dağların möhtəşəmliyi, bağların füsnkarlığı, dənizin
şıltaqlığı elə sənətkarlıqla ifadə olunub ki, tamaşaçı onların qarşısında
istər-istəməz ovqat bolluğuna düşdüyünü güman edir. "Şirvanşahlar sarayı”,
"Meşə mənzərəsi”, "Payız”, "Dəniz sahili”, "Abşeronda”, "İsmayıllı mənzərəsi”,
"Qala kəndində axşam çağı”, "Lerik motivi” və s. mənzərələri zəngin bədii
dəyərləri özündə yaşadantablolardır. Bu və adlarını çəkmədiyimiz
neçə-neçə mənzərələrində rəssam hamının gördüyü yerlərdə gözəlliklə yanaşı,
bunun yaranmasını şərtləndirə biləcək səbəblərə də yaradıcı insan münasibətini
təqdim edir, həm də ilk baxışda gözəlliyin işartıları belə görünməyən
guşələrdəki həmin bu qeyri-adi məziyyətləri bizə də aşkarlamağa çalışır. Adətən
rəng əlvanlığına meyillənməyən rəssam eyni uğurla İsmayıllı meşələrinə, Şirvan
və Muğan çöllərinə, Quba bağlarına xas olan bərəkətli zümrüdü-qızılı ovqatı
ifadə edə bilmişdir...
Natürmortamünasibətdə
ənənə şəklini almış klassik təqdimatdan uzaqlaşmaq nə qədər çətin olsa da,
Rafael Abasov bu janra fərdi yanaşmasını nümayiş etdirməyə çalışmışdır.Bu
da ilk növbədə kompozisiyalara daxil edilmiş ən müxtəlif əşyaların duyulası
dərəcədə reallığa yaxınlaşdırılmasında, fakturasının belə hiss etdirilməsində
ifadə olunur. Qədim mis və saxsı qablara, şamdanlara, güllərə, meyvələrə və parçalara
xas olan təbii canlılığa nail olan rəssam, əslində onların qərar tutduğu
məkanda insan nəfəsinin, hərarətinin mövcudluğuna tamaşaçını inandıra bilir.
Odur ki, canlılığı duyulan bu atributlar da seyrçini keçmişdən daha çox bu
günə, çağdaş duruma qaytarır...
Ziyadxan
Əliyev,
Əməkdar incəsənət xadimi, professor