Avropa ordu yaratmaqla, NATO-nu parçalayır?
Avropa İttifaqına daxil olan 28 ölkədən 23-ün xarici işlər və müdafiə
nazirləri Brüsseldə post-Brexit dövründə əməkdaşlığın gücləndirilməsi və
Rusiyanın təzyiqlərinin qarşısının alınması məqsədi ilə müdafiə sahəsində
razılıq imzalayıb. Sənədin Avropa İttifaqının qanunvericiliyinin bir hissəsi
olması üçün qurumun liderləri dekabr ayına qədər onu təsdiqləməlidirlər. Eyni
zamanda, bu məqsədlə yaradılmış Avropa müdafiə fondu üçün 6,4 milyard dollar
həcmində vəsait ayrılıb.Onu da qeyd edək ki, Avropa İttifaqının ordu yaratması təşəbbüsü uzun
zamandır Britaniya tərəfindən rədd edilib. Bu təşəbbüs Avropa İttifaqı tərəfdarı
olan Emmanuel Makronun prezident seçilməsindən sonra Fransa və 2016-cı ilin
iyun ayında britaniyalıların Avropa İttifaqından çıxmağa səs verməsindən sonra
Almaniya tərəfindən bərpa edilib.Ola bilsin ki, bir müddət əvvəl ABŞ prezidenti Donald Trampın avropalı
müttəfiqlərinin öz təhlükəsizliklərinə görə daha artıq vəsait xərcləmələri
haqda səsləndirdiyi fikirlər, ordunun yaradılması ilə bağlı məsələlərin sürətləndirilməsinə təkan verib.Heç şübhəsiz ki, bu ordu NATO-ya alternativ olacaq və bunu Avropa İttifaqı etiraf etməyəcək. Lakin
tarixə nəzər salsaq, görərik ki, NATO vaxtı ilə məhz sovetlər birliyindən
qorunmaq üçün yaradılmışdı və Avropa İttifaqına daxil olan bir çox ölkələr bu
alyansda təmsil olunurdu. Amma Avropa İttifaqının belə bir qərar verməsi onu
deməyə əsas verir ki, onlar ya NATO-ya güvənmir, ya da ki, alyansdan çıxmaq
niyyətindədirlər.
Mövzu ilə bağlı "Kaspi” qəzetinə açıqlamasında politoloq Fikrət Sadıxov bildirdi ki, ordu yaratmaq Avropa
İttifaqının çoxdankı arzusudur: "Bu məsələdə əlbəttə ki, ziddiyyətli məqamlar
var. Həmin məqamların biri ondan ibarətdir ki, bir çox Avropa dövlətləri NATO
üzvüdür və belə olan halda, yeni ordunun yaradılması kimə lazımdır? Bu ordunun
yaradılması xeyli maliyyə tələb edir. Digər tərəfdən, Avropa İttifaqı yekdil
bir qurum deyil. Çünki Böyük Britaniya artıq Avropa İttifaqından çıxır. Onu
nəzərə almaq lazımdır ki, Böyük Britaniya çox güclü Avropa dövlətidir. Həmçinin
bu ittifaqda Şərqi Avropa ölkələri də təmsil olunur, misal üçün, Macarıstan. Bu
ölkənin özünün mövqeyi var və bir çox hallarda Brüsselin siyasi addımları ilə
razılaşmır. Bundan başqa, hesab edirəm ki, silahlı qüvvələrin yaranması müəyyən
dərəcədə simvolik xarakter daşıyacaq. Çünki NATO-da təmsil olunan Avropa
ölkələrinin bir çoxunun nə alyansa, nə də yaradılacaq orduya üzvlük haqqı
ödəməyə maddi baxımdan gücü çatmayacaq. Bu baxımdan belə bir ordunun
yaradılması reallaşmayacaq məsələyə çevrilə bilər. Amma eyni zamanda belə bir
silahlı qüvvələr yaradılsa da, heç də NATO kimi güclü olmayacaq. Avropanın
yaradacağı ordu müəyyən münaqişələrdə iştirak edə bilər, koalisiyalarda təmsil
olunar, Avropanın sərhədlərinin mühafizəsi üçün hansısa addımları reallaşdırmaq
mümkün ola bilər. Eyni zamanda, terror təhlükəsi yarandıqda, məhz bu silahlı
qüvvələrdən istifadə edərək Avropanın sərhədləri daxilində təhlükəsizliyi təmin
edə bilərlər”.
F.Sadıxov Avropa İttifaqı tərəfindən atılan bu addımın NATO-nun
parçalanmasına gətirib çıxaracağını düşünmür: "Amma əslində iki qurum arasında
müəyyən ziddiyyətlər əmələ gələ bilər. Çünki NATO-nun müəyyən strateji planları
var və yeni yaradılacaq ordu ilə həmin planlar üst-üstə düşməsə, bu, ziddiyyətli məqam kimi qiymətləndiriləcək. Ona
görə də Avropa ordusunun yaradılması çox mürəkkəb məsələdir. Belə bir silahlı
qüvvələr yaradılırsa, onda NATO ilə koordinasiya olunmuş şəkildə addımlar
atılmalıdır. Onu deyə bilərəm ki, bu məsələdə cavabsız suallar var və gələcəkdə
bir çox məsələlərə aydınlıq gətirmək lazım olacaq”.
Politoloq Arzu Nağıyev bildirdi ki,
Avropanın öz sərhədlərini tam şəkildə bərpa etməsi və öz ordusunu yaratması ilk
dəfə səslənmir: "Son vaxtlar Avropa İttifaqı və Amerika Birləşmiş Ştatları
arasında yaranan bəzi xoşagəlməz məqamlardan istifadə edərə,k bu məsələni
dəfələrlə gündəmə gətiriblər. Məlum məsələdir ki, Avropa İttifaqına daxil olan
ölkələrin bir çoxu NATO-da təmsil olunur. Bu ölkələrdə qoşunların
maliyyələşməsi, hərbi bazalarının tikintisi, silah və sursatla təmin olunması
NATO tərəfindən həyata keçirilir. İnandırıcı görünmür ki, Avropa bu gün özünün
silahlı qüvvələrini yaradacaq, çünki buna Avropanın aparıcı dövlətləri dəstək
verməlidir. Bu aparıcı dövlətlərdən biri Böyük Britaniya "Brexit” hadisəsi ilə
Avropa İttifaqından çıxdı. İttifaqda yer alan digər aparıcı dövlətləri isə
Almaniya və Fransadır. Düşünmürəm ki, bunlar da ordunun yaranması ilə bağlı
addımlar atsınlar”.
ABŞ prezidentinin Avropa ölkələri ilə bağlı səsləndirdiyi xoşagəlməz
fikirlərin bu məsələnin gündəmə gəlməsinə nə dərəcədə təsir edib-etməməsinə
toxunan A.Nağıyev qeyd etdi ki, Donald Tramp heç də ABŞ demək deyil: "Onun
seçki platformasında öz partnyorları ilə əlaqələrin yaradılması məsələləri yer
almışdı. Bu heç də əsas deyil. Belə ölkələrarası məsələlərdə əsas məqam kimi Senatın,
Konqresin mövqeyi nəzərə alınır. Yəni, heç də ABŞ Tramp tərəfindən və onun
verdiyi bəyanatlar üzərindən idarə olunmur və burada ümumi qərar olmalıdır.
Ümumi təhlükəsizlik konsepsiyası da Trampın verdiyi qərar deyil”.
Bəxtiyar MƏMMƏDLİ