60 ildən çox səhnədə - Fotolar
Onu mahir komediya ustası, xarakter maskalarından
məharətlə istifadə edən, tipaj yaratmaqda səriştəsi olan, satirik obrazların
ifasında qroteskdən həssaslıqla bəhrələnən aktyor adlandırırlar. Kino
həvəskarlarına "Bəxtiyar”, "Qızmar günəş altında”, "Əhməd haradadır?”, "O
olmasın, bu olsun”, "Bir qalanın sirri”, "Sehrli xalat”, "Görüş”, "Şərikli
çörək” və s. filmlərdən yaxşı tanış olan Xalq artisti Ağahüseyn Cavadov teatr
və kino sənətində tamaşaçıların yaddaşında yaşayan obrazlar yaratmağa nail
olub.
Azərbaycan klassik aktyor məktəbinin məşhur
davamçılarından olan aktyorun teatrda, kinoda yaratdığı rollar insanlara həmişə
sevinc bəxş edib ki, bu gün də xatırladıqca üzlərdə təbəssüm yaranır. Elə təkcə "Görüş” kinokomediyasındakı tənbəl kolxozçu
Əbülfəzi xatırlamaq kifayətdir. Özbəkistan pambıqçılarının nümayəndə heyətinin
tərkibində azərbaycanlı həmkarlarının görüşünə gələn gənc qız Lalaya vurulanda
hərəkətlərini ölçüb-biçməyi bacarmayan qocanın bütünəməlləri gülüş doğurur. Rejissor Lətif Səfərovun
"Bəxtiyar” musiqili kinokomediyasında klub müdiri Ağabalanın qohumu, huşsuz Rza
da tamaşaçılara bolluca gülüş bəxş edir. Bu, "insanlara sevinc bəxş etməkdən
gözəl nə ola bilər?” - deyən aktyorun təkcə sənətinə böyük sevgisi deyildi, həm
də istedadının qüdrəti idi.
A.Cavadov ömrünün 60 ildən çoxunu səhnəyə həsr edib,
200-dən artıq obraz yaradıb. Milli kinomuzun fondunda onun təkrarsız
obrazlarının yer aldığı ekran əsərləri qorunur. İstər klassik dramaturgiya
nümunələrində, istərsə də müasir əsərlərdə aktyor eyni hərarət və istedadla
çıxış edib.
Addımlama
xəstəliyi
Ağahüseyn Cavadov Bakının yaxınlığındakı Xırdalan
qəsəbəsində doğulub. Əvvəl mollaxanada təhsil alıb. Ancaq anası Hürmət xanım
övladının mollaxanada oxumasını istəmirdi. O, tezliklə oğlunu kənddəki
mollaxanadan çıxarıb, Bakıdakı məşhur "Səadət” məktəbinə gətirir. Lakin maddi
çətinliklər həmin məktəbi müvəffəqiyyətlə bitirən Ağahüseynə təhsilini davam
etdirmək imkanı vermir. O, simsar bir tacir yanında işləməklə, ailəsini
dolandırmağa başlayır.Ancaq işinin çoxluğuna baxmayaraq, hərdən paytaxt
teatrlarına baş çəkməyə vaxt da tapır. Səhnəsində Sidqi Ruhulla, Mirzəağa
Əliyev, Cahangir Zeynalov, Ələsgər Ələkbərov kimi görkəmli sənətkarların
oynadığı teatr onu cəlb edir. Onlarla birgə səhnəyə çıxmaq kimi xəyallar da
qurur. Bəxti onda gətirir ki, xəyallarının gerçəkləşməsi üçün cəhdləri nəticə
verir. Hərbi Komissarlığın Siyasi İdarəsinin yaratdığı teatrın tamaşaları ölkədə
sovetləşmənin ilk illərinə təsadüf edir. Ağahüseyn Cavadovun "Bəxtsiz cavan”,
"Ac həriflər”, "Xor-xor”, "Dursunəli və Ballıbadı”, "Molla Cəbi” və s. tamaşalarda
oynadığı rollar truppa rəhbəri Sidqi Ruhullanın diqqətindən yayınmır. Bir il
keçməmiş, o, Bakı Türk Azad Tənqid-Təbliğ Teatrına dəvət alır və bu teatrın
səhnəsində maraqlı yaradıcılıq dövrünə qədəm qoyur. Aktyor bu teatrın səhnəsində bir sıra pyeslərdə və
vodevillərdə komik rollarda oynayır.Elə ilk çıxışlarından məhz komediya aktyoru kimi təsdiqlənir.
Sonralar aktyor sənətə üz tutduğu ilk
günləri xatırlayıb deyirdi: "İstedad anadangəlmə olur.Elə
ilk dəfə səhnəyə çıxanda başa düşdüm ki, teatra həvəs göstərmək, istedad azdır.
Sənətdə qalmaq üçün özünə qarşı yüksək tələbkarlıq və işdə inad göstərmək də
vacibdir.Səhnədə mənim müəllimlərim Sidqi Ruhulla, MirzağaƏliyev və Hacıağa Abbasov olmuşlar.Onlar mənə rol üzərində işləməyi, bu sənətin ifadə vasitələrindən
peşəkarcasına istifadə etməyi öyrətmişlər”.
1932-ci ilin sonunda Gəncəyə köçürülərək "Dövlət
İşçi Dram Teatrı” adı ilə fəaliyyətə başlayan Bakı Türk Azad Tənqid-Təbliğ
Teatrının səhnəsində aktyor Hacı Səməd ağa ("Bəxtsiz cavan”), Giko ("Pepo”),
Barxudar ("Namus”), Mintoyev ("Morqanın qohumu”) kimi rolları ilə tamaşaçıların
sevimlisinə çevrilir. Teatr sənətinə sonsuz sevgisi və həvəsi onu hərtərəfli
yaradıcılıq imkanlarını mənimsəməklə bərabər, xarakterik və dramatik rolların
da ustad ifaçılarından biri kimi sevdirir.
Daha sonra gəncin həyatında sənətinin Bakı dövrü
başlayır. A.Cavadov 1920-ci ilin iyunundan müəyyən fasilələrləMilli Dram
Teatrında işləyir. Oynadığı tamaşaların çoxu öz dövrünün hadisəsi kimi
dəyərləndirilir. Dəmirçi Musa, Bərbərzadə, Mirzə Salman ("Toy”, "Xoşbəxtlər”,
"Nişanlı qız”), Ocaqqulu, Xasməmməd, Həmzə, İmamverdi, Oddamdı ("Almaz”,
"Dönüş”, "Solğun çiçəklər”, "1905-ci ildə”, "Od gəlini”), Cəlal, Soraq kişi
("Həyat”, "Yaxşı adam”), Savalan ("Dağlar qızı”), Luka Lukiç ("Müfəttiş”),
Brabansio, Qoca çoban ("Otello”, "Qış nağılı”) və s. rolları yaradır.
Rejissor Ağakişi
Kazımovun xatirəsindən: "Ağahüseyn Cavadov "Semaşko” tərəfdə Aktyor
evində olurdu. O, həmişə teatra piyada gələrdi və bu, ahıl yaşlarına kimi davam
edirdi. Bir dəfə soruşdum ki, Ağahüseyn dayı, niyə piyada gəzirsən? Dedi ki,
məndə addımlama xəstəliyi var, həkim məsləhət görüb ki, piyada gəzim”.
Mahir komediya
ustası
1938-ci ildə Moskvada
keçiriləcək Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti ongünlüyü ərəfəsində Bakıda
Musiqili Komediya Ansamblı yaradılır.Bu ansambl ümumittifaq baxışında böyük uğurla çıxış edir.HəminilAzərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrı təşkil
olunur vəA.Cavadov bu teatra dəvət edilir. Teatrın
repertuarının zənginləşməsində A.Cavadovun böyük rolu olub. O, bu teatrda
Lütfəli Abdullayev, Aliyə Terequlova, İbrahim Hüseynov və digər tanınmış
aktyorlarla çiyin-çiyinə çalışıb. Aktyor bu teatrın səhnəsində "Ər və arvad”,
"Əlli yaşında cavan”, "Beş manatlıq gəlin”, "Arşın mal alan”, "Toy kimindir”,
"Evli ikən subay” və s. kimi səhnə əsərlərində tamaşaçıların marağına səbəb olan
rollar oynayır. Yaratdığı komik obrazlarla yadda qalan, sevilən, istər kiçik,
istərsə də böyük rollarında həmişə gülüş doğuran, satira və yumora imkan verən A.Cavadov,
epizodların, səhnələrin daha canlı, parlaq olması üçün öz aktyorluq
imkanlarından məharətlə istifadə edirdi. Aktyor 1942-ci ilə qədər Musiqili
Komediya Teatrında çalışır. Bu teatrın səhnəsində həm epizodik, həm də əsas
rolları ilə əsl sənət nümunələri yaradır. Aktyorun oynadığı tamaşalar haqqında
yazılan resenziyalarda "mahir
komediya ustası”, "xarakter maskalarından məharətlə istifadə edən”, "tipaj
yaratmaq səriştəsinin tipik nümayəndələrindən biri”, "satirik obrazların
ifasında qroteskdən bənzərsiz həssaslıqla bəhrələnən” kimi fikirlər yer alır.
Ən qiymətli
mükafat – tamaşaçı sevgisi
Ağahüseyn Cavadov yaradıcılığının mühüm bir dövrü
Azərbaycan kinosu ilə bağlıdır. O, milli kinomuzun ən parlaq dövründə yaratdığı
obrazlarla geniş tamaşaçı kütləsinin sevgisini qazanıb. Aktyor cəmi on filmdə çəkilib və əksəriyyəti də epizodik
rollardır.
"Bu rollar arasında nağıl qəhrəmanları
da, inqilabdan əvvəl və müharibə dövrünün personajları da, müasir dövrümüzün
müxtəlif peşə sahibləri də var” - deyə kino
tədqiqtaçısı Aydın Kazımzadə yazır: "Sənətə, öz aktyor
peşəsinə olan canıyananlığı, biz A.Cavadovun kino fəaliyyətində də görürük.Zaman
və məkandan asılı olmayaraq, A.Cavadov personajlarından hər biri üçün orijinal
oyun və danışıq tərzi, hətta yeriş axtarıb tapırdı. Ağahüseyn
Cavadovun yumoru baxımlıdır, ürəyəyatandır.O, olduqca realist
aktyor idi.Hesab edirəm ki, kinematoqrafçılarımız bu
böyük sənətkar qarşısında borclu qalmışlar”.
A.Cavadov "Bəxtiyar”
filmində "Notaxtaran” pianoçu, "Bir qalanın sirri”ndə Rəmmal, "Sehrli xalat”da
Vəzir, "Görüş”də aşiq Əbülfəz, "Şərikli çörək” filmində Xırdavatçı, "O olmasın,
bu olsun”, "Qızmar günəş altında”, "Əhməd haradadır?” filmlərindəki Bəy,
Pirioğlu, Usta Əhməd, İsmayıl baba kimi obrazları ilə tamaşaçıların sevgisini
qazanıb ki, bunu da həmişə ən qiymətli mükafat adlandırıb. Aktyorun kino
obrazları orijinallığına, koloritinə görə seçilir, baxılır, filmlərə uğur
gətirirdi. Buna görə də korifey kinorejissorlarımızdan Ə.Atakişiyev,
Ş.Mahmudbəyov, T.Tağızadə, L.Səfərov və başqaları onu böyük maraq və inamla
filmlərinə dəvət edirdilər. L.Səfərov aktyorun "Bəxtiyar” filmindəki uğurlu
obrazından razı qaldığına görə onu yenidən "Qızmar günəş altında” filminə dəvət
edib.
Bədii əsərlərimizin bir çoxunun efirdə
səslənməsində də Ağahüseyn Cavadovun xidmətləri böyük olub.
Görkəmli aktyorun haqqında "Epizodik rolların
ustası” fikirlərini də yazıblar. Ancaq onun epizodik rolları özünə diqqət
çəkib, yaddaqalan olub, hətta bəzən baş rolları kölgədə qoyub. Elə onu bu gün
də kino həvəskarlarına sevdirən məhz bu obrazlarıdır ki, "Ağahüseyn Cavadov”
deyəndə dodaqlara gülüş qonur.
Onun Azərbaycan mədəniyyəti qarşısındakı xidmətləri
dövlət səviyyəsində də yüksək qiymətləndirilib. O, Azərbaycan SSR Xalq artisti
fəxri adına layiq görülüb, 2 dəfə "Şərəf nişanı” ordeni ilə təltif edilib.
125 illik yubileyi qeyd edilən aktyorun oynadığı
rollar, filmlərdə səsləndirdiyi ifadələr isə daim yaddaşlardadır.
Təranə Məhərrəmova