Uşaq tamaşalarına xor baxan rejissor və aktyorlar
"Bizim teatrlarda səhnələşdirilən uşaq tamaşaları bəzi rejissorların xaltura fəaliyyətidir”
Bəzən aktyorlarla söhbət zamanı "Mənim üçün rolun böyüyü kiçiyi
yoxdur” deyilər. Amma fərqli situasiyaya da şahidlik edirik.Olur ki, bəzi aktyorlar
teatrda özünün "tutduqdan” sonra onlara
rol bəyəndirmək müşkülə çevrilir. Xüsusən də, bir neçə dəfə baş rolu canlandıran,
fəxri adlara layiq görülən aktyorlar uşaq tamaşalarında oynamağı özlərinə sığışdırmırlar.
"Baş rolların mahir ifaçısı olaraq indi məni uşaq tamaşalarına layiq görürsünüz?”
deyərək rejissorlara etirazlarını bildirirlər. Məsələ təkcə aktyorlarla da bitmir.
Teatra yeni gələn hər gənc rejissora mütləq şəkildə uşaq tamaşaları verilir. Özünü təsdiq etmək üçün rejissor ilk
növbədə uşaq tamaşalarından başlamalıdır kimi bir qayda tətbiq olub. Amma bir
neçə tamaşadan sonra tanınmağa başlayan rejissorlar da uşaqlar üçün işləməyi
özlərinə sığışdırmırlar. Təbii ki, bu, bütün rejissorlara aid deyil. Amma
məsələ ilə bağlı fikirlərini öyrəndiyimiz ekspertlər də etiraf etdilər ki, bəzi
rejissor və aktyorlar uşaq tamaşalarına "barmaqarası” yanaşırlar.
Əməkdar
artist, rejissor və aktyorNicat Kazımov deyir ki, belə situasiya
ilə rastlaşıb. Rejissor yaranan mənzərə, yaşanan prosesin heç də xoşagələn
olmadığını bildirdi: "15 il bundan əvvəl xalq artistlərimiz Firəngiz Şərifova,
Solmaz Qurbanova, Xuraman Hacıyeva və digər tanınmış, bu sənətdə sözünü demiş, sənətkarlarla
həm böyük, həm də uşaq tamaşalarında oynayırdıq. Mən bu gün də uşaq
tamaşalarında oynayıram. 21 ildir ki, uşaq tamaşasında rol alıram. Mənə görə
uşaq üçün tamaşada oynamaq daha
çətindir, nəinki böyüklər üçün. Hesab edirəm ki, uşaq tamaşasında rol almaq heç
də qazanılan fəxri addan asılı deyil, sadəcə subordinasiya bəzi hallarda
pozulur. Belə situasiyanın da yaranması rejissordan və rəhbər mövqe tutanlardan
irəli gəlir. Misal üçün, bir aktyor özünə uşaq tamaşasında oynamağı
yaraşdırmır, rəhbərlik tərəfindən ona uşaq tamaşasında oynamamaq icazəsi verilər,
ondan sonra digər aktyorlar da onunla prinsip aparır. Uşaq tamaşasında oynamaq
böyüklər üçün tamaşada oynamaqdan qat-qat çətindir. Çünki uşaq tamaşaçısını
aldatmaq çətindir. Uşaq tamaşaçısı riyakar olmur. Böyüklər üçün tamaşa eldədir
ki, yaxşı da olsa, pis də olsa, sonda hər kəs alqışlayacaq. Ancaq uşaqlarda
belə deyil. Tamaşa uşağın marağını cəlb etmirsə, o, sənə baxmır və söhbət
etməyə başlayır. Bu günün uşaqları internet vasitəsi ilə dünyada baş verən
proseslərdən xəbərdardır, Hollivudun çəkdiyi nağıllara baxır. Yəni onların
dünyagörüşü daha genişdir. Biz də tamaşa hazırlayarkən onların zövqünü nəzərə
alırıq. Teatrın hər bir aktyoru hazırlanan hər bir tamaşada ona verilən rolu mütləq
oynamalıdır. Misal üçün, Kəmalə Müzəffər "Ana qaz” tamaşasında baş rolu oynayırdısa,
"Xeyir və şər” tamaşasında epizodik rol oynayırdı. Yəni demirdi ki, mən illərin
sənətçisiyəm, niyə epizodik rol oynayıram. Uşaqlar üçün tamaşaların digər üstünlüyü ondadır ki, aktyoru formada
saxlayır”.
N.Kazımov deyir ki, Gənc Tamaşaçılar Teatrında çalışan rejissorların
demək olar ki, hamısının yaradıcılığında uşaq tamaşaları olub: "Məsələ uşaqlar
və böyüklər üçün tamaşa hazırlamaq deyil, ada işləməkdir. Rejissorlar daha çox
istəyir ki, adlı-sanlı, tanımış əsərlər hazırlasınlar. Yəqin ki, uşaq
tamaşalarından imtina etmələri məhz bundan irəli gəlir. Şəxsən mənim üçün bunun
heç bir fərqi yoxdur. Həm aktyor kimi uşaq tamaşalarında iştirak edirəm, həm də
rejissor kimi uşaq tamaşaları hazırlayıram. Mən ən çox tamaşa hazırlayan rejissorlardan
biriyəm. Əgər böyüklər üçün bir tamaşa hazırlayıramsa, ondan sonra iki uşaq
tamaşası hazırlayıram. Çalışıram ki, öz yaradıcılığımda olan tamaşaları
tənzimləyim”.
Tanınmış rejissor, kuklaçı
Namiq Ağayev bildirdi ki, bu problem hər
zaman olub və yenə də davam edir: "Hər nə qədər uşaqsevər xalq olsaq da, bir o
qədər də uşaq psixologiyasına bələd olmayan, uşaqların daxili dünyasını öyrənmək
istəməyən, onların istəklərini nəzərə almayan bir toplumuq. Bilirsiniz ki, uşaq
teatrlarının işi məhz uşaq tamaşaları hazırlamaqdır. Digər teatrlarda isə
hazırlanan uşaq tamaşaları da göz önündədir. O ki qaldı aktyorların uşaq
tamaşaları oynamaq istəməməyinə, bu,
danılmaz faktdır. Di gəl ki, hər hansı aktyoru danışdırsanız, boğazdan yuxarı
cümlələrlə özünü vəsf edəcək. Onlara
sual versəniz "uşaqların sevinci bizim sevincimizdir, onların üzlərində kiçik
bir təbəssümə vasitəçi ola bilirəmsə, nə xoş mənə” kimi ifadələr
səsləndirəcəklər. Ancaq aktyora deyəndə ki, sənə uşaq tamaşasında bu rolu
həvalə edəcəyik, onda onun halını görməyin. Danışıq başqa olur, hərəkət başqa.
Nədənsə, aktyorlarımız uşaq tamaşalarına barmaqarası baxırlar. Digər
teatrlarımızda uşaq tamaşalarına pul xərclənsə də, amma yenə də tamaşanın
kökünə, iliyinə qədər dərinliyinə
varmırlar. Uşaq mədəniyyəti ilə məşğul
olmaq üçün gərək özün də uşaq qədər saf olasan, öz təmizliyinlə uşağa yaxın
olasan. Məkrli hisslərlə, xislətlə yaşayan adamlar buna necə nail olsunlar? Uşağı
sevmək ayrı, istəmək ayrıdır. Uşaq, tamaşaya öz gözü ilə baxmaq istəyir. Ancaq
nədənsə, nə aktyorlarımız, nə də rejissorlarımız onları duymaq istəmirlər. Mən
özüm Kukla Teatrında baş rejissor olaraq çalışanda gördüm ki, aktyorlar daha
çox şöhrətpərəstlik yarışındadırlar. Onları uşaqların saf niyyəti, hissləri o
qədər də maraqlandırmır. Onlar uşaqların mədəniyyətini ikinci plana atırdılar”.
Rejissorlara gəlincə isə
N.Ağayev bildirdi ki, ən çətin tamaşa elə uşaq tamaşasıdır: "17 yaşım olanda
birinci kursda oxuyurdum və o zaman müəllimim Tofiq Kazımov mənə demişdi ki, mən
proqram-filan bilmirəm, mənə Şekspirdən parça hazırla. Yəni deməyim odur ki,
rejissorun özünü göstərə bilməsi üçün uşaq tamaşası ilkin addım olmamalıdır. Bu,
seçilmişlərin işidir. Uşaqla məşğul olmaq özəl və ali bir sənət növüdür.
Uşaqlara bağlı ortaya hər hansı bir məhsul qoyursansa, onu öz reseptinə uyğun
hazırlamalısan. Hazırladığın tamaşadan yalnız
uşağın xoşu gəlir, valideynin xoşu gəlmirsə, bu, uşağı aldatmaq deməkdir,
yox əgər uşaqla bərabər, eyni vaxtda valideynin də xoşuna gəlirsə, hər ikisi
tamaşaya eyni həvəslə baxırsa, bu, sənətin böyük qələbəsidir”.
Teatrşünas Elçin Cəfərov deyir ki,
Azərbaycanda uşaq tamaşalarının hazırlanması və nümayişi ilə bağlı bir
sistemsizlik var: "Bakı Uşaq Teatrı, eyni zamanda bölgələrdə və paytaxta fəaliyyət göstərən kukla
teatrlarının uşaq tamaşası hazırlaması normal haldır. Bir də var ki, böyük
teatrlarımızda zaman-zaman uşaq tamaşalarının hazırlanması… Çox zaman bu, Yeni
ilə, Novruz bayramına təsadüf edir. Bu, bir qayda olaraq maddi problemləri həll
etməyə yönəlmiş bir addımdır. Teatrların ən çox gəlir qazanma üsulları bu
tamaşalar vasitəsi ilə olur. O ki qaldı rejissorların uşaq tamaşaları
hazırlamaq istəməməyinə, düşünürəm ki, burada qeyri-adi heç nə yoxdur. Hər
rejissorun maraqlandığı bir sahə, ona maraqlı gələn bir janr üslubu var.
Rejissor maraq dairəsində olan janrda, üslubda işləmə imkanına malikdir. Vacib
deyil ki, hansısa tanınmış bir rejissor gəlib uşaq tamaşası hazırlasın. Heç kim
ondan bunu tələb edə bilməz. Misal üçün, Akademik Milli
"Bizim teatrlarda səhnələşdirilən uşaq tamaşaları bəzi rejissorların xaltura fəaliyyətidir”
Dram Teatrının Xalq artisti,
şöhrət ordenli aktyorları uşaq tamaşasında görmək mənim üçün qəribə olardı.
Məsələnin başqa bir tərəfi də var ki, bizdə bir qayda olaraq uşaq tamaşalarının
hazırlanmasına barmaqarası baxırlar. Adətən yeni gələn aktyorlara, yaxud da
rejissorlara uşaq tamaşaları həvalə edirlər. Hərçənd ki, uşaq tamaşasında
oynamaq o qədər də asan deyil, əksinə çətindir. Çünki uşaqlar ən səmimi
tamaşaçılardır. Onların marağını cəlb etmək, diqqətini qazanmaq o qədər də asan
məsələ deyil. Əgər tamaşada nəsə yerində deyilsə, bu, uşağın diqqətini cəlb
etməyəcək”.
Gənc rejissor və aktyor
Asiman Ağa Rövşən deyir ki, uşaqlar üçün nəzərdə tutulan məhsullar daha
yüksək gəlirlidir, özü də insanın nəsil
artırma arzusu var olduğu müddətcə davam edəcək biznesdir: "Bu biznes çox şeyi
əhatə edir: mən deyim sosiska, pampers, siz deyin oyuncaqlar, uşaq əyləncə
məkanları. Həmçinin uşaq tamaşaları, dolayı olaraq uşaq teatrları da bu
biznesin bir hissəsidir. İnkişaf etmiş ölkələrdə uşaq tamaşaları üzərindən
böyük məbləğlər dövr eləyir. Kapital texniki inkişaf deməkdir. Uşaq tamaşası
birbaşa texniki imkanlar tələb edir. Yüz il əvvəl ələ corab taxıb uşağın başını
aldatmaq olardı. Bu günün uşağı o corabı alıb adamın başına geyindirər ki, məni
dolamısan?! Bu uşaqlar yeni ildə Şaxta babanın saqqalını dartıb ifşa edən
uşaqlardı, o da qalmışdı köhnə, yarığı tikilmiş pərdənin üzərinə çəkilən ağac,
günəş rəsminin sehrinə düşsünlər. Əcnəbilər uşaq auditoriyası ilə hesablaşır,
onlara yüksək səviyyəli iş təqdim edir. Elə iş ki, aktyor bu tamaşada oynadığına
görə xəcalət çəkmir. Əksinə, onun özünə ləzzət edir. Üstəlik, pis də qazanmır.
Əlbət ki, həmin aktyorlar ömürləri boyu bu işlə məşğul olacaq. Bizim teatrlarda
səhnələşdirilən uşaq tamaşaları isə bəzi rejissorların xaltura fəaliyyətidir.
Aktyorlar bunun nəyindən zövq alsın?! Uşaq tamaşalarında oynamaq istəməyən
qocaman aktyorlar qınanmalı deyil. İllər ərzində ona görə nüfuz qazanıblar ki,
kiminsə yolaverdi tamaşasında oynasınlar? Söz yox ki, teatrlarımızda uşaq
tamaşalarına dair bir-iki maraqlı nümunələr var. Həmin nümunələrdən biri, bəlkə
də birincisi Əlif Cahangirin Aleksey Tolstoyun əsəri əsasında qurduğu
"Buratino axmaqlar ölkəsində" tamaşasıdır. Çox zövqlü, nəfis işdir”.
Xəyalə Rəis