Süni intellektin təbii işləri

12.03.19 09:15 1116

Əsrimizin insanları robotun istənilən görkəmdə - həşəratdan tutmuş qorxulu real androidədək olduğu dönəmin şahididir. Son vaxtlaradək süni intellekt (Sİ) haqda söhbətlər elmi-tədqiqat laboratoriyalardan və ya fantastik kinolardan kənar çıxmırdısa, artıq elə zəmanəyə qəlib çatmışıq ki, o sürətlə inkişaf edir və az qala insanları əvəz eləməyə başlayıb. Sİ artıq üzdən, səsdən, əl izlərindən tanıya bilir və sualları başa düşməyi, ətraf aləmi qavramağı dayanmadan öyrənir. Deyilənlərə görə, yaxın zamanda rəqəmsal və fiziki aləm arasında sərhədlər də pozulacaq... Avtonom Sİ sürücüsüz avtomobilləri, uçan dronları idarə edəcək, intellektual robotları istehsala buraxacaq və tədricən insan həyatının bütün sahələrini dəyişəcək.

Araşdırmalara görə, Sİ 120 il ərzində insanın gördüyü bütün işləri avtomatlaşdırmağa kömək edəcək.

Bununla belə, Sİ inkişafının bir çox imkanlar yaratması ilə yanaşı, faciələrə də səbəb ola biləcəyi istisna deyil. Elə bu yaxınlarda "Amazon” şirkətinin Robinsvil şəhərindəyerləşən anbarında baş vermiş qəzanı qeyd etmək kifayətdir. Robot içində ayıları qorxutmaq üçün istifadə olunan kimyəvi maddənin (sprey şəklində olan maddə tənəffüslə bağlı problemlərə və müvəqqəti korluğa səbəb olur) olduğu balonu aşırıb. "Engadget”in məlumatına görə, hadisə nəticəsində 3000-ə yaxın insanın çalışdığı şirkətin bir neçə əməkdaşının halı pisləşib,20 nəfərdən çoxu xəstəxanaya yerləşdirilib. Təfərrüatları açıqlanmasa da, "Amazon”un media nümayəndəsi hadisəni içəridəki robotlardan birinin törətdiyini təsdiqləyib.

Dünyada məşhur olan robotlar

Dünyanın birinci robot-doktoru tibb ali təhsil ocağında imtahan verib, keçid balı 360 olsa da 456 bal alıb və əsl həkim lisenziyası ilə öyünə bilir. Sİ-lə Smart Doctor Assistant layihəsini ərsəyə gətirən, iFlyTek şirkətinin yaradıcıları bildirir ki, o, həkimi əvəz etməsə də, layiqli köməkçisi olacaq.

Alma-Atı şəhərində artıq autizm xəstəsi olan uşaqlarla işləyəcək robot-köməkçinin təqdimatı olub. "Maylo” adlı robotu CAR-da "Edit Microsystems” şirkəti yaradıb. Robot uşaqlara insanın üzündəki emosiyasını ayırd etməyə kömək edir, həmçinin oyun formasında uşaqlara stress vəziyyətində sakitləşməyi öyrədir.

Robotlar idman sahəsinə də yeridilir. Belə ki, yaxın gələcəkdə Sİ komanda oyununu lentə alaraq oyun vəziyyətlərini və strategiyasını asanlaşdırmaq üçün məşqçiyə bu barədə məlumat və hesabatlarını təqdim edəcək.

İngiltərənin «Arsenal» komandasının sabiq baş məşqçisi Arsen Vengerdeyib ki, gələcəkdə baş məşqçilərin yerində robotların əyləşməsi mümkündür.

Dünyanın ən peşəkar qapıçısı – alman alimlərinin ixtirası "Robokiper” ultra-modern və unikal texnologiyaya əsaslanır. Buna görə də "Robokiper”ə qol vurmaq demək olar ki, mümkün deyil. Messi, Neymar, Ronaldo kimi futbol ulduzları belə, "Robokiper”in qapısından top keçirə bilməyiblər.

Dünyada cəmi 10 nüsxədə mövcud olan "Robokiper” texnologiyası gənclər arasında idmana, xüsusilə də futbola marağın artırılması məqsədilə ötən ilin axırında Bakıda da nümayiş olunub.

Rəqəmsal xəbər aparıcısı

Çində dünyanda ilk rəqəmsal xəbər aparıcısı da var artıq. İki dildə sərbəst danışan və illərlə bütün günü dayanmadan çalışmağa qadir olan rəqəmsal aparıcını Çinin "Sinxua” Xəbər Agentliyi təqdim edib. Baş, göz və qaşlarını tərpədə bilən "Ki Xao” adlı robot-aparıcının görkəmi və səsi "Sinxua”nın həqiqi aparıcısının surətidir.

KİV sahəsində də Sİ bazalı robotların xidmətindən çoxdan istifadə olunur. Misal üçün, "TheWashington Post” nəşrində bot (xüsusi proqram) - Heliograf mövcuddur. Ona idman oyunlarının nəticələrini işıqlandırmaq, oyunun ən maraqlı anları haqda qısaca danışmaq tapşırılıb.

BƏƏ-də isə Dubay polisi ən müasir və texniki cəhətdən dünyada mükəmməl polis patrul avtomobillərinin yeni nəslini təqdim edib. Sİ texnologiyaları, o cümlədən insanları üzdən tanıma vasitələri ilə təchiz olunmuş bu avtomobillər cinayətkarlığa qarşı mübarizədə polisin işini xeyli asanlaşdırır.

Robotlar orduda

Robotlar həmçinin bir sira qabaqcıl ölkələrin ordusunda da tətbiq olunur. Belə ki, Böyük Britaniya ordusu müharibə şəraitində yeni texnologiyaların kütləvi sınagını aparır.

ABŞ ordusunda isə "Qrizli” adlı robot-köməkçi sınaqdan keçirilir. Robotlaşdırılmış platforma gələcəkdə silahdaşıma, orta təcili tibbi maşın və s. rolda tətbiq edilə bilər.

Rusiya ordusu da bu istiqamətdə işləyir. Belə ki, Suriya "veteranı” olan "Uran-6” robot-sapyor tamamilə rus ordusuna daxil ediləcək. RF müdafiə naziri Sergey Şoyqunun sözlərinə görə, ilk yerli Sİ texniki kompleks Suriyadakı əks-terror əməliyyatında özünü doğruldub və qüvvələrə lazımlıdır.

Bizdə vəziyyət necədir?

Dünyanın müxtəlif ölkələrində Sİ-in tətbiqi ilə bir çox mürəkkəb işlərin asanlaşdırılmasını və inkişafa doğru getmələrini görən Azərbaycan da robot texnologiyasının rahatlığından istifadə etmək üçün addımlar ataraq dünyanın ən son texnoloji yeniliklərinin nümayiş olunduğu məkana çevrilib.

Bütün dünyada tanınmış robot "Sofiya”da ölkəmizə gətirildi. Devid Xensonun qocalar evində yaxşı köməkçi və ya iri tədbirlərdə insanlara yardım üçün yaratdığı "Sofiya” Azərbaycanda ilk dəfə ötən ildə İmişli rayonunda "ASAN Həyat” kompleksinin açılışı zamanı prezident İlham Əliyevə təqdim olunub. Həmçinin "Sofiya” "ASAN xidmət” mərkəzində könüllü kimi fəaliyyət göstərib və oraya müraciət edən vətəndaşlardan rəy sorğularının alınmasında iştirak edib. "ASAN xidmət”in modeli ilə tanış olan "Sofiya” onun rahat, çox müasir və vətəndaşyönümlü olduğunu söyləyib.

Qeyd edək ki, gələcəkdə "Sofiyanın” iştirak edəcəyi beynəlxalq tədbirlərdə "ASAN xidmət” modelinin təbliğ etməsi ilə bağlı danışıqlar aparılır.

Həmçinin, bu ilin yanvarında Prezident İlham Əliyev Davosda səfərdə olarkən "Microsoft” şirkətinin vitse-prezidenti Mişel Van Der Belilə görüşüb. Ölkə başçısıgörüşdə Sİ dövrünə hazırlıq üçün Azərbaycan hökumətinin də müvafiq tədbirlər həyata keçirdiyini bildirib.

Müasir dövrdə Sİ məsələlərinin ön plana keçdiyini, həmçinin yaxın onilliklərdə bir çox peşələri əvəz edəcəyini qeyd edən Mişel Van Der Bel, "Microsoft”un Azərbaycanda həyata keçirilən layihələrə dəstəyini bundan sonra da davam etdirəcəyini deyib.

Aparılan işlər sırasında həmçinin qabaqcıl texnologiyaları Azərbaycana gətirmək, ölkədə elm tutumlu sənayenin inkişafına xidmət edənNəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi nəzdində Yüksək Texnologiyalar üzrə Tədqiqat və İnkişaf Mərkəzinin yaranmasıdır.

MDB və bir çox Avropa ölkələrində analoqu olmayan bu mərkəzdə sonuncu nəsil zəngin (Fotometrik, Bio-kimya nanotexnoloji, A-CVD karbon nanotexnologiyalar, Optik spektrometriya və digər) laboratoriyalar qurulub. Həmçinin Avropa standartlarına uyğun müasir "Clean room” yaradılıb ki, burada yüksək texnoloji məhsullar alınır.

Mərkəzdə həmçinin az enerji sərf edən, ekoloji təmiz və iqtisadi səmərəliliyə malik LED işıqlar (xüsusən küçə işıqları) istehsal olunur. LED işıqları mərkəzin innovativ kəşfləri əsasında yaradılır və mərkəzdə qurulan Fotometrik laboratoriyada sınaqdan keçirilir.

Nazirliyin BMT İnkişaf Proqramı ilə birgə həyata keçirilən layihəsi çərçivəsində 23 nömrəli orta məktəbdə "Robopark” robotexnika laboratoriyası yaradılıb. Məqsəd məktəblilərin müasir elmi-texniki biliklərinin, yüksək texnologiyalar sahəsinə marağın artırılması, robot texnika üzrə prototiplərin hazırlanması və eyni zamanda sınaqların keçirilməsinə imkan yaratmaqdır.

Burada 7-9-cu sinif şagirdləri üçün informatika, proqramlaşdırma və robot texnikası üzrə dərnək şəkilində məşğələlər təşkil olunacaq, robotların yaradılması, onların idarə olunması üçün proqramlaşdırma sirləri öyrədiləcək.

Nəqliyyat, rabitə və yüksək texnologiyalar nazirinin müavini Elmir Vəlizadənin sözlərinə görə, "Robopark”da məktəblilərə öz texnolojiideyalarını sınaqdan keçirmək imkanı verilir, habelə orta tədris müəssisələrində əldə edilən texniki biliklər şagirdlərin gələcəkdə ali təhsil müəssisələrinə ixtisas seçimində texniki-texnoloji peşələrə üstünlük vermələrinə şərait yaradılır.

Ölkəmizdə artıq torpaqların idarə edilməsində istifadə olunan Peyk Müşahidə Sistemi (PMS) də yaradılıb. Əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsinin yeni layihəsinin məqsədi torpaqlara dövlət nəzarətinin həyata keçirilməsində çevikliyin artırılması, torpağın münbit qatının korlanmasının qarşısının alınması, habelə torpaq tədqiqatı zamanı yeni texnologiyaların, Sİ-nin imkanlarından istifadə edilməsidir. Layihə nəticəsində ölkə ərazisi peyk vasitəsilə 5 gündən bir çəkilir və Sİ tətbiq olunduğu PMS-ya daxil edilir.

Azərbaycanda artıq "ağıllı robot"da var. Onu Bakıda fəaliyyət göstərən "BNB Dynamics” şirkəti yaradıb. Bir neçə dildə proqramlaşdırılan yerli robotun adı "Bibot"dur. Müxtəlif suallara cavab verməyi bacaran "Bibot"un əsas funksiyalardan biri turistlərə və yerli əhaliyə müxtəlif (təcili yardım, yanğınsöndürən və polisi də çağırmağa proqramlaşdırılıb) xidmətlər göstərməkdir.

Təhsil Nazirliyi də Sİ sahəsinə diqqətini artırıb. Nazir Ceyhun BayramovAzərbaycan Müəllimlərinin XV qurultayında əmək bazarında yeni bacarıqlara, ixtisaslara ehtiyac yaranacağını qeyd edərək bildirib ki, bununla bağlı təmayülləşmənin daha erkən yaşlardan tətbiqinin, xüsusilə riyaziyyat, informatika, mühəndislik, o cümlədən robot texnologiyası, Sİ, nano texnologiyalar və bu kimi bir sıra innovativ məzmunun ümumi təhsildə tətbiqi prioritet hesab olunmalıdır.

İT üzrə mütəxəssis Oruc Sadıqov da Sİ sahəsində ölkəmizdə hazırda müəyyən irəliləyişin olduğunu bildirib: "Əşyaların interneti texnologiyası imkan verir ki, insanlar hansısa cihazları məsafədən idarə etsinlər. Evlərin məsafədən idarə olunması bu sahədə inkişaf etmiş texnologiyalar sırasına aiddir. Belə ki, evə daxil olarkən qapılar sizi tanıyır və səsinizlə açılır. Və ya işığın yanıb sönməsi, musiqinin azalıb çoxalması – "ağıllı ev” sistemləri artıq Azərbaycanda bəzi şirkətlər tərəfindən quraşdırılıb”. Ekspertin sözlərinə görə, avtomobil istehsalçıları da artıq səslə avtomobilin idarə olunması istiqamətində bir sıra addımlar atır: "Avtomobilin telefon vasitəsi ilə parkinqi və ya parkinqdən qapıya sürülüb gətirilməsi halları mövcuddur. Artıq Azərbaycanda bu tip avtomobillər var”. Ekspert hesab edir ki, Sİ-nin istifadəsi müştəri xidməti sektorunda daha realdır. Tibb sahəsində Sİ-nin tətbiqinə gəlincə, ekspert bildirir ki, gələcəkdə uzaqdan idarə olunan tibbi əməliyyatlar görülə bilər. Belə ki, ucqar bir yerdə əməliyyat aparmaq lazım olsa, internet üzərindən həyata keçiriləcək: "Fikrimcə, bu tip məsələlər müştəri xidmətləri sektorundan başlayacaq. Təhsil sahəsində nəzarət sistemi var ki, valideynlər evdən övladlarının məktəbdə və ya bağçada nə etdiklərini izləyə bilir”.

Təbii ki, Sİ sahəsində biz çox uduzuruq, çox az sahələrdə yaranan texnologiyalar isə dünyanı irəli aparan Sİ ilə müqayisədə geridədir. Lakin ölkəmizdə texnologiyaların inkişafı, avtomatlaşdırma və s. sahələrdə atılan addımlar bizdə də əksər vacib sahələrdə Sİ-nin gec ya tez tətbiq olunacağına ümidlər verir.

İlhamə Rəşidova

Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə təqdim edilir