Muzasız mümkün deyil...
Və ya yaradıcıların
ilham pərisi
Yaradıcı
adamların həyatında "ilham pərisi”nin xüsusi əhəmiyyəti var. Kiminin düşüncəsində
bu, elə doğrudan da, gözəgörünməz, ilahi bir varlıq, kimi üçünsə də adi,
sıradan bir insandır – yaradıcı adama sevgi verən, ruh verən bir insan.
Yaratdığı həyəcandan yaradıcı qələmini hərəkətə
gətirən qüvvədir həm də ilham pərisi. Ona qədim yunan mifologiyasında Muza
deyirlər. Mifologiyaya görə onlar Zevs və Mnemosinain Parnasda yaşayan qızları
olub, elm, poeziya və incəsənətin tanrıçaları sayılırdılar. Yeri gəlmişkən,
"Musiqi" sözü bu sözdən
yaranıb. Yazıçı və şairlərin muzası çox vaxt sevdiyi adamlar olub elə.
İlahi varlığa, ruha çevrilən həmin adamların verdiyi impulslar hər zaman
onların gərəyi olub. Muzasız yaranan əsər cansız, ruhsuz, rəngsiz bir məxluqa bənzəyir.
Əlbəttə ki, adı ilham pərisi olan o məchul varlığın əslində kim və ya nə
olmasından asılı olmayaraq, onsuz mümkün deyil...
Lirik şairin feminist pərisi
Ən lirik rus
şairlərindən olan Sergey Yeseninin
ilham pərisi balerina Aysedora Dunkan
olub. Onlar ilk görüşdən sanki yüz ildir bir yerdə imişlər kimi dolanırdılar. Qəribəsi
budur ki, xanım şairdən düz 18 yaş böyük idi. Amma onlar arasındakı əsas fərq
yaşları yox, həyata tamamilə fərqli baxışları idi. Aysedora qatı feminist idi.
Buna baxmayaraq, evlənmişdilər. Və onları birləşdirən yaradıcılıq, emosiyalar, hisslər
də, elə bir gün onları ayrı saldı. Amma bu sevgidən gözəl şeirlər doğuldu. O
şeirlər ki, Yeseninə ilham pərisi – Aysedora yazdırırdı.
Lyuba "yox” desəydi...
Rus ədəbiyyatı "gümüş
dövr”ünün ən sevimli şairlərindən Aleksadr
Blok alim Dmitri Mendeleyevin qızı Lyuba Mendeleyevanı öz muzası kimi
görür, dəhşətli dərəcədə sevirdi. Blok Lyubanın "yox” deyəcəyini düşünərək ona
evlilik təklifinə gedəndə cibində məktub qoyub: "Ölümümdə heç kimi
günahlandırmayın...”. Amma xoşbəxtlikdən Lyuba Blokun təklifinə razılıq verib.
Blok onu dünyalar qədər sevir, bütün gözəl şeirlərini ona həsr edir, bir simvolist kimi onu qəlb dünyasının bələdçisi
kimi görürdü. Görmək demişkən, Anna Axmatova isə Lyubanı tamam başqa cür görür
və belə yazırdı: "O, arxa pəncələri üstdə dayanmış begemota oxşayır, daxilən də
xoşagəlməz, bədxah və qərəzli idi. Sanki nədənsə sınmışdı... Lakin Blok onda
ömrü boyu sevdiyi qadını gördü. Və onu sevirdi...”
Xəyanətin də bitirmədiyi
sevgi
Rəssam Marina
Basmanova da rus şairi İosif Brodskinin
ilham pərisi olub. Bəlkə də dünyada heç kəsə bu qədər şeir həsr olunmayıb, o qədər
ki, Brodski Marinaya həsr edib. Ömrünün sonuna qədər – yaradıcılığının ən gözəl
çağlarında da, sürgündə olanda da, mühacirətdə olanda da şeirlərinin altında
"M.B” inisialları qoydu. Dövrünün ədəbiyyat adamları Marinanı çox həlim xasiyyətli,
az danışan, olduqca gözəl və gözlərində qeyri-adi bir parıltı olan qadın kimi
qeyd edirdilər. Görünür, elə məhz bu parıltı şairi inanılmaz addımlar atmağa təhrik
etmişdi. Dostu Bobışevla Marinanın münasibəti olduğundan xəbər tutandan sonra
dövlət tərəfindən təqib olunan Brodski Moskvadan onun üçün daha təhlükəli
Peterburqa köçmüşdü. Bunun nəticəsində
şair tutuldu, psixi xəstəxanaya düşdü, məhkəmələrdə süründü, sürgün olundu.
Amma özünün dediyinə görə, Marina ilə münasibətinin bu cür pozulmasının yanında
bütün bunlar heç nə idi. Yaşadığı son dərəcə ağır hadisələrə baxmayaraq, ilham
pərisi onu yenə də ruhlandırır, Marinaya yeni-yeni şeirlər həsr edirdi. Sevgisi
bitmirdi...
Yaşa
dolanda cəhənnəm həyatı
Lev Nikolayeviç Tolstoyun ilham pərisinin yoldaşı Sofya Andreyevna Bersin
olub-olmadığını deyə bilmərəm. Amma o qadın,
hətta deyərdim ki, etalon həyat yoldaşı, Tolstoy
üçün yaradıcılığında əvəzedilməz olub. O, sanki həyatda missiyası bu imiş kimi
dünyaya dalbadal uşaq gətirir və Tolstoyun əlyazmalarının üzünü köçürürdü. On
üç uşaq doğmağın (onlardan 10-u salamat qalmışdı), yoxsa ərinin bütün əsərlərinin
üzünü yazı prosesi zamanı bir neçə dəfə köçürməyin daha rahat olduğunu demək, əlbəttə
ki, çətindir. Bütün ömrü boyu ərinin yanında və qulluğunda olan Sofya Bers
yaşlı vaxtında onun həyatını cəhənnəmə döndərmişdi. Əslində isə elə hər ikisi bir-birini
incidirdi.
35 yaşında dul qalsa da...
Fyodor Mixayloviç Dostoyevskinin həyat yoldaşı Anna Snitkina özündən 20 yaş kiçik
idi. Yazıçıya əsərlərini qısa müddətdə yazmaq üçün stenoqraf lazım idi. Dostu,
şagirdi olan Annanı ona məsləhət görür. Yazı prosesində onlar bir-birlərinə dəlicəsinə aşiq olur və evlənirlər. Anna
Dostoyevskiyə görə çox ağır mərhələlərdən keçsə də, heç vaxt onu atmır, əksinə,
həmişə onu sevgi və qayğı ilə əhatə edir, məişət və eləcə də nəşriyyat işlərindən
uzaq tutur, daim yazmağa sövq edirdi. Yazıçıya xanımın bu sevgisi, dözümlülüyü,
qayğısı həmişə ilham verib, çətin zamanlarda (Dostoyevskinin həyatında belə
dövrlər heç də az olmayıb) ruhdan düşməyə imkan verməyib. 35 yaşında dul qalan
Anna, Dostoyevskidən sonra heç kimlə ailə qurmur.
Qatil kimi yerin
dibindən çıxan sevgi
Mixail Bulqakovun sevdiyi qadın – həyat yoldaşı Yelena Sergeyevna
yazıçıya olan sevgisinə görə generaldan ayrılıb. Və 1932-ci ildən Bulqakovun
son nəfəsinə – 1940-cı ilə kimi hər an yanında olub. "Master və Marqarita”dakı
Marqarita elə Yelenadır. "Sevgi bizim qarşımıza, qatil yerin dibindən
yolun ortasına çıxan kimi çıxdı və hər ikimizi birdən heyran etdi!" –
Bulqakov Yelena ilə özünü nəzərdə tuturdu əsərdə. "O, kommunal mətbəxin dəhşətlərindən
xəbərsiz idi", – bu da onun haqqındadır. Yelena da Anna Dostoyevskaya və
Sofya Tolstaya kimi müəllifin əlyazmalarının üzünü köçürür, hələ üstəlik, onun əvəzinə
gündəlik tutur, teatrlarla müqavilə bağlayırdı. O, məşhur "Master və
Marqarita" əsərinin 20 ildən çox təkrar çapına nail ola bilmişdi. Ən çətin
zamanlarda yazıçını atıb getmir, onu tək buraxmır. Bulqakov da onu ömrünün
sonuna qədər dəhşətli dərəcədə sevir, ilham pərisi bilirdi.
Qadın ürəklərinin ovçusu olasan...
Anton Pavloviç Çexovun qeyri-adi cazibə qüvvəsi vardı. Görünüşündən çox,
daxili dünyası qadınları özünə cəlb edirdi. Xüsusən də, danışıq manerasından
qarşısındakı insanlar valeh olurdu. Çexov qadın ürəklərinin əsl ovçusu idi.
Özünü sevdirməyi, xoşa gəlməyi hər zaman yaxşı bacarırdı. Həyatında olan
qadınlar barədə isə kim olmasından asılı olmayaraq, heç vaxt heç kimə
danışmırdı. Bu qadınlar onun ilham pərisi,
muzası idi. Amma təəssüf ki, onlar
yazıçıya nə qədər yaşamaq eşqi versələr də, o, çox yaşamadı. Vərəm xəstəliyindən
əziyyət çəkən Çexov ömrünün sonuna yaxın evləndi. Məncə, ona yazıçının muzası
demək olmaz heç. Həyat yoldaşı Moskva İncəsənət Teatrının aktrisası Olqa
Leonardovna Kipper idi. Çexov ölüm ayağında olanda Kipper teatr səhnəsində
ulduz kimi parlayırdı. Bu, sevgi deyildi. Kipper ona ancaq məktub yazır, yanına
gəlmir, qayğısını çəkmirdi. Sona yaxın bir balaca insafa gəlir və Yaltada onu
ziyarət edir. Artıq sonun yaxınlaşdığını başa düşən aktrisa ərini Badenə
aparmaqdan başqa bir şey düşünə bilmir. Orada onun halının pisləşdiyini görən
Kipper həkim çağırır. Həkim yazıçının artıq can verdiyini görür və deyir:
"Xəstəyə bir bakal şampan şərabı gətirin". Çexov artıq son nəfəsdə
olduğunu anlayır, şərabı içir və deyir: "Fenita la komediya". Bu sözləri
dilindən süzülür və o, dünyasını dəyişir.
Xanım Aydın