Bakı 6°C
Daha çörəyi az yeyirik, yoxsa... - ARAŞDIRMA
Ekspert
bildirir ki, ölkəmizə buğda idxalının azalmasının müxtəlif səbəbləri var. Pandemiyanın
yaratdığı problemlər, istehsalçı ölkələrdə məhsul qıtlığının yaranması əsas
faktor hesab olunur.
2021-ci
ilin son on ayında ölkəyə 890,2 min ton buğda idxal edilib. 2020-ci ilin eyni
dövründə isə ölkəyə 1,1 milyon ton buğda gətirilib. Rəqəmlər göstərir ki, buğda
idxalında azalma var. Uzun müddətdir ki, ölkənin buğda ilə bağlı idxaldan
asılılığı, bunun aradan qaldırılması müzakirə mövzusu idi. Bu statistik göstəricini
idxaldan asılılığın azalması kimi qiymətləndirə bilərikmi? Ölkədə buğda
istehsalı artıb, yoxsa biz çörəyi az yeməyə başlamışıq? Azalmanın başqa səbəbləri
varmı?
Pandemiyanın
diktəsi
İqtisadçı
ekspert Murad Calalov deyir
ki, buğda idxalının azalmasının müxtəlif səbəbləri var: "Azərbaycanda buğda istehsalının artmasının təsiri yoxdur” desək, düzgün
olmaz. Təsiri var, amma cüzi miqdardadır. Əsas səbəblər isə başqadır. Dünya üzrə
buğda istehsalının səviyyəsi aşağı düşüb. Bu, özünü ixracda da göstərir. Əsas
ixracatçı ölkələr pandemiyaya görə əhalisini risklərdən sığortalamaq üçün məhdudiyyətlər,
kvotalar tətbiq edirlər. Yəni baş verə biləcək qıtlığın qarşısını almaqdan ötrü
ölkədə baza yaradırlar. Əsas səbəblərdən biri budur”.
Ekspertin
fikrincə, səbəblərdən ikincisi çatdırılma zəncirindəki qırılmalardır: "Pandemiyaya
görə ölkələrdə qapanmalar baş verir. Bu da öz təsirini göstərir. Bir ölkə
qapanma tətbiq edir, digərinin sərhədləri açıqdır. Yəni bir ölkədə sərhədlər
açıq olduğu halda qonşu ölkə qapanma yaradırsa, bu, qırılmalara gətirib çıxarır”.
Bahalaşan
yanacaq
M.Calalovun
sözlərinə görə, yanacaq qiymətlərindəki artım və digər bahalaşmalar da idxalın
azalmasına təsir göstərir: "Vergi, gömrük rüsumları, dünyada və Azərbaycanda
yanacağın qiymətinin bahalaşması da təsir edən səbəblərdəndir. Daşınmada ən çox
dizel yanacağından istifadə edilir. Dizelin qiymətinin artması, ümumilikdə qiymət
artımına da gətirib çıxarır. Bu da idxalı azaldan səbəblərdəndir”.
"Statistik məlumatlara görə, 2020-ci ilin
avqust ayında 1 ton buğdanın ixrac qiyməti təqribi olaraq 190-240 dollar
arasında dəyişib. Amma həmin ilin dekabrında bu qiymət 220-270 dollar arasında
yüksəlib” deyən ekspert vurğuladı ki, bu da son 4 ildə olan ən yüksək göstəricidir:
"2017-2018-ci illərdə isə buğdanın tonu 200 dollardan aşağı idi”.
Rusiya və
Qazaxıstanda istehsalın azalması
Ekspert
bildirir ki, Azərbaycanın buğda idxal etdiyi əsas ölkələrdə bu məhsulun
istehsalının azalması da idxal rəqəmlərində özünü göstərir: "Azərbaycanın buğda
idxal etdiyi birinci ölkə Rusiya, ikincisi Qazaxıstandır. Bu ölkələrdə buğda
istehsalında azalma qeydə alınır. Rusiyada 2021-ci ildə, təxminən 80-81 milyon
ton buğda istehsalı proqnozlaşdırılırdı ki, bu da 2020-ci illə müqayisədə 5
milyon ton azalma demək idi. Qazaxıstanda da istehsalın azalması prosesi davam
edir. Qazaxıstanda buğda istehsalı keçən illə müqayisədə 18 milyon ton azalıb,
13.5 milyon tona düşüb. İstehsalın azalması xarici ölkələrə buğda satışının
ümumi həcminin də azalmasına gətirib çıxarır”.
58 yox, 70
faiz olarsa…
Calalov
deyir ki, idxalı azaltmaq, özünütəminata daha çox diqqət ayırmaq lazımdır: "Az
olsun, amma özünün olsun və asılılıq aradan qaldırılsın. Özünütəminat isə
zamanla istehsalı və məhsulun çeşidini artırır. Azərbaycanın buğda ilə təminetmə
göstəricisi 58 faizdir. Amma təhlükəsizlik şəraitini aşmaq, riskdən çıxa bilmək
üçün minimum 70 faiz olmalıdır. Varlı olaraq tanıdığımız Qətər, Küveyt, Oman
kimi dövlətlər var ki, onlarda özünütəminat sıfır faizdir. Bu, onların zəif
dövlət olduğunun göstəricisi yox, iqlim şəraiti, coğrafi mövqeyi və buğda
istehsalının mümkün olmaması ilə bağlıdır. Onlarda arid iqlim tipi, quraqlıq, səhralıqdır.
Ona görə də, özünütəminat mümkün deyil”.
İstehsala
dövlət yardımı
Ekspert
dövlətin buğda istehsalını artırmaq üçün
müəyyən tədbirlər gördüyünü bildirdi: "Özünütəminat, digər ölkələrdən asılılığı
aradan qaldırmaq, idxalı azaltmaq üçün 5 ildən çoxdur ki, buğda və un məhsulunun
idxalı üzərindən əlavə dəyər vergiləri ləğv olunub. Hazırda dövlət buğda
istehsalçılarına hər hektara görə 210 manat əkin subsidiyaları ödəyir. Kənd təsərrüfatında
çalışanlar üçün aqroparkların yaradılması prosesləri gücləndirilir. Bütün
infrastrukturu dövlət öz hesabına qurur. Su, qaz, elektrik enerjisi çəkilir, 10
minlərlə hektar torpaq sahəsi pulsuz verilir”.
Gələcəkdə
bu ərazilərdə də istehsal olacaq ki...
"Gələcəkdə
işğaldan azad olunmuş torpaqlarda da buğda istehsalı nəzərdə tutulur ki, bunun
da idxaldan asılılığın azaldılmasında rolu olacaq” deyən ekspert hesab edir ki,
həmin ərazilərdə kütləvi şəkildə buğda əkmək də yanlış olardı: "Orada
infrastruktur, iqlim şəraiti və digər nüanslar nəzərə alınmalıdır. İşğaldan
azad olunmuş ərazilərdə bu sahənin genişləndirilməsi nəzərdə tutulur. Bu da ölkə
büdcəsinə, iqtisadiyyatına müsbət təsir göstərəcək. Ancaq bu, qısa müddət üçün
deyil, uzunmüddətli zaman çərçivəsində nəzərdə tutulur”.
Zərif
Salmanlı
